Кешелек донъя календарында XXI быуаттың 21-се йылы тип билдәләнгән ваҡыт даръяһында көн итә әлеге мәлдә. Әммә быға тиклем ул күпме заманалар аша үткәндер - быны хатта ғалим-ғөләмә лә яҡынса ғына билдәләй алмай.

Яңыраҡ редакциябыҙға Башҡортостан юлдаш телевидениеһында тапшырыуҙа ҡатнашҡандан һуң Баймаҡ районы Түбәнге Яйыҡбай ауылы вәкилдәре гөрләшеп килеп инде. Ҡунаҡтар менән аралашып, уларҙың дәртенә, ихласлығына, тыуған төйәктәре тураһында шундай оло һөйөү менән телгә алыуҙарына һоҡланып ултырып ҡалдыҡ. Уларҙың тап ошо фиҙаҡәрлеге быйылғы "Айыҡ ауыл" конкурсында ҡатнашыуға этәргес булған да инде. Ветеран-педагог, ауыл мәсетенең имам-хатибы Рәмил Хәсәнов, ағинәйҙәр Фирҙәүес Хәсәнова, Рәйлә Йәһүҙина һәм ауылдың йәмәғәт әүҙемсеһе Рәмзиә Бәхтиева ошо конкурс сиктәрендә үткәргән саралар тураһында беҙгә бәйән итте.

Хәтеремдә, бер саҡ өйгә ҡайтып инһәм, әсәйем менән атайым икәүләшеп өләсәйҙән ҡалған сулпыларҙы сүкеп, йәтешләп, яңыртып ултыра. Уларҙың ошо кәсебе миңә ул саҡта сәйер генә тойолғайны.

Республикабыҙҙа иң йәш, шул уҡ ваҡытта иң әүҙем ағзалар тупланған йәмәғәт ойошмаһы бар. "Ағинәй" тип ҙурлап исем ҡушылған уға. Ағинәй вазифалылар күп булмай, әммә һәр башҡорт ҡатын-ҡыҙы шул Ағинәй дәрәжәһендәге инәйҙәре, өләсәй-әсәйҙәре тирәләй тупланып, уларға арҡа терәп, уларҙа күргән сифаттарҙы аңына, буйына һеңдерә ала. Шундай юҫыҡта, шундай маҡсатта ойошҡан булған борон халҡыбыҙҙағы аҡһаҡалдар мәктәбе лә, ағинәйҙәр ҡорҙары ла. Шул традиция-йолаларҙы тергеҙеү, дауам итеү бурысын бөгөн үҙ иңенә йөкмәгән республика райондарында, ҡалаларында ҡорға тупланған ҡатын-ҡыҙҙарыбыҙ. Һүҙ - Учалы районы "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы етәксеһе Мәрзиә Сәғит ҡыҙы СОЛТАНБАЕВАға.

Бөгөн ифрат популяр булған һөнәрҙәрҙең береһе - парикмахер һәм визажист, йәғни бөҙрәханала сәстараш һәм һөрмә тартыусы эше. Замананың әүрәткес заңына ҡаршы барып булмай, сөнки был һөнәрҙәр кешеләрҙең төҫ-башын һәм тормошон биҙәп-төрләндереп кенә ҡалмай, ә күптәрҙең күңелен үҫтерә һәм зауҡын ҡытыҡлай.

Үҙемде виртуаль донъяның фанаты тип иҫәпләмәһәм дә, бер яҡтан, уға бик тә рәхмәтлемен: ваҡытында яңылыҡтар менән танышыу, белешмә рәүешендә файҙаланыу һәм башҡа бихисап мөмкинлектәр өсөн генә түгел. Көтмәгәндә-уйламағанда, шағирыбыҙ һүҙҙәрен үҙгәртеберәк әйткәндә, шундай кешеләр осрай: улар менән танышыу, артабан аралашыу күңелде байыта, сәм өҫтәй, зауыҡты байыта - ғөмүмән, тормошҡа бөтөнләй икенсе күҙлектән - тормоштоң камиллығын, матурлығын һәм ана шул фонда әҙәм ғүмеренең Юғары көс тарафынан тик бер генә тапҡыр бирелгән һәм ...ваҡытлыса ғына булған илаһи Бүләк икәнен аңлауға алып килә. Һәм ана шул ваҡытлыса бирелгән ғүмереңдә асылыңды, уй-ниәттәреңде, барлыҡ ғәмәлдәреңде ошо тормош камиллығы менән яраштырырға, тәртипкә һалырға, унан яҡшылыҡтарҙы ғына алып ҡалырға, тормошоңдо ошо нигеҙҙә үкенмәҫлек итеп ҡорорға ынтылыш тыуа. Хатта бының өсөн һуң булһа ла үҙ булмышыңды һынап өлгөрөп ҡалғы килә. Замандаштарына ғүмер, ваҡыт, ниәт, ғәмәл тәртиптәренең күпселек өлөшө үҙ ҡулыңда булыуын төшөндөрөргә, ниәттәрен атҡарырға сәбәп итеүсе, ярҙамлашыусы яҡты йөҙлө, яҡшы һүҙле, наҙлы әсәй ҙә, һөйөклө ҡатын да, спортсы ла, тауҙар артылыусы ла булған үҙебеҙҙең сая башҡорт һылыуы - блогер Гөлфиә МӨХӘМӘТДИНОВА менән танышыу ана шундай уйҙарға һалды.

Ирәкте ырыуы башҡорттарының хәҙерге вариҫтары Башҡортостандың Тәтешле һәм Балтас райондарында йәшәй, шулай уҡ Татарстан Республикаһының Мөслим районында ла ирәкте башҡорттары нигеҙләгән ауылдар бар.

Өфө - үҙенең йәйәүлеләр маршруты булмаған берҙән-бер миллионлы ҡала. "Иҫке Өфө - Башҡортостан мәҙәниәте тупланған урын. Октябрь революцияһы урамында ғына 40-тан ашыу мәҙәни мираҫ объекты урынлашҡан. Шуға ла ул халыҡты ылыҡтырыу урыны, тарихи үҙәкте үҫтереүҙең пилот проекты булырға тейеш", - ти Мәскәү урбанистика үҙәгенең проекттар етәксеһе Оксана Веселкова.

Гәзитебеҙ биттәрендә ғаилә темаһына арналған мәҡәләләр, ир-егеттең дә, ҡатын-ҡыҙҙың да ғаиләләге урыны, бурысы хаҡындағы һәр төрлө, бәғзе ваҡыт бәхәскә этәрерҙәй фекерҙәр баҫылыуы "Киске Өфө"бөҙҙө тағы ла уҡымлыраҡ итә, тип уйлайым. Ҡатын-ҡыҙҙарыбыҙҙың хәле тураһындағы мәҡәләләр, әлбиттә, күберәк баҫыла. Гүзәлдәребеҙҙең психологияһы беҙҙекенә - ирҙәрҙекенә ҡарағанда күпкә ҡатмарлыраҡ, шуға күрә бихисап һорауҙар тыуып ҡына торалыр инде.

Ошо көндәрҙә Өфө педагогтарының һөнәри оҫталығын һынаған сираттағы конкурстарға йомғаҡ яһалды. Быйыл "Башҡортостандың баш ҡалаһы йыл уҡытыусыһы" конкурсы егерме дүртенсе тапҡыр, ә "Башҡортостандың баш ҡалаһы башҡорт теле һәм әҙәбиәте йыл уҡытыусыһы" ун етенсе тапҡыр ойошторолдо.

Был һөнәри оҫталыҡ ярыштарында барлығы 66 педагог ҡатнашты, шуларҙың 21-е йәштәр. Ойоштороусылар әйтеүенсә, башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусылары, башланғыс синыфтар, рус теле һәм әҙәбиәте, инглиз теле уҡытыусылары иң әүҙемдәре булған. Әйткәндәй, был юлы баш ҡаланың 16 башҡорт теле уҡытыусыһы көс һынашты. Ярыш, йылдағыса, оло тәжрибә уртаҡлашыу майҙансығына әүерелде, уҡытыусылар өс аҙна дауамында алты төр һынау үтте. Һөҙөмтәлә, "Башҡортостандың баш ҡалаһы йыл уҡытыусыһы" конкурсында 3-сө гимназияның физика уҡытыусыһы Петр Белобородов абсолют еңеүсе тип табылды. Ә бына "Башҡортостандың баш ҡалаһы башҡорт теле һәм әҙәбиәте йыл уҡытыусыһы" конкурсында 58-се лицейҙан Әлфиә Ғәзизова (һүрәттә) абсолют еңеүсе булды һәм ул республика кимәлендә Өфө данын яҡлаясаҡ.

Рухи ҡәнәғәтлек, күңел бөтөнлөгө табыу өсөн бала мотлаҡ үҙенең туған телендә һөйләшергә тейеш. Был хәҡиҡәтте йәш быуынға тапшырыуҙы беҙҙең Баймаҡ районы Ишмырҙа ауылы ағинәйҙәре үҙҙәренең төп бурысы тип һанай.

Бөрйән ағинәйҙәренең "Кәрәҙ" халыҡ ҡорамасылар клубы атҡарған эштәр, саралар районда ғына түгел, республикала ла яҡшы таныш. Улар бигерәк тә үҙҙәренең "Ҡорама", "Сергетыш"тары менән танылыу яулай бара.

Ағымдағы йылдың ғинуар айында күренекле башҡорт шағиры, мәғрифәтсе, суфыйсылыҡтың Нәҡшбәндиә тәриҡәтенә ҡараған билдәле дин эшмәкәре Мөхәммәт-Ғәли Соҡоройҙоң тыуыуына 195 йыл тулды. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, билдәле сәбәптәр арҡаһында замандаштарыбыҙ, хатта ки зыялыларыбыҙҙың күпселеге уның тормошо, эшмәкәрлеге һәм ижады хағында мәғлүмәтле түгел. Үҙе йәшәгән замандың барса ауырлыҡтарын еңеп сығып, туған халҡына бай әҙәби мираҫ ҡалдыра алыуына шағирҙың суфыйсылыҡ фәлсәфәһен бар күңеле, йөрәге менән ҡабул итә алыуы ла сәбәп булғандыр.

Баланан шәхес тәрбиәләүҙә ата-әсәнең роле ҙур. Ояһында ни, осҡанында шул, ти бит халыҡ әйтеме лә. Һәм борондан да баланың ат-затын белеү өсөн "Кем балаһы?" тигән һорау биргәндәр. Был һүҙҙәр һорау булып та, хуплау булып та, әсенеп әйтеүгә лә әйләнә ала. Бөгөнгө йәмғиәт бына ошо хәҡиҡәтте яҡшыраҡ төшөнә, аңлай барған кеүек. Беҙҙең быуында, мәҫәлән, ғаиләлә балаларға икенсе төрлөрәк ҡараш булһа, хәҙерге йәш ғаиләләрҙә киләсәк быуынды тәрбиәләүгә ҙур иғтибар бүленә.
"Кем балаһы?" тигән һорауҙы, моғайын, башҡорт киноһы йондоҙсоғо, "Һеңлекәш" фильмында төп ролде башҡарыусы Арыҫлан Ҡырымсуринға ҡарата ла бирәләрҙер. Һәм бына, беҙ уның кем балаһы булыуын асыҡлау өсөн атаһы Вәғиз ҠЫРЫМСУРИН менән һөйләштек.

"Киске Өфө" гәзитендә "Кешелектең иң боронғо юлдашы ул таштар" тигән яҙманы уҡығас, шул турала белгәндәремде яҙырға булдым әле. Беҙ, тәбиғәт йәнле ағинәйҙәр булараҡ, йыш ҡына тау-таштар араһын гиҙәбеҙ, өйрәнәбеҙ, күҙәтеүҙәр алып барабыҙ. Беҙҙең ауыл янында ла шундай мөғжизәле Ташморон тип аталған ҡая бар. Уның хаҡында "Киске Өфө"гә 2017 йылда яҙғайным. Ошо дүрт йыл эсендә байтаҡ яңы мәғлүмәттәр тупланыҡ. Ул айырым һөйләшеү темаһы, әлбиттә. Ә хәҙер мин таштарға бәйле ҡайһы бер хәлдәрҙе генә телгә алып үтәйем, тинем.

Мин бөгөн гәзит уҡыусыларҙы Республика йоғошло ауырыуҙар клиник дауаханаһының 8-се бүлеге мөдире, юғары категориялы табип, һаулыҡ һаҡлау отличнигы Фәғилә Ҡотлоғужина менән таныштырып үтмәксе булдым. Бер юлы уға оло рәхмәтемде лә еткермәксемен.

Инде бер йылдан ашыу тормошобоҙға әллә ҡайҙан ер аяғы, ер башынан килеп ингән тажзәхмәттең әсирлегендә йәшәйбеҙ. Һәр беребеҙ тиерлек өйҙә ҡурсаланыуҙа булды, был күренеш әле лә дауам итә. Аралашыу, күберәген, телефон йәки социаль селтәрҙәр аша ғына бара. Медицина хеҙмәткәрҙәре һәм етәкселек көнө-төнө сир хәүефе тураһында тылҡып ҡына тороуға ҡарамаҫтан, ҡайһы ваҡыт һаҡлыҡ тураһында онотоп ебәрәбеҙ. Мәкерле вирустарға шул ғына кәрәк тә инде - улар шунда уҡ нескә урынды таба һәм һөжүм итә башлай. Сирләүселәр һаны ла, вафат булыусылар һаны ла көндән-көн арта бара. Шулай булыуға ҡарамаҫтан, ковид тураһында һаман да аныҡ ҡына бер нәмә лә белмәйбеҙ тиергә мөмкин. Эйе, ул үпкәне зарарлай, ә башҡа ағзаларға уның тәьҫире ниндәй? Ауырып һауыҡҡандан һуң уның эҙемтәләре күпме дауам итә, был ваҡытты ҡыҫҡартырға мөмкинме? Бөгөн ошо һорауҙарға яуапты "Йәшел сауҡалыҡ" шифаханаһы поликлиникаһы буйынса директор урынбаҫары, медицина фәндәре кандидаты Альберт ШӘМСЕТДИНОВ менән бергә эҙләйбеҙ.

Ил буйынса пандемия бәләһе таралғанда профессиональ медицина хеҙмәткәрҙәре менән бер рәттән, медицина уҡыу йорттары студенттары ла көрәш сафына баҫты. Улар төрлө йүнәлештәрҙәге табиптарҙы алмаштырҙы, ауырыуҙарға ярҙам итте, йорттарында ғына ултырған ололарҙың хәлен еңеләйтеү өҫтөндә лә эшләне. Шундай ҡыйыу, илһөйәр, батыр йәштәр менән танышып үтәйек.

Баш ҡаланың Мостай Кәрим исемендәге 158-се Башҡорт гимназияһында Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, Шәйехзада Бабич исемендәге дәүләт республика йәштәр премияһы лауреаты, шағирә Зөлфиә Ханнанова менән "Шиғриәттә халҡым тарихы" тип аталған осрашыу үтте.

Ошо көндәрҙә Ҡариҙел районында унлар ырыуы башҡорттары ҡор йыйҙы. Сара Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты иғлан иткән Башҡорт тарихы йылы һәм Республика халыҡ ижады үҙәге тормошҡа ашырған "Ырыу ағасы" фольклор фестивале сиктәрендә ойошторолдо.