Башҡортостан Һаулыҡ һаҡлау министрлығы халыҡ дауалаусыларына, имселәренә лицензия биреү тураһында бойороҡ ҡабул итте. Әле был документтың ыңғай һәм кире яҡтарын аңлап та бөтмәгәнбеҙҙер, бәлки. Шуға ла ошо тема буйынса фекер алышыу, һорауҙарға асыҡлыҡ индереү маҡсатынан редакцияға космоэнергет Рауфан МОРТАЗИНды, халыҡ имсеһе Фәниә ИБӘТУЛЛИНАны саҡырҙыҡ.

Сит ил ғалимдары төрлө ҡыҙыҡлы тикшеренеүҙәр үткәрергә маһирҙар инде ул. Шаян, оптимист кешеләр оҙағыраҡ йәшәй һәм һирәк ауырый, тип тә дәлилләгәндәре бар. Хатта Питер Брюггер етәкселегендәге бер төркөм Швейцария ғалимдары был мәсьәләне тәрәндән өйрәнеү өсөн тағы ла тәжрибәләр үткәргән һәм кешенең уй-фекере һаулығына тәрән йоғонто яһауын асыҡлаған.

Дөрөҫ һөйләү һәм яҙыу ҡағиҙәләре тураһында әленән-әле һүҙ ҡуҙғатып торола ул. Ләкин ул ҡағиҙәләрҙең бөтөнләй һанға һуғылмауы, хатта инҡар ителеүе эсте бошора.

Ҡала хакимиәтенең сираттағы оператив кәңәшмәһен, Ирек Ялалов отпускыға китеү сәбәпле, уның беренсе урынбаҫары Салауат Хөсәйенов алып барҙы.

Ярата ла инде Рәсәй үҙ халҡына "шок терапияһы" яһап алырға! Нисәмә йылдар пенсия реформаһы алып барылыуға ҡарамаҫтан, хеҙмәт кешеһенең пенсияға сығыу ваҡытын ир-ат өсөн - 65, ҡатын-ҡыҙға 63 йәшкә тиклем оҙайтыу тураһындағы хәбәр йәмғиәтте бөтөнләй аяҡтан йыҡты тиергә мөмкин. Сөнки бөгөнгө көн күҙлегенән ҡарағанда - пенсия әлеге ваҡытта иң тотороҡло килем сығанағы булып тора. Шуға ла һәр кем пенсияға сыҡҡансы эшләргә, ә инде стажы тулмаусылар социаль пенсияға өмөт итеп көн күрә.

"Мираҫ" йыр һәм бейеү фольклор ансамбле Франция тамашасыларын хайран итте. Ансамбль тәүҙә "Донъя бейеүҙәре һәм музыкаһы" Халыҡ-ара фестивале сиктәрендә ЮНЕСКО-ның Штаб-квартираһында сығыш яһай. Унан һуң Франция ҡалалары буйлап фестиваль турына йүнәлә.

Һуңғы өс тиҫтә йыл эсендә барған бар кешелеккә ҡағылышлы ваҡиғалар (уларҙың масштабын күҙаллатыу өсөн белгестәр "геополитик характерҙағы ваҡиғалар" тигән һүҙбәйләнеш ҡуллана) айырыуса ер кешеһен иң ауыр һынауҙар алдына ҡуйҙы. Үҙ-ара мөнәсәбәттәрҙе, эш алымдарын ғына түгел, тотош йәшәү рәүешен үҙгәртергә кәрәк булып сыҡты. 1986 йылдың яҙынан башланған "үҙгәртеп ҡороуҙар"ҙың "осо"на сыҡтыҡ, тип әйтергә кем генә баҙнат итер икән? Шулай ҙа ауыл хужалығы аҡрын-аҡрын булһа ла ыңғай һөҙөмтәләргә ирешкән һымаҡ. Әммә, тәжрибә күрһәтеүенсә, тотороҡло үҫеш эш кешеһенең хөкүмәт тарафынан гарантиялы ҡурсалауҙа булыуы менән бәйле.

Үткән аҙнала арҙаҡлы дин әһеле, йәмәғәт эшмәкәре Зәйнулла Рәсүлевтең 185 йыллығына арналған Халыҡ-ара фәнни конференция үтте. "Рәсәйҙә традицион ислам һәм арҙаҡлы башҡорт ғалим-тюркологы, мосолман донъяһы мәғрифәтсеһе шәйех Зәйнулла Рәсүлев" тип аталған сараның беренсе көнө баш ҡалабыҙҙа ойошторолһа, икенсе һәм өсөнсө көндәре Учалы, Троицк ҡалаларында уҙғарылды. Конференцияла ҡатнашыу өсөн Дағстан, Польша, Үзбәкстан, Ҡаҙан, Санкт-Петербург төбәктәренән ғалимдар, дин әһелдәре йыйылғайны.
Башҡорт халҡының бөйөк шәхесе Зәйнулла Рәсүлевты бөгөн бөтөн төрки донъяһы иҫкә ала, баһалай, тиһәң дә, арттырыу булмаҫ. Уны беҙ, башҡорттар ғына түгел, ҡаҙаҡ, ҡырғыҙ, татар, ноғай, ҡараҡалпаҡ, чечен, үзбәк һәм башҡа халыҡтар ҙа ололап, хөрмәтләп, үҙҙәренең дини остазы итеп хәтерләй, яҙа. Конференцияла ҡатнашыусыларҙың фекерҙәре лә ошо хаҡта булды.

Был аҙнала ҡала округы хакимиәтендә уҙған оператив кәңәшмә башҡаларынан бер ни тиклем айырылып торҙо. Әлбиттә, был юлы ла көнүҙәк мәсьәләләргә, план буйынса ҡаралған ремонт һәм реконструкция эштәренә ҙур иғтибар бирелде. Әммә барыбер ҙә Өфө ҡала округы хакимиәте делегацияһының Ирек Ялалов етәкселегендә Ҡаҙағстандың баш ҡалаһы Астананың - 20, "Бер пояс, бер юл" инициативаһының 5 йыллығына арнап ойошторолған "Глобаль Ебәк юлы. Ебәк юлы илдәре ҡалалары мэрҙары саммиты"ның беренсе форумында ҡатнашыуы һәм туғандаш ҡаланың үҫеше менән танышыу тәьҫораттары төп урында торҙо.

Йәй айҙарында интернетта дипломдарын тотоп төшкән йәштәрҙең фотолары күбәйә. Әлбиттә, был һәр кемдең ҡыуаныслы, мәртәбәле мәлелер. Үкенескә күрә, күп осраҡта ул дипломдарҙың хужалары тормошонда һәм шәхси үҫешендә бер ниндәй файҙаһы булмаһа ла, бөгөн ниндәйҙер уҡыу йортоноң танытмаһын алыу модаға әйләнгән. "Дипломлы белгес" тип түгел, ә "диплом алған белгес" тип атар инем мин был хәлде.

Ошо көндәрҙә Иглин районында традицион яндан уҡ атыу буйынса III халыҡ-ара "Мәргән уҡсы" фестивале үтте. Унда Башҡортостандан һәм Рәсәйҙең башҡа төбәктәренән, Словакия, Германия, Беларусь, Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан илдәренән һикһәндән артыҡ кеше ҡатнашты. Сәмле ярыштарҙа үҙ таҫыллыҡтарын күрһәтергә килгән уҡсылар, көс һынашыуҙан тыш, Иглин районы һабантуйы күренештәрен дә тамаша ҡылып, ерле халыҡтың мәҙәниәте менән яҡындан таныша алды.

Йәй - отпускылар мәле. Сит ил тауарҙарын һәм хеҙмәттәрен ватан етештереүсеһенеке менән алмаштырыу башланғас, күптәр диңгеҙ яры урынына Башҡортостан урмандарын һайланы. Туристар хәҙер нигеҙҙә Бөрйән һәм Белореттың тәбиғәт ҡосағына күпләп ағыла. Республикала ауылдар араһы 30 километр тирәһе, бик теләгәндә лә аҙашыу мөмкин түгел. Әммә кешеләр бик йыш аҙаша, хатта юғала ла. Шуға ла был яҙмамдың кемгәлер файҙаһы тейеүе лә бар, тигән уйҙан сығып яҙам. Мин үҙем туристан бигерәк, һунарсымын. Ләкин урман ҡанундары барыһы өсөн дә бер.

Өфө амфитеатрында "Евразия йөрәге" Халыҡ-ара сәнғәт фестивале барған мәлдә сарала ҡунаҡ сифатында сығыш яһаусы Мордовияның "Oyme" ("Йән"- "Душа") музыкаль коллективы сығышын да тамаша ҡылыу бәхете эләкте. Мөмкинлектән файҙаланып, ансамбль етәксеһе Ежевика СПИРКИНАға бер-нисә һорау менән мөрәжәғәт иттек.

Төрлө һөнәр эйәләре булған, төрлө ҡараштар менән йәшәгән, донъяны төрлөсә ҡабул иткән ир-егеттәрҙе бер төшөнсә бәйләй, уларҙы бергә уйларға, бер фекерҙе бүлешергә һәм бергә хәрәкәт итергә мәжбүр итә. Ул да булһа, милли мәҙәниәт. Һүҙем артист, хореограф, уҡытыусы Урал Мортазин, ҡул һуғышы тренеры, хоҡуҡ һаҡлау органдары хеҙмәткәре Рушан Хәсәнов, шәхси эшҡыуар Денис Өмөтбаев, шундай уҡ шәхси эшҡыуар Юлай Ғәлиуллин һәм "Киске Өфө" гәзите хеҙмәткәре Артур Батыршиндар хаҡында. Күптән түгел Ҡаҙағстандың баш ҡалаһы Алма-атала үткән фестивалгә саҡырылып, күргәҙмә сығыштар яһап ҡайттылар. Ул ғына ла түгел, төрки спорт уйындарында ҡатнашып, Юлай Ғәлиуллин традицион яндан уҡ атыу буйынса икенсе урынды яулаған һәм алты егеттең өсәүһе финалға үтеү бәхетенә ирешкән. Был сәйәхәт хаҡында үҙ ауыҙҙарынан ишетеү өсөн егеттәрҙе редакцияға ҡунаҡҡа саҡырҙыҡ.

Башҡорт халҡы борон-борондан Уралдың төрлө мәғдән һәм аҫылташтарға бай булғанын белгән һәм Рәсәйгә ҡушылмаҫ борон уҡ, йәғни бында тәүге тау заводтары барлыҡҡа килгәнгә тиклем үк мәғдәнселек кәсебе менән әүҙем шөғөлләнгән. Башҡорттар Уралдың ҡайһы төбәгендә ниндәй мәғдән ятҡылығы барлығын яҡшы белгән һәм һәр яҡлап уларҙы файҙаланған.

Бөтә яҡлап та алға киткән илдәрҙә генә ҡулланыусылар йәмғиәте үҫешә, Рәсәйҙә был процесс яй бара, ти белгестәр. Ҡулланыусылар йәмғиәтендә ваҡлап һатыу итеү нөктәләре урынына ҙур супермаркеттар барлыҡҡа килеүе, кешеләрҙең әйберҙе кәрәк булған өсөн түгел, ә "күңел өсөн" күпләп һатып алыуы, буш ваҡытта ял итеү өсөн магазиндарға сығып йөрөү ғәҙәте хас, тип яҙыла. Был күренеш беҙҙең өсөн ят та тойолмай кеүек бит хәҙер, ниҙер етештереү урынына һатып алып ҡуйыуҙы хуп күрәбеҙ. Ыҙалап һыйыр көткәнсе, әҙер май-ҡаймағын алам, тип фекер йөрөтә күптәр. Ҡулланыусылар яҡшы үҫешкән илдә генә йәшәй ала, тип уйлап, сеймал сығанағы сифатында тороп ҡалмаҫбыҙмы бер мәл? Ошо турала борсолоп уйланып йөрөгән мәлдә, "Бирәм тиһә ҡолона - сығарып ҡуя юлына", тигәндәй, Башҡорт дәүләт аграр университетының сығарылыш йылы студенты Дилә НАЗЫРБАЕВА менән әңгәмәләшергә тура килде. Вуздың "Аҙыҡ технологиялары" факультетында белем алған йәш белгес менән һөт аҙыҡтарын етештереүселәр, ҡулланыусылар һәм юғары уҡыу йорто хаҡында ла әңгәмәләштек.

"Урал батыр" эпосын башҡарыусылар бәйгеһендә иң ҡыҙығы һәм иң көтөлгәне - беренсе тур, йәғни әҫәрҙе яттан һөйләүсе балаларҙы тыңлау. Мин иртән иртүк уларҙың төрлөһө төрлө урында ышыҡ табып, йәки бер ниндәй ығы-зығыға иғтибар итмәйенсә, тамашасылар араһында тырыша-тырыша эпос һүҙҙәрен ҡабатлағанын күҙәтергә яратам. Гүйә, улар ҡобайыр геройҙары менән килешеү төҙөй: "Мин хәҙер сәхнәгә сығам, һине халыҡ алдына сығарам, тимәк, һин дә һәр һүҙеңде, һәр хис, энергияңды йәлләмәҫкә тейешһең!" Һәм, ысынлап та, йыш ҡына шулай була: бөтә ғәм халыҡ алдында Урал, Шүлгән, Йәнбирҙе ҡарт, Зәрҡум, Ҡатил батша "телгә килә". Бигерәк тә Һомай, Айһылыу, Ҡатил ҡыҙы тамашасыға "асылырға ярата", улар шулайтып әҫәрҙең төп идеяһын еткерергә "тырыша"...

Эш буйынса башҡорт халыҡ мәҡәлдәре тупланған һүҙлекте даими рәүештә ҡулланырға тура килә. Ғәҙәттәгесә ҡулға алған бер көндә: "Ике күңел бер булһа, сүплек башы гөл булыр", - тигән мәҡәлде уҡып, уйға ҡалғайным. Тәү ҡарамаҡҡа, был фекерҙең тел төбө ябай, аңлашылып торған һымаҡ ҡына булһа ла, бөтә "берләшкән күңелдәр" ҙә гөлләмәләр үҫтереүгә көс түкмәй бит әле беҙҙең заманда. Еңел булмаған тормошобоҙҙо йәмләп, бер төрлө көндәлек йәшәү рәүешебеҙҙе сағыу төҫтәргә буяп, сүптәй өйөлгән проблемаларыбыҙҙы берәм-берәм хәл итергә маташып йәшәгән кешеләр бармы беҙҙең арала? Ошо һорауға яуапты үткән аҙнала Бөрйән районының Иҫке Собханғол ауылында төбәктең "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы уҙғарған "Серле биҙәк ҡорама, үткәндәрҙән ҡот ала" тигән республика йыйынында таптыҡ һымаҡ.

Артист һөнәренә өйрәнеп булмай, тиҙәр. Дөрөҫ, һәләтеңде үҫтерергә, телмәреңде ҡуйырға өйрәнеп була, ә бына тамашасыны хайран итергә өйрәнеп булмай. Бының өсөн актерлыҡ һәләте менән тыуырға кәрәктер, моғайын. Шулай ҙа актерҙың уңышы һәләтле булыуындамы, әллә тырышлығындамы? Ниндәй ул бөгөнгө заман театры актеры? Ошо хаҡта Ш. Бабич исемендәге Дәүләт йәштәр премияһы лауреаты, М. Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры актеры Фәнис РӘХМӘТОВ менән әңгәмәләшәбеҙ.

XIX быуат аҙағында, XX быуат башында йәшәгән һәм ижад иткән арҙаҡлы дин һәм йәмәғәт эшмәкәре, шәйех Зәйнулла ишан Рәсүлев, тағы ла бер күренекле шәхесебеҙ - Ризаитдин Фәхретдинов кеүек зыялыларыбыҙҙың тарихи роле баһалап бөткөһөҙ. Ошо шәхестәр һәм уларҙың йөҙәрләгән уҡыусылары башҡорт мәғрифәте һәм мәҙәниәтен күтәреү өсөн мөмкин булғандың барыһын да эшләгән. Бынан 100 йыл элек башҡорт зыялыларының берҙәм һәм ойошҡан рәүештә күтәрелеп сығып, үҙ артынан бар халыҡты әйҙәп барып, Рәсәйҙә иң тәүге автономия төҙөүгә өлгәшеүен бына ошондай юғары мәҙәниәтле заттарҙың күп йылдар буйына алып барған мәғрифәтселек хеҙмәтенең гүзәл емеше итеп ҡарау раҫтыр. Рәсми тарихсыларыбыҙҙың ҡайһы берҙәре дин эщмәкәрҙеренең ошо роленә иғтибар итмәй килде. Суфыйсылыҡтың һәм Ислам мәҙәниәтенең ижтимағи-сәйәси тормошобоҙҙа тотҡан урыны тураһында билдәле Ислам белгесе, философия фәндәре докторы, Рәсәй Фәндәр академияһы Философия институтының Ислам донъяһы философияһы секторының әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәре Илшат Рәшит улы НАСЫРОВтың фекерҙәрен һеҙҙең иғтибарығыҙға тәҡдим итәбеҙ.