Гәзитебеҙҙең иң мәртәбәле уҡыусылары һәм тоғро дуҫтары улар, Өфөләге һәм республика ҡалаларындағы башҡорт гимназия һәм лицейҙары коллективтары. Уларҙың етәкселәренә: "Яңы уҡыу йылын ниндәй кәйеф, ниндәй пландар менән башлап ебәрҙегеҙ?"- тигән һорау биреүҙе дауам итәбеҙ.

Тәү ҡарамаҡҡа еңел генә аңлашыла был әйтем: төрөнә ҡарап йыл әйләнәһенә тиерлек бик йыш бала килтергән (йәй, яҙ айҙарында 1-9, ҡыш, көҙ 1-5 бала) ҡуяндарға тоҡомон йыртҡыс күҙҙәрҙән һаҡлар ышыҡ урынды табыуы еңел түгелдер.

Ике ҙур коллективты - Илшат Йомағолов исемендәге Башҡорт драма театрын һәм Филармонияны - үҙ эсенә алған Стәрлетамаҡ дәүләт театр-концерт берләшмәһе коллективы үҙенең юғары профессиональ оҫталығы, сағыу тамашалары һәм гастролдәр эшмәкәрлеге менән танылыу яуланы. Берләшмәнең директоры, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, Салауат Юлаев ордены кавалеры Харис Зәбих улы ӘБДРӘХИМОВҡа киләһе ижади миҙгелгә байҡау яһауын һорап мөрәжәғәт иттек.

Һыйырыбыҙҙың бәләнән имен-һау ҡотолоуына ҡыуанып, ҡармағымды ҡулыма алғайным ғына, Алаҡайҙың һуғышсан мөңрәүе ишетелде. Башын бәйге аттары кеүек ҡупым ғына тотоп, алғы тояҡтарын "тып-тып" баҫып, ул Ҡыҙыл һыйырына яҡынлашты. Тегенеһе, башын аҫҡа эйеп, һөжүм итеүсене ҡаршыларға әҙерләнде. Инде төкөштөләр тигән мәлдә генә, Алаҡай ҡапыл һулға ялтанды һәм, дәү һыйырҙың артҡы янбашы эргәһенән үтеп барышлай, йылғыр хәрәкәт менән уң мөгөҙөн дошманының ҡойроҡ тирәһенә ҡаҙаны. Ҡыҙыл һыйырының асыуын шул тиклем ҡабартты был: сорлап аҡҡан ҡанға иғтибар ҙа итмәй, Алаҡайҙың артынан төштө ул. Тегенеһе, тиҙлеген арттырмай ғына, көтөү ятҡан уйпатты тирәләп юртыуын белде.

Башҡортостан, Рәсәй Яҙыусылар союзы ағзаһы, Сабир Шәрипов исемендәге Иҙелбашы әҙәби-ижад берекмәһе етәксеһе, Белорет районы Инйәр урта мәктәбенең башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусыһы Әлиә САМАТОВА менән әңгәмәләшәбеҙ:

Ғалимә, филология фәндәре кандидаты, журналист Әнисә Муса ҡыҙы Муллағолованың фәнни-педагогик стажы - 26 йыл. Байтаҡ йылдар БДУ-ла башҡорт филологияһы һәм журналистика факультетында уҡыта, Нефтекама филиалында гуманитар факультет деканы, башҡорт филологияһы һәм журналистика кафедраһы мөдире вазифалары ла иңенә һалына. Шуны ла өҫтәп әйтәйек, 12 йыл инде ул "Башҡортостан" телерадиокомпанияһының "Юлдаш" каналында сығарылыш һәм фонотека бүлегенең өлкән мөхәррире булып эшләй. "Остаз", "Китап донъяһы", "Көтмәгәндә - уйламағанда", "Йәшәү йәме", "Мәскәү башҡорттары" тигән тапшырыуҙары эфирға сыҡты. "Ашҡаҙар" радиоһы тыңлаусыларына "Ижади портрет", "Беҙҙең донъя" тигән тапшырыуҙары аша таныш.
Шулай ҙа тормошондағы ҡырҡа үҙгәрештәр улы Нияз Муллағоловтың МХО-ға мобилизацияға эләгеүе менән бәйле. Беҙ, коллегалары, уның әсә булараҡ рух ныҡлығына, киләсәккә яҡты өмөттәр менән йәшәүенә һоҡланабыҙ. Эске кисерештәрҙе, бәлки, асып бөтөп булмайҙыр. Бары әсә йөрәге тере усаҡ, ул тирә-йүнгә, башҡаларға яҡтылыҡ һибә. Беҙ бөгөн Әнисә Муса ҡыҙы менән үткән тормош юлына күҙ һалырбыҙ. Уйланырлыҡ та, һоҡланырлыҡ та мәлдәр менән тулы уның тормош юлы.

(Салауат Хәмиҙуллиндың видеофильмы буйынса)

Светлана Воробьева: Уникаль табылдыҡтарҙан быяла һауытты атап үтергә кәрәк, бәлки, ул сауҙа бәйләнештәренә дәлилдер, бәлки, уны Византия императорҙарының бүләк итеп биргән әйбере итеп тә ҡарарға булалыр. Быяла һауыттар Византиянан былай ғына сығарылмаған, тимәк, был быяла һауытты ла император бүләге итеп ҡарарға ерлек бар.

Легендаларға бай Ирәмәл тауы Көньяҡ Урал түбәләре араһында бейеклеге буйынса икенсе урында тора. Ул Оло Ирәмәл (бейеклеге 1582 метр) һәм Кесе Ирәмәлде (1449 метр) берләштергән ике үрле массивтан тора. Араларында бер саҡрымға һуҙылған бейеклеге 1200 - 1250 метр булған билән ята. Оло Ирәмәл "Ирәмәл" милли паркы биләмәһен тәшкил итә, ә Кесе Ирәмәлгә аяҡ баҫыу тыйылған - ул ҡурсаулыҡ.

Мәғариф өлкәһендәге үҙгәрештәрҙе күҙәтеп барыусылар өсөн полилингваль мәктәптәр яңылыҡ түгел. Дөйөм урта белем биреүсе белем усаҡтарынан улар ни яғы менән айырыла, үҙенсәлектәре нимәлә, киләсәге бармы - ошо турала һәм башҡа һорауҙар менән 3-сө Сибай республика полилингваль күп профилле гимназия-интернатының уҡытыу эштәре буйынса директор урынбаҫары Әлфиә Марат ҡыҙы СОЛТАНОВАға мөрәжәғәт иттек:

Салауат башҡорт дәүләт драма театры коллективы үҙенең 93-сө ижад миҙгелен асты. Аристарыбыҙ көс туплап, үҙенең тамашасыларын яңынан-яңы премьералары менән шатландырырға әҙер.

Учалы ҡалаһында Урал батырға скульптура композицияһын ҡуйыу тураһында һүҙ күптән бара ине, сөнки бөйөк эпостағы хәл-ваҡиғалар әле Учалы, Бөрйән, Белорет райондары биләгән ерҙәрҙә барған бит. Шул иҫәптән, Ирәмәл тауынан төшөп, улдары атаһының булат ҡылысы менән сапҡандан һуң, Ағиҙел һәм Яйыҡ йылғалары аға башлай, ә Яйыҡ менән Уй йылғаларының Йәнбирҙе һәм Йәнбикә тигән ҡушылдыҡтары был биләмәлә һаман бар.

Башҡорт халҡының мәшһүр ҡурайсыһы Йомабай Мөтиғулла улы Иҫәнбаевтың тамырҙары түңгәүер ырыуы башҡорттарына барып тоташа. Башҡортостан Республикаһы Милли архивында һаҡланған документтарҙы өйрәнеү һөҙөмтәһендә бик тә ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәргә юлығырға насип булды.

Күренекле яҡташыбыҙ, мәшһүр композитор Хөсәйен Әхмәтовтың халыҡ ижады гәүһәренә әүерелгән киң билдәле "Тыуған ауылым" йырының тик беҙҙең яҡта ғына башҡарылған, тик үҙебеҙгә генә аңлашылған һүҙҙәре бар. Ул да булһа:
Әле иҫтә Шүлкә буйҙарында
Ҡолас киреп бесән сапҡанда.
Күк бәрлекәй аулап Күсәбәлә
Төндәрендә сыраҡ яҡҡанда...

Әммә тарих шуның өсөн дә тарих инде ул - уны үҙгәртеп тә, ҡайтанан яҙып та булмай. Шуныһы ғына хаҡ: Фәрит ағайым менән Алаҡай араһында ныҡлы дуҫлыҡ бер ваҡытта ла урынлашманы. Ә бына Әхәт ағайым менән ала һыйыр араһындағы мөнәсәбәттәр ниндәй булғандыр, уныһын әйтә алмайым. Икенсе ағайымды яҙмыш һис кенә лә аяманы. Алтымы-етеме йәшендә ул умыртҡа бағанаһын һындырҙы, шунлыҡтан, Мәғәнит ҡалаһында өс йыл самаһы эзбис ҡалыпта ятты. Ҡәҙимге йүнәлеп ҡайтты ҡайтыуын, әммә башҡорт телен бөтөнләй онотҡан булып сыҡты. Шуға ла атайым уны урыҫ мәктәбе булған урынға - Ҡаҡтуғайға - ебәрергә мәжбүр булды. Әсәйемдең ҡустыһы Фәҡей ағайым һәм Тайба еңгәм уны ике йыл буйы үҙ балалары менән бер рәттән аҫраны һәм уҡытты. Күп ваҡытын ситтә үткәргәнгәмелер, ала һыйырҙың икенсе ағайыма нисек ҡарағанын һис кенә лә бәйән итә алмайым. Әхәт ағайымдың ғүмеркәйҙәре ҡыҫҡа булды: утыҙ йәшен тултырҙы ла Сибайҙың күңелһеҙ генә ҡәберлегенең бер ситендә үҙенә мәңгелек урын тапты.

1944 йылдың 25 мартында РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы Башҡортостан Өлкә Комитеты бюроһының башҡорт балалары өсөн интернат асыу тураһындағы ҡарарын раҫлай. Өфөнөң 9-сы урта мәктәбе эргәһендә эшләй башлаған уҡыу йорто шул уҡ йылдың 1 сентябрендә тәүге 47 уҡыусыһын ҡабул итә. Мәктәптең уҡыу корпусы Зенцов урамындағы 49-сы йортта булһа, ятаҡ Лесопильная урамы, 34-се йорт адресы буйынса 5-се китапхана бинаһында урынлаша. Шулай итеп, ун ике меңдән ашыу сығарылыш уҡыусыһы өсөн икенсе йорт булған легендар уҡыу йортоноң, Рәми Ғарипов исемендәге 1-се Башҡорт республика гимназия-интернатының, тарихы башлана.
Бөгөн беҙҙең редакцияла ҡунаҡта республикала билдәле шәхестәр, 1971-1975 йылдарҙа гимназия-интернатта белем алған драматург, журналист, тәржемәсе, сценарист, яҙыусы Сәрүәр Рәшит ҡыҙы СУРИНА, театр һәм кино актеры, режиссер Әлмира Шәриф ҡыҙы ҠЫУАТОВА һәм 1985-1987 йылдарҙа уҡыған "Йәшлек" гәзитенең баш мөхәррире Артур Хәсән улы ДӘҮЛӘТБӘКОВ.

(Салауат Хәмиҙуллиндың видеофильмы буйынса)

Салауат Хәмиҙуллин: Б.э. V-VIII быуаттарына ҡараған турбаҫлы мәҙәниәтенең атамаһы Башҡортостандың Благовещен районында урынлашҡан Яңы Турбаҫлы ауылы янында боронғо тораҡ һәм ҡурған ҡәберлеге булған ҡомартҡыһы менән бәйле. Ул уҙған быуаттың 60-сы йылдарында археолог Нияз Мәжитов тарафынан өйрәнелә.

Гәзитебеҙҙең иң мәртәбәле уҡыусылары һәм тоғро дуҫтары улар, Өфөләге һәм республика ҡалаларындағы башҡорт гимназия һәм лицейҙары коллективтары. Уларҙың етәкселәренә: "Яңы уҡыу йылын ниндәй кәйеф, ниндәй пландар менән башлап ебәрҙегеҙ?"- тигән һорау биреүҙе дауам итәбеҙ.

Мәғлүм булыуынса, Рәсәй Президенты Владимир Путин үткән аҙнала Сочи ҡалаһында "Валдай" халыҡ-ара дискуссия клубының йыл да үткәрелә торған пленар сессияһы ултырышында ҡатнашты.

(Сәйәси эссе)

Беҙ Башҡортостанда йәшәйбеҙ. Исеме яңғырауыҡлы ла, яғымлы ла, күңелдәргә яҡын да. Ҡәҙимге, ябай ғына бер өлкә түгел бит: Республика! "Res publika" тигән боронғо латин һүҙенән килеп сыҡҡан был атама йәмәғәт байлығын, уртаҡлыҡты, дөйөм эште лә аңлатҡан заманында. Ни эшләп шулай булмаһын ти: Көньяҡ Урал - иң әүәл аҫаба башҡорттоҡо ғына булһа ла, хәҙер инде бында йәшәгән халыҡтарҙың уртаҡ ере бит, һәм дә республикабыҙ йәшәһен, сәскә атһын өсөн барыһы ла ең һыҙғанып, уртаҡ, дөйөм эштәребеҙҙе башҡара.

Өфөгә ингән юлдағы Ағиҙел йылғаһы аша аркалы күперҙе 11 октябрҙә, Республика көнөндә, сафҡа индерәләр. 8 октябрҙә уның аша һынау маҡсатында автомобилдәр ебәрелде.