Ырымбур крайының боронғо халҡын, нигеҙҙә, башҡорттар тәшкил итә. Урыҫ колонизацияһы башланыуы XVIII быуаттың беренсе яртыһына ҡарай. Шуға тиклем Волга аръяғында тотош рус биләмәләре сиге булып Оло Иҙелдең (Волга) һул ҡушылдығы - Сиремшән (Сәрмәсән) тора.

Көнсығышта Урыҫ дәүләте сәйәсәтенең кинәт әүҙемләшеүе XVIII быуаттың 30-сы йылдары менән билдәләнә. Рәсәйҙең иҡтисади үҫешенә ҙур этәргес биргән Петр реформалары, шулай уҡ Ҡаҙағстанға, Урта Азияға һәм артабан көнсығышҡа урыҫ йоғонтоһоноң үтеп инеүенә иҫәпләнгән оҙайлы тышҡы сәйәси проекттар Башҡортостандың Рәсәй составында нығыныуын, уның ил эсендәге өлкәһе булыуын, бай тәбиғи ресурстарын һөҙөмтәле файҙаланыуҙы талап итә. 1734 йылда Сенаттың обер-секретары И.К. Кирилов етәкселегендәге Ырымбур экспедицияһы ойошторолоуы тап ошо маҡсаттарҙы үҙ эсенә ала ла инде.

- Миңә лә шулай итте... - тине Ишмырҙа.
- Шуннан? - Мәснәүиҙең күҙҙәре ҙурайып китте.
- Биш ай буйына яҙҙырҙым инде.
- Синме, шул ялкау урыскамы?
- Әллә, кәсепкә килмәгән, тинем дә ҡуйҙым. Суҡынып ҡатһын, бында тәртибе шулайҙыр, тип уйланым.
- Их син, дурак! Бирермен мин эш хакын! Күрдеңме, ничегерәк салып очырдым!

Хәрби табип булып хеҙмәт иткән осор. Бер мәл миңә госпиталь начальнигы шылтыратып, үҙенең бүлмәһенә килергә ҡушты. Командир һынлы командир ерле-юҡҡа саҡыртмаҫ, берәй мөһим нәмә әйтергә самалайҙыр, моғайын, тип, барса эшемде ҡалдырып, кабинетҡа инәм. Уставса доклад яһайым: "Подполковник Суюндуков по вашему приказанию прибыл!" Начальниктан тыш, ҡабул итеү булмәһендә бер прапорщик та ултыра.
- Товариш подполковник, ошо кешене таныйһығыҙмы? - тип һорай начальнигым уға күрһәтеп.
- Никак нет! Погондарына ҡарап, прапорщик икәнен генә күрәм…
- Наталья Ивановнаның ире ул!
- Наталья Ивановнаны ла белмәйем.
- Нисек инде белмәйһең? Магазин директоры бит ул!
- Барыбер белмәйем. Ә эш ниҙә?
- Бына ошо прапорщикты яҡшы ғына итеп ҡарап, дауаларға кәрәк…
- Тура минең үҙемә килһә лә, уны яҡшы итеп ҡарар һәм кәрәгенсә дауалар инем. Ҡатыны кем генә булыуына ҡарамаҫтан. Ярар, ҡарармын һуң…

Билдәле булыуынса, Башҡортостандың балалар хирургияһы илдә новаторҙар иҫәбендә. Торакоскопик хирургия кеүек яңы алым да республикала барыһынан да алдараҡ барлыҡҡа килде. Башҡортостан табиптарының Рәсәйҙә генә түгел, ә донъяла тәүгеләрҙән булып балаларға ошо ысул менән операция яһауы ғына ла күп нәмә тураһында һөйләй. Бөгөнгө медицинаның иң мөһим тармаҡтарының береһе булған балалар хирургияһын үҫтереүҙә Башҡорт дәүләт медицина университетының балалар хирургияһы кафедраһы профессоры Роза Хөрмәт ҡыҙы ШӘҢГӘРӘЕВАның да өлөшө ҙур. Балаларҙың хирургик сирҙәре үҙенсәлектәре, хирургтың һөнәри һәм фәнни эшмәкәрлеге хаҡында гәзит уҡыусыларыбыҙға медицина фәндәре докторы менән әңгәмә тәҡдим итәбеҙ.

Йәмғиәттә вакцинация тураһында бәхәстәр тынмай, мин дә был көнүҙәк мәсьәләнән ситтә тора алмайым, сөнки күптәр шылтыратып кәңәш һорай. Үҙем дә күптән түгел Covid-19 менән сирләнем, шәхсән үҙем был яуыз сирҙең 55 йәштән өлкәндәрҙә нисек ағышын күрҙем һәм тойҙом, шуға күрә кемгә медицина күрһәткестәре буйынса сикләүҙәр юҡ, мотлаҡ прививка эшләтергә тәҡдим итәм!

Арыны... Барыһы ла. Халыҡ битлектәр кейеүҙән, һаҡланып йөрөүҙән, эргә-тирәһендәге кешеләрҙән шикләнеүҙән, етәкселектең көн һайын һаҡланыу зарурлығы тураһында тылҡып тороуынан, табиптар сирлеләрҙе әжәл тырнағынан йолҡоп алыу өсөн көрәшеүҙән. Әммә тажзәхмәт бирешергә уйламай һәм саҡ ҡына йомшаҡлыҡ күрһәтеүҙе аңдып ҡына тора. Ҡабат-ҡабат ошо темаға урап ҡайтыу һәм ниндәйҙер кимәлдә халыҡ күңеленә хәүеф һалыу ҙа арытты. Ләкин көршәк ватылғанға тиклем киҫәтеп тороу файҙалыраҡ. Шуға ла бөгөн медицина фәндәре докторы, вирусолог Марсель ТОЙҒОНОВ менән тағы ла коронавирус һәм уның мәкере тураһында әңгәмәләшәбеҙ.

Ишембай районында Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы, "Салауат Юлаев", "Халыҡтар дуҫлығы" ордендары кавалеры, Салауат Юлаев исемендәге Дәүләт премияһы лауреаты, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре Ноғман Мусиндың юбилей саралары уҙҙы. Яҙыусыны был сараларҙа Башҡортостан Яҙыусылар берлеге рәйесе Зәки Әлибаев, Ишембай муниципаль районы хакимиәте башлығы Азамат Абдрахманов, гәзит-журнал редакторҙары, ҡәләмдәштәре оҙатып йөрөнө.

Ғалим-медик үҙенең теорияһын тикшереп ҡарарға теләй, тик бының өсөн тәжрибә һуңында үлергә тейешле ирекмән кәрәк була. Ниһайәт, ул электр ултырғысында язалауға хөкөм ителгән бер ирҙе таба. Ғалим был кешенең аҡтыҡ ҡанына тиклем йөрәк ритмын ҡыҫҡартасаҡ фәнни тәжрибәлә ҡатнашасағы, ләкин тере ҡалыу ихтималлығының әҙ булыуы һәм үлгән хәлдә лә хөкөм ителеүсенең бер ниндәй ауыртыныу кисермәйәсәге хаҡында аңлата. Хөкөм ителеүсе ризалаша, сөнки бындай үлем электр ултырғысында йән биреүгә ҡарағанда яҡшыраҡ тип уйлай.

Минең аҡса эшләү ысулым ир-егеттәргә ҡулайлы. Әлбиттә, еңелдән түгел, ләкин тырышҡанда килемле генә шөғөл. Шәхсән минең өсөн ул төп эш урыным, сөнки тик ошо юл менән аҡса эшләйем.

Мин дә күпселектең фекеренә ҡушылып, вакцина эшләтеүгә ҡырҡа ҡаршы булдым. Шул уҡ ваҡытҡа бер һорауға яуап таба алманым: "Әгәр ҙә донъяның ниндәйҙер көстәре коронавирусты уйлап табып, уның ярҙамында Ер шарының күпселек халҡын ҡырырға теләй икән, ниңә улар үҙҙәрен яҡлай, һаҡлай торған хеҙмәткәрҙәргә вакцина эшләтә?" Һорауҙарҙың башҡалары ла булды, әлбиттә.
Өсөнсө тулҡын башланыр алдынан, туғандарымдың, дуҫтарымдың, таныштарымдың өгөтләүҙәренә ҡаршы төшөп, прививка яһатырға булдым. Ни өсөн был аҙымға барыуым тураһында өс дәлил килтереп үтәм. Тик был дәлилдәрем менән мин кемделер прививка яһатырға өндәмәйем, саҡырмайым, фәҡәт үҙемдең күҙәтеүҙәремде генә тәҡдим итәм.

Байрам көнөндә Башҡортостан Республикаһы гербы һәм гимнының нисек ижад ителеүе тураһында авторҙарының иҫтәлектәрен биреп, ул сағыу ваҡиғаларҙы тағы бер тапҡыр күҙҙән үткәрәйек әле, тинек.

гербыбыҙҙа...

БР Дәүләт гербы авторы Фазлетдин ИСЛАХОВ хәтирәһенән: Рәссамдар араһында Башҡортостан Республикаһы Гербын эшләргә конкурс иғлан ителгәс, был эшкә айырыуса сәмләнеп, илһамланып тотондом.

Ошо көндәрҙә 89-сы ижад миҙгеленә ишектәрен асҡан Салауат дәүләт башҡорт драма театрының директоры Айбулат ҠОТОШОВ коллективтың киләсәккә пландары, алға ҡуйылған бурыстар һәм уй-фекерҙәре менән бүлеште.

Бөгөнгө заман уҡытыусыһы - ул уҡытыусы ғына түгел. Ә йәш быуында ватансылыҡ, кешелеклелек, маҡсатҡа ынтылыусанлыҡ, зауыҡ, хатта эшҡыуарлыҡ сифаттары ла тәрбиәләгән һөнәр эйәһе.

Оло йәштә лә әүҙемлеген, йәшлек дәртен юғалтмаған, тырышып донъя көткән кешеләр миндә һәр ваҡыт һоҡланыу тыуҙыра. Ундайҙар башҡаларҙан күңел күтәренкелеге, ихласлығы һәм тормошҡа ла, эргә-тирәһендәгеләргә лә бер ниндәй дәғүәһе булмауы менән айырыла. Ә, бәлки, тап ошо сифаттары уларға йәшәү дәрте һәм көс өҫтәйҙер ҙә.

Алты ярым миллиардтан күберәк кеше йәшәгән Ер шарында уларҙың барлыҡҡа килеүе тураһында ике уйҙырма бар. Беренсеһе - әҙәми заттың Алла, Бог һәм башҡа исем аҫтында йөрөгән иң бөйөк Ҡөҙрәт тарафынан тупраҡтан, балсыҡтан әүәләп яһалғаны тураһында. Икенсеһе - шул заттың уғаса Ер йөҙөндә булған йән эйәләренең миллионлаған йылдар дәүерендә маймылға, маймылдың тора-бара кешегә әүерелеүе тураһында фекер. Икеһе лә уйҙырма, сөнки икеһе лә иҫбат ителмәгән.

Ауылда саҡта алдырғаны ла, уҡығаны ла юҡ ине быны. Ҡатыны "Крестьянка" менән "Башҡортостан ҡыҙы"н, ә үҙе "За рулем" менән "Подвиг"ты алдырҙы. Форсат ҡалмай бит уҡырға, йәйен дә, ҡышын да шул эш тип йүгерә. Ә бында ваҡыт бар. Яҙҙырып та була икән, киләһе айҙан үҙенә алдыра башлар. Ә ҡайтҡас инде мотлаҡ яҙыласаҡ. Хәҙер бер яҡын дуҫы булды ла ҡуйҙы ошо зәңгәр тышлы китап.
Ишмырҙа башта биттәрен ҡутарып, ҡараштырып сыҡты, мөхәббәт, ғаилә тормошо тураһындараҡ яҙылғандарын эҙләне. Матур яҙылғандарын ғына уҡырға ине, ире төрмәгә эләгеп, ҡатыны ауылда ҡалып, боҙолоп киткән эштәр тураһында булып ҡуймаһын!

Ғаилә ҡороу Әҙәм балалары өсөн, бер яҡтан, ихтыяж булһа, икенсе яҡтан, бик яуаплы бурыс та. Әлбиттә, осорона күрә ғаилә ҡороу шарттары, мөмкинлектәре төрлөсә була. Шуныһы бик мөһим: замана йәштәре өлгө булырҙай оло быуын кешеләренең ғаилә ҡороу тәртибенә ҡолаҡ һалырға, уларҙың тәжрибәһен өйрәнергә тейеш. Тәбиғәт биргән дөрөҫ юлдан яҙлыҡмаҫ өсөн. Хаталар яһамаҫ өсөн. Ни тиһәң дә, тормош бит кешегә хаталарҙы төҙәтер өсөн түгел, уларҙы булдырмаҫ өсөн бирелгән. Сибай ҡалаһында йәшәүсе Венера Әнүәр ҡыҙы һәм Шайморат Ҡотлоғужа улы ЙӘНБӘКОВтарҙың ғаилә мәктәбе күптәр өсөн үрнәк булырҙай. Уларҙың фекерҙәренә, һүҙҙәренә ҡолаҡ һалайыҡ.

Тимәк, "ҡаршын" этнонимының боронғо төркиҙәрҙең "карши" һүҙенән исем яһаусы -н суффиксы ҡушылып яһалған булыуы ысынбарлыҡҡа тап килә, тип иҫәпләп була.
Шулай ҙа ҡаршын этнонимының этимологияһын башҡаса аңлатыусы фараз да бар. Ҡайһы бер документтарҙа ошо олоҫ русса "Карашинская волость" тип теркәлә. Был осраҡта ошо этнонимдың "ҡара" һәм "шоно" ("шино") һүҙҙәренән хасил булыуы фаразлана. Әлбиттә, монгол телле ҡәүемдәрҙә төрлөсәрәк яңғыраған "шоно-шино-шуно-шуна" һүҙҙәре төркисә бүре тигәнде аңлата. Тимәк, ошо фаразға ярашлы, ҡар(а)шын этнонимының "ҡара бүре" мәғәнәһендә барлыҡҡа килеүе мөмкин. Бында заманында ҡытай хроникаларында Төрки ҡағанатының хакимлыҡ итеүсе династияһы вәкилдәренең үҙҙәрен "Ашина", йәғни бүре нәҫеленән булыуҙары хаҡында белдереүе иҫкә алына. Шуныһы ҡыҙыҡлы, 1740 йылғы башҡорт ихтилалының Ҡараһаҡал тип аталып йөрөтөлгән етәксеһен ҡаҙаҡ һәм ҡалмыҡ далаларында Шуна батыр, йәғни, Бүре баһадир, тип беләләр.

Тарих ҡабатлана, тиҙәр... Ысынлап та, ул ниндәйҙер бер арауыҡта ҡабатланып тора. Хәҙер инде уның фарсмы, трагедиямы икәнен дә аңлап булмай. Милли батырыбыҙ Салауат Юлаев шәхесенә лә ваҡыт-ваҡыт яҫҡынып тороусылар бар. Әлеге ваҡытта социаль селтәрҙәрҙә өфөләрҙең ҡайһы бер экскурсоводтарға ҡәнәғәтһеҙлек белдергән фекерҙәре төп тема булып тора. Уларҙа барлыҡ теләүселәрҙе бушлай курстарҙа уҡытып, Башҡортостандың милли батыры Салауат Юлаевтың исемен бысратып, шул уҡ ваҡытта башҡорттарҙың геройҙары юҡ, тип белдергән баш ҡала экскурсоводтарының ҡайһы берҙәре тураһында һүҙ бара.

Өфөләге "Аврора" һәләттәрҙе үҫтереү үҙәге хаҡында кемдәр ишетеп, кемдәр яҡындан танышып беләлер, моғайын. Уның ишектәре "Һәр баланың уңышы" федераль проекты сиктәрендә асылыуға инде өсөнсө йыл. Ойошманың эшмәкәрлеге һәм алдына алған маҡсаттары, ҡыҫҡа ғына осорҙа өлгәшелгән уңыштары тураһында директоры Айҙар СӘЙҒӘФӘРОВ менән әңгәмәләштек.