Башҡортостан юлдаш каналы аша "Бәйге"не - беренсе башҡорт милли уйындары чемпионатын ҡарағанһығыҙҙыр. Оҡшанымы? Оҡшамай әллә! Беренсе бит! Милли бит! Һәр тамаша үҙенән-үҙе барлыҡҡа килмәй. Уны кемдәрҙер ойоштора, көс түгә. Тамаша булараҡ, тамашасыға еткерерҙән алда ул бик күп юл үтә, ваҡиғаларға байып, йүргәктән сыҡҡан бала кеүек, аяҡ баҫа, нығына, халыҡ биргән баһаны көтә. Ошо чемпионаттың нисек барлыҡҡа килеүе тураһында һөйләүен һорап, БР Стратегик тикшеренеүҙәр институтының бүлек мөдире, этнограф, Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты рәйесе Юлдаш ЙОСОПОВҡа мөрәжәғәт иттек.

Күптән түгел ҡулыма Мифтахетдин Аҡмулла тураһында ике ҡыҙыҡлы мәҡәлә килеп эләкте. Шағирҙың тыуыуына 190 йыл тулған көндәрҙә ошо хаҡта гәзит уҡыусылар менән дә бүлешке килә. Улар икеһе лә уҙған быуаттың 20-се йылдарында "Башҡортостан" гәзитендә баҫылған. Тәүгеһе 1924 йылда. Авторы - Сәғит Мерәсов. 1926 йылдың 26 авгусында баҫылғанының авторы Дауыт Юлтый. Тәүгеһе Мифтахетдин Аҡмулланың биографияһы хаҡында ҡиммәтле генә мәғлүмәттәр бирә. Икенсеһе асыҡ хат рәүешендә яҙылған.

2021 йылдың 1 июленән йәшәү минимумынан түбән килемле һәм тулы булмаған ғаиләлә тәрбиәләнеүсе 8 йәштән 14 йәшкәсә балаларҙың һәр ҡайһыһы 5 мең күләмендә өҫтәмә түләү ала башланы. Атай йәки әсәй суд ҡарары менән алимент алырға хаҡлы йәки уларҙың береһе ғаиләне яңғыҙ тәрбиәләгән осраҡта тулы булмаған ғаилә тип иҫәпләнә.

Дәүләт машинаһы эшләмәй, тип ҡарағыҙ: ярлы халыҡ категорияһын кәметеү өсөн бөтөн булған фантазия эшкә егелә, үҙегеҙ күреп тораһығыҙ. Әле яңыраҡ ҡына беҙ фәҡирҙәр һанын иҫәпләүҙең яңы ысулы хаҡында хәбәр иткәйнек. Яңы формула байтаҡҡа кәметә түгелме шул "күҙгә сүп" ҡатламды? Ҡағыҙҙа булһа ни...

Яңы йылды ҡаршылағандан һуң түҙемһеҙләнеп йылы яҙҙы һәм эҫе йәйҙе көтә башлаясаҡбыҙ. Ә ысынында әлеге мәлдә һалҡын дәүерҙә йәшәп ятҡаныбыҙҙы беләһегеҙме? Бына был хаҡта геолог Исхак Фәрхетдинов социаль селтәрҙәге үҙ сәхифәһендә яҙа:

Яңыһына аяҡ баҫыр алдынан бар өлкәләрҙә лә үтеп барған йылға йомғаҡ яһала. "Юлдаш" радиоһы ла тыңлаусылары алдында үҙенең эшмәкәрлеге буйынса һынау тотоп, "Юлдаш-хит" республика фестивален уҙғарҙы. Матур йолаға әүерелгән моңло-көлкөлө тамаша тураһында радионың алып барыусыһы, "Теге өсәү"ҙең береһе - Ғәзиз ӘбделмӘнов менән һөйләштек.

Көнсығыш йондоҙнамәһенә ярашлы, 2022 йыл беҙгә ниҙәр алып килер? Маҡсатлы һәм маҡсатына ирешеүсәндәр мотлаҡ уңышҡа өлгәшәсәк, тиелә. Шулай ҙа ҡыҫҡаса ғына һәр йондоҙлоҡҡа айырым туҡталып китәйек:

Өфө районының Шамонин ауылы беҙҙең күҙ алдында үҫте. Ундағы тәүге йорттар ҡалҡыуын, тәүләп йәшәй башлаусыларҙы ла хәтерләйбеҙ. Элек ауылда үтеп сығып булмаҫлыҡ, тубыҡтан батҡаҡ, ҡыш көрт ине. Хәҙер ауыл урамдарында асфальт түшәлгән, йорттар араһына барып инһәң, үҙеңде Европала йөрөгәндәй хис итәһең. Иң һуңғы моделле иномаркаларҙа баш ҡаланан эштән ҡайтыусылар кабиналарынан сыҡмайынса, пульт төймәләренә баҫып ҡына гараждарының ишектәрен аса. Йә, әйтегеҙ, ҡайһы ауыл ошондай сервисы менән маҡтана ала? Йорттарға килгәндә инде, архитектуранан башлап, төҙөлөш материалдарына тиклем - барыһы ла Европаса!
Туғандар шунда йәшәгәс, шәхсән үҙемдең диҡҡәтем Салауат Юлаев исемендәге урамдың көньяҡ осонда йәшәүселәрҙә булды. Республикабыҙҙың төрлө райондарынан, башлыса, ауылдарҙан килгән йәш ғаиләләр ҙур энтузиазм, йәшлек романтикаһы менән һуңғы ун йыл эсендә ҡасандыр колхоздың ташландыҡ баҫыуы булып, сәнскәк һәм әрем баҫҡан яланды гөл-сәскәле оазисҡа әйләндерҙе.
Мин белгән күршеләрҙе татыулаштырыусы, бер йоҙроҡҡа туплап, ауыл эсендәге ауылға әйләндереүсе сәбәп-шарттарға килгәндә инде:
-уларҙың барыһы ла ауылдарҙан баш ҡалабыҙ Өфөгә йән атып килеп, ғаилә ҡороп, яҙмыштарына "Шамонино" бәхете төшөүселәр;
-барыһы ла тиерлек Өфө ҡалаһында хеҙмәт итә;
-был татыу күршеләр: "Беҙҙең хатта пиондарыбыҙ ҙа бер төптән, сөнки улар бер ата-әсәнән", - тиҙәр.
-барыһы ла тиерлек уҙған быуаттың һикһәненсе йылдарында донъяға килеүселәр һ.б.
Тап шуның өсөн дә был күршеләр үҙҙәренең берлеген "Һикһәненселәр" тип атай ҙа инде. Тағы ла шуныһы: татыу күршеләрҙең ошо "Һикһәненселәр" берлегенә ҡараусылар икенсе урынға күсеп киткән осраҡта ла һаман да ошо ауыл кешеһе булып ҡала. Был да күп нәмә тураһында һөйләй.
Бөгөн был ауылда 9 ғаилә күрше булып йәшәй. Уларҙың ҡайһы берҙәренә түбәндәге һорауҙар менән мөрәжәғәт иттем.
Ғаилә башлыҡтары тәүҙә үҙҙәре менән дә таныштырып үтте.

Күптән түгел Венгрияның баш ҡалаһы Будапештта CIOFF®-тың (Халыҡ-ара фольклор фестивалдәре һәм халыҡ сәнғәтен ойоштороу советы) 50-се Бөтә донъя конгресы һәм Генераль Ассамблеяһы үтте. Унда Башҡортостандан мәҙәниәт министры Әминә Шафиҡова етәкселегендәге делегация ҡатнашты һәм бик емешле эшләп, матур яңылыҡтар менән әйләнеп ҡайтты. Ошо уңайҙан Бөтә донъя фольклориадаһын әҙерләү һәм үткәреү буйынса комитет ағзаһы - Башҡортостан Халыҡ ижады үҙәгенең генераль директоры Артур ӘЛИБӘКОВ һәм Башҡортостан күсемһеҙ мәҙәни мираҫ ҡомартҡыларын һаҡлау һәм файҙаланыу буйынса ғилми-етештереү үҙәге директоры Данир ҒӘЙНУЛЛИН менән әңгәмә ҡорҙоҡ.

Яңы йыл менән! Яңы бәхет менән! Ошо ябай ғына һүҙҙәр беҙгә бала саҡтан уҡ таныш, һәм инде улар бик тә алыҫ ҡалған йылдар төпкөлөнән мәктәптәрҙәге, ауыл клубтарындағы шыршы байрамдарына ғына хас булған хис-кисерештәрҙе хәтеребеҙҙә яңыртҡандай була. "Йәшел шыршым, һин минең, их, нуры урмандың, һин биҙәге Яңы йылда беҙҙең урамдың!" - тип, ниндәй генә башҡорт балаһы йырламаны икән шул замандарҙа?

Элегерәк Яңы йыл етә башлаһа, өс ат мисәүләп егелгән санаға ултырып, Ҡыш бабай менән Ҡарһылыу өйҙән-өйгә, ауылдан-ауылға ҡарттарға һәм бала-сағаға күстәнәс өләшеп йөрөй торғайны. Заманы менән бергә был йола ла ваҡыт санаһынан төшөп ҡала бара. Ауыл хакимиәттәре эше яҡшы ҡуйылған урындарҙа ғына һаҡлана был йола. Әммә ажғырып торған аттар елеп килгәнен белдереп, бар халыҡты урамдарға сығырға мәжбүр итеүсе дуғаларҙағы ҡыңғырау сыңы күңел төбөндә сың-сың килеп ишетелеп тик тора. Ҡыңғырау тигәндән, унан саҡрым-саҡрым алыҫтарға китерлек тауыш сығыуы эсенең буш булыуынан килә тип кем уйлаһын инде. "Ҡыңғырауҙың эсе буш" тип әйтелә халыҡ мәҡәлендә. Уның кинәйәһе хаҡында уйланһаң, мәғәнәһе ҡыңғырау сыңынан да алыҫҡараҡ китерлек, Ер шарын урап сығырлыҡ, быуаттарға етерлек. Ошо әйтем хаҡында киңерәк итеп фекер йөрөтөп ҡарайыҡ.

Булған хәл тип аталған ошо бәләкәй генә мәҡәлә ныҡ тетрәндерҙе. Бер ҡатын ит комбинатында эшләгән. Бер көндө эш аҙағында тикшерергә уйлап, туңдырғыс камераға инһә, ҡапыл ишек ябыла ла, ул эстән бикләнеп ҡала. Ҡатын бар көсөнә ҡысҡырып, ишеккә шаҡып ярҙам итеүҙәрен һорай. Тик уны бер кем дә ишетмәй, сөнки эшселәрҙең күбеһе ҡайтып киткән була, өҫтәүенә, туңдырғыс эсенән бер тауыш та ишетелерлек түгел. Биш сәғәт тирәһе ваҡыт үткәс, иҫән ҡалыуға өмөт осҡоно һүнеп бөттө тигәндә ҡарауылсы ишекте асып ебәрә һәм ҡатынды үлемдән ҡотҡара. Һуңынан ҡатын хеҙмәттәшенән ни өсөн туңдырғыс камераны асырға уйлауын һорай. Сөнки тикшереү уның бурысына бөтөнләй инмәгән була. Ҡарауылсы шулай тип яуап бирә:

Ҡағыҙ баҫманың баш мөхәррире булараҡ, гәзит уҡыусыларға ҡытлыҡ кисереүҙән генә түгел был "Әйҙәгеҙ, уҡыйыҡ!" тигән ораным. Аҡ ҡағыҙ битенән - гәзит-журналдар, китаптар уҡымауҙың ниндәй бәләгә, ниндәй наҙанлыҡҡа килтерә барғанын тойомлауҙан, йән әрнеүенән әйҙәләүем.

Башҡорт теле көнөндә Өфөлә "Тамға" халыҡ-ара башҡорт милли кейеме оҫталары конкурсына йомғаҡ яһалды. Проект һөҙөмтәләре буйынса еңеүселәрҙең исемдәре билдәле булды һәм бүләкләү тантанаһы уҙҙы.

Ҡытай календарына ярашлы, Күк Һыу Юлбарыҫ йылы 2022 йылдың 4 февралендә киләсәк. Яңы йыл хужаһы дәрт-дарманлы, маҡсатлы, тәрән аҡыллы, ҡыҙыҡһыныусан, үҙһүҙле.

Коронавирустың тәүләп Көньяҡ Африка ерендә хасил булған омикрон тигән төрө донъя күләмендә хәүеф тыуҙырҙы: Бөтөн донъя һаулыҡ һаҡлау (ВОЗ) ойошмаһы эксперттары уны 26 ноябрҙәге ашығыс кәңәшмәһендә тикшереп, "омикрон" тигән атама бирҙе.

Беҙ Ғафури районының Родина ауылында, хәҙер үҙебеҙҙең телебеҙҙә Ватан тип йөрөтәбеҙ, йәшәйбеҙ. Бында йәшәүебеҙгә инде 44 йыл. Родина совхозы көслө ваҡыттарҙа клубыбыҙ бар ине, Яңы йыл һәм башҡа байрамдар ҙа гөрләп үтә ине. Замананың ҡаты дауылынан бөтә республикаға данлы агрофирмабыҙ ҙа емерелде. Клуб ремонтҡа ябылғайны, ул да шул емерек көйөнсә әлегәсә ауыл уртаһында ултыра. Эшселәрҙең ғүмер буйы бергәләп йыйған байлығы, барлыҡ техника, ферма һәм гараж биналары бөтә йыһаздары менән олигархтар ҡулына күсте.

Һәр матбуғат йөҙөн рубрикалары биҙәй. "Киске Өфө" гәзитендә улар бихисап. Ҡайһы бер рубрикалар шундуҡ үҙ уҡыусыларын табып, йәшәп китә, ҡайһылары һүнеп тә ҡуя. Йәшәгәндәре илдәге кәйеф-торошто сағылдыра, тотороҡлоҡҡа алып килә. Һәр береһенең үҙенә күрә рейтингы бар. "Алдар менән Ерәнсә ҡоро" лакмус ҡағыҙы һымаҡ илдәге торошҡа шул хәтлем һиҙгер: йә әүҙемләшә, йә һүлпәнәйә. Ни булһа ла йәшәй, йәшәргә тырыша. Нәҡ беҙҙең һымаҡ. Үҙ йырҙарын башҡарыусы шағир-йырсы Александр Розенбаум бер сығышында: "Мин һуңғы ваҡытта ниндәйҙер юғары көстәрҙең барлығына ышана башланым. Бына, анекдоттарҙы алығыҙ, уларҙы берәү ҙә махсус яҙмай, ә улар әллә ҡайҙан барлыҡҡа килә һәм йәшәй", - тип әйтеп ҡуйҙы. Юморһыҙ йәшәп булмай был тормошта. Йәшәп булалыр, ләкин ул йәшәүме икән? Ниндәй генә ауыр ваҡыттар булмаһын, шуҡлығын, шаянлығын юғалтмаған әҙәм балалары. Үтә етди кешеләр ауырыраҡ ҡабул итә шаярыуҙы, хатта аҡылһыҙлыҡҡа һанағандар ҙа юҡ түгел. "Юморһыҙлыҡ аҡылһыҙлыҡҡа тура пропорциональ", ти торғайны билдәле психолог мәрхүм Вадим ағай Сафин. Йәшәйек! Һүҙ Әбйәлил районы Әсхәл Әхмәт-Хужа исемендәге "Йәйғор" әҙәби берекмәһе ағзаларына.

Театр - беҙҙең көндәлек, ығы-зығылы йәшәйештән алыҫ, ләкин шул уҡ ваҡытта ҡәҙимге тормоштоң сағылышы ла. Ул саф тойғолар, асыҡ хистәр иле, мөхәббәт һәм нәфрәттең йәнәш йәшәүе, яҡшының һәр саҡ яманды еңеүе. Уйҙарға һалыусы орлоҡ сәсеүсе лә, ниндәйҙер һорауҙарға яуаптар табырға ярҙам итеүсе лә ул - театр. Быларҙың барыһын да тамашасы күңеленә алып барып еткереүҙең төп бурысы театр актеры иңенә төшә. Бөгөнгө әңгәмәсем - М.Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры актеры Радмир АБДУЛЛИН менән уның актерлыҡ донъяһына байҡау яһайбыҙ.

Башҡортостанда Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты инициативаһы менән һәр йылды бер темаға нарыҡлау йолаға әйләнеп бара. Былтыр иғлан ителгән Башҡорт теле йылы эҙмә-эҙлекле генә Башҡорт тарихы йылы менән тоташып китте. Тел менән тарих, белеүебеҙсә, бер-береһенә бәйләнеп килә, сөнки яҙма тел тарихты теркәп ҡалдыра; теркәлгән тарих әҙәбиәтте барлыҡҡа килтерә, әҙәбиәт мәҙәниәткә нигеҙ һала... Һанай китһәң, бындай бәйләнештәрҙе әллә күпме дауам итергә мөмкин. Әммә бөгөн маҡсатыбыҙ саҡ ҡына икенсерәк һәм ошо хаҡта һөйләшеү өсөн редакцияға Башҡорт дәүләт университетының Башҡорт филологияһы, шәрҡиәт һәм журналистика факультеты деканы, филология фәндәре докторы, профессор Гөлфирә АБДУЛЛИНА менән филология фәндәре докторы, профессор, билдәле ғалим Ғиниәт ҠУНАФИНды саҡырҙыҡ.