Вирусолог, Рәсәй Фәндәр академияһы мөхбир-ағзаһы, профессор Петр Чумаков мәжбүри вакцинация яҡлы булыуы хаҡында белдерҙе. "Рәсәй радиоһы" эфиры аша ул коронавирустан вакцинаға ҡаршы кешеләрҙе тәнҡитләп сығыш яһаны. Уның һүҙҙәренсә, илдә бөгөн тажзәхмәттең дельта штамы көсәйә бара, ә уға ҡаршы һөҙөмтәле көрәшеү өсөн бөтөн халыҡтың 80 проценты прививка яһатырға тейеш. Шул саҡта ғына вирустың яңынан-яңы штамдары үрсеүен туҡтатып буласаҡ. "Әле вакциналауға ҡаршы кешеләр аҙаҡ, уларҙы прививка ҡаҙатырға мәжбүр иткәндән һуң, рәхмәт кенә әйтәсәктәр",- ти ул.

"Киске Өфө" гәзитендә йыл дауамында Башҡорт тарихы йылына, башҡорттар тарихына арналған бихисап мәҡәләләр донъя күрҙе. Уларҙан бөгөн 20 һорау туплап, викторина тәҡдим итәбеҙ. Тәүгеләрҙән булып дөрөҫ яуап биреүсе кешене 7 томдан торған Башҡорт энциклопедияһы көтә! Шулай уҡ башҡалар ҙа бүләкһеҙ ҡалмаҫ. Баш ҡатырғыста ҡатнашыусылар 2022 йылдың тәүге яртыһына гәзитебеҙгә яҙылыу тураһындағы квитанцияһының күсермәһен дә ебәрергә тейеш.

Йондоҙло йыһан һоҡландырамы һеҙҙе? Уның тауышын ишеткәнегеҙ бармы? Уйламайынса тиҙ яуап бирергә яратҡандар, юҡ, тиер. Ашыҡмағыҙ. Тормош ығы-зығыһынан арынып бағығыҙ һеҙ күккә. Тыңлағыҙ. Иң һәйбәт музыка - тынлыҡ, тиһәләр ҙә, бар уның үҙ көйө, үҙ моңо. Күңел ҡылдарында тирбәлгән моңдо ул уй етмәҫ мәңгелеккә һәр кем үҙенсә яҙа ала. Бер кем дә ҡамасауламай...

Имән сәтләүеген өлгөрөүенә ҡарап, ҡышҡылыҡҡа октябрь йә ноябрь айҙарында әҙерләйҙәр. Тәүге һыуыҡтар төшкәнсе. Ул бик тиҙ боҙола, шуға йыйғас та киптерергә кәрәк. Кипкән сәтләүектәрҙең дымлылыҡ кимәле 11 проценттан да артыҡ булмаҫҡа тейеш.

Был донъяла тик һинеңсә генә булмай. Һәр яңы көн ниндәйҙер үҙгәрештәр алып килә, электән хәл ителмәгән проблемаларға яңылары өҫтәлә тора. Һәр кемдең тормошонда була торған киҫкен хәлдәр, юғалтыуҙар, башҡа ауырлыҡтар кеше психикаһында көсөргәнешлек барлыҡҡа килтереп, тәрән һәм оҙайлы кисерештәр тыуҙыра. Фәндә әҙәм балаһының ошо халәтен стресс тип атайҙар.

Ваҡ мәшәҡәт, ығы-зығы тамам,
Бар эшемдең сыҡтым осона.
Шуға күрә бөгөн таңдан алып
Күкрәгемдән ҡоштар осорам, - Башҡортостандың халыҡ шағиры Мостай Кәримдең ошо шиғри юлдары "Ҡошсо ырыуы йыйыны" I төбәк-ара съезының ғилми-ғәмәли конференцияһы мәлендә үк күңелгә уйылғайны. Улар оло ҡорға күптән әҙерләнде, ойоштороу, башҡа ҙур һәм ваҡ мәшәҡәттәрҙе барланы. Ниһайәт, 28 октябрҙә Мәсетле районы ырыуҙаштарын бергә йыйҙы - унда төбәк-ара Ҡошсо ырыуы съезы үтте.

Сентябрҙә Бөтә донъя туризм көнө билдәләнгәйне. Тәбиғәтте, оҙайлы походтарҙы, төнгө усаҡ тирәләй дуҫтар менән теҙелеп ултырып әңгәмәләр ҡороуҙы яратҡан кеше булараҡ, был датаны иғтибарһыҙ үткәреп ебәрә алмайым. Үҙем матур тәъҫораттар артынан ҡыуыусы турист булараҡ, тәбиғәт ҡосағында барыһының да күңеленә хуш килерлек ял ойоштора белеүселәргә ихтирамым айырыуса ҙур. Йыл әйләнәһенә әллә күпме кешене ҡаршы алып, уларҙың ялын юғары кимәлдә ойоштороп, "туризм" тигән төшөнсәнең бөтә нескәлектәрен белгән кешене табыуы ауыр булманы әңгәмә өсөн. Шулай итеп, бөгөнгө әңгәмәсем - Салауат районында, йәмле Йүрүҙән йылғаһы буйында тирмәләр ҡороп, туристарҙы һәр саҡ асыҡ йөҙ менән ҡаршы алыусы - Илфат Рифат улы ИСМӘҒИЛЕВ. "Шайтан-көҙәй" тирмәләр кемпингы хужаһы үҙенең эшмәкәрлеге, туризм өлкәһендә эшләүҙең үҙенсәлектәре хаҡында бәйән итте.

Яҡташыбыҙ шағир Шамил Анаҡтың шундай фәһемле һүҙҙәре бар: "Тел - халыҡтың йән һулышы, йәшәйеш ысулы". Үҙебеҙҙең туған телебеҙ - башҡорт теле тураһында минең дә бер кәлимә әйтер һүҙем бар.

Донъяның ҡайһы тарафында йәшәһәң дә, туған телең һәм тамырҙарыңды онотмау - һәр кемдең изге бурысылыр. Ә был маҡсатҡа нисек тоғро ҡалырға? М. Горький исемендәге Әҙәбиәт институтының өлкән уҡытыусыһы, Мәскәү ҡалаһындағы балалар һәм атай-әсәйҙәр өсөн башҡорт теле дәрестәрен ойоштороусы яҡташыбыҙ Ләйсән Йәҙгәр ҡыҙы ӘХМӘҘУЛЛИНА менән әңгәмәләшкәндә тап ошо һорауға яуап эҙләнек.

Беҙҙә элек-электән башҡорт мәктәбен мәҙрәсәләргә генә бәйләгән ҡараш йәшәп килә. Әммә ғәмәлдә башҡорт милли донъяуи мәктәбе 19-сы быуаттың икенсе яртыһында уҡ була. Хатта Земство вәкилдәре 1867 йылда Ырымбур губернаһының Иманғол ауылында асылған беренсе башҡорт мәктәбен Рәсәйҙең көнсығышындағы иң боронғо рус-башҡорт мәктәбе тип теркәп ҡалдырған.

Рәсәйҙә милли аҙсылыҡты тәшкил иткән халыҡтар күптән инде ике теллелеккә эйә, һәм күп милләтле Рәсәйҙә күп теллелекте үҫтереү өсөн донъяның башҡа илдәрендә күҙ алдына ла килтерә алмаҫлыҡ ыңғай шарттар бар. Уларҙы ҡулланмау, хатта махсус ҡаршылыҡ күрһәтеү иң элек берҙән-бер рус теле менән генә хушһынған ҡәүемдәр өсөн уғата зыянлы.

Уҡыу йылы башында башланғыс кластан уҡ рус телендә уҡытыуға күсергә тип ғариза яҙған бер төркөм атай-әсәйҙәр менән осрашырға тура килде. Боронғо сәсәндәр, илем-көнөм, телем-яҙмышым тип яуға сапҡан халыҡ батырҙары биргән тарихи ауыл был. Шуның өсөн дә мәктәп ишеген асып, атай-әсәйҙәрҙең үҙҙәре менән осрашмайынса, улар фекерен белмәйенсә, был хәбәргә ышанманым.

Бынан күп йылдар элек, колхоз-совхоздар әле тере саҡта, урам буйлап үтеп барһам, текмә буйындағы эскәмйәлә бер ағай ултыра. Уны тышта шулай буш ултырғанын тәүгә күреүем. Көнө-төнө колхоз эшенән бушамай, пенсияға сыҡҡан ваҡыты ине. Һаулыҡ һораштым, хәл-әхүәлен белештем.
- Бына, улым, әбей менән талашып сығып ултырҙым әле, - ти был.
- Нимә булды? - тим.
- Ышанаһыңмы-юҡмы, йыуынғыстың бысраҡ һыуын сығарып түк, тейсе...

Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу кампанияһы 14 ноябргә тиклем дауам итә. Был сара буйынса бер нисә һорауға РФ Дәүләт Думаһы депутаты, Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Президиумы рәйесе Эльвира АЙЫТҠОЛОВА яуап бирә.

Көҙгө уңыш йыйылып, уны әүеш-теүеш итеү эштәренең ҡыҙыу мәле. Һәр кем оҙон, һалҡын ҡышҡа әҙерләнеп, йәшелсә-емешен туплап, һаҡлауға әҙерләп, маз килеп йөрөгән саҡтар. Үҙе сәсеп үҫтереүселәрҙең уңышының күләмен ҡарап, ашауҙан артып ҡалырын һатыуға сығарып, әҙме-күпме аҡса эшләп ҡалырға тырышҡан мәл. Ҡалала йәшәһәм дә, ошо көҙгө байлыҡтан мин дә фәйҙаланып, бер аҙ килем алам йыл һайын.

Башланды... Коронавирустан да дер ҡалтырап, депрессияла йәшәүсе халыҡтың нервыларын әле килеп мәңге туймаҫ "Теплосбыт" филиалдары ҡапшай ҙа башланы: хаҡтар тағы ла артасаҡ, тип һөйөнсөләй улар.

2005 йылдан башлап 4 ноябрь Рәсәйҙә Халыҡ берҙәмлеге көнө булараҡ билдәләнә. Күптәр был датаны элекке Бөйөк Октябрь революцияһы көнө уңайынан барлыҡҡа килгән, шуның урынына ойошторолған байрам тип аңлатырға тырышһа, ысынында, был көн 1612 йылда Кузьма Минин менән Дмитрий Пожарский етәкселегендәге халыҡ ополчениеһының Кремлде поляктарҙан азат итеүенә бәйле шанлы ваҡиғалар айҡанлы билдәләнә. Ошо байрам уңайынан халыҡ берҙәмлеге, ғөмүмән, берҙәмлек хаҡында бер нисә фекеремде белдермәксемен.

Ниһайәт, был интернет тамам ялҡытты мине. Уның арҡаһында телевизор менән элек яратып уҡыған гәзит-журналдарымдан айырылдым. Телевизоры ярай инде, уны барыбер ҡарағы килмәй, ә бына гәзит-журналһыҙ күңел ҡорғаҡһыны.

Һуңғы арала байрамдар күбәйеп китте. Көн дә байрам, көн дә туй, тигәндәй. Интернетты ҡабыҙыуың була, ватсаптан иртән иртүк ниндәйҙер байрам менән ҡотлап, таныш-тоноштарҙан, туғандарҙан, дуҫтарҙан открыткалар "яуа" башлай. Ҡатын-ҡыҙ бәхете көнө, бөҙрә сәслеләр, тәмлетамаҡтар көнө, сәй, бәлеш, икмәк көнө... Һанай китһәң, ысынлап та, ниндәй генә көндәр юҡ та, ниндәй генә байрамдар юҡ икән! Хайран ҡалырлыҡ.

Урыҫса "чага", йәки беҙҙеңсә "ҡыу", "ҡайын ороһо" - ҡайын һәм ерек олононда үҫеүсе ҡара төҫтәге бәшмәк. Ауырлығы 5 килограмға етә, саң-һеркә таратып ишәйә.