"Бөтә Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу-2020" кампанияһы башланды, ул 14 ноябргә тиклем дауам итәсәк. Башҡортостанда 7 меңдән ашыу иҫәп алыусы халыҡтан йыйған мәғлүмәтте махсус программалы планшеттарға теркәп бара, интернет булмаған төбәктәрҙә ҡағыҙ бланкылар ҙа файҙаланыласаҡ.

М. Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры сәхнәһендә Салауат дәүләт башҡорт драма театры коллективы Сәрүәр Суринаның "Абау, димсе килә!" музыкаль комедияһын күрһәтте. Спектаклде сәхнәгә режиссер Зиннур Сөләймәнов, бейеүҙәрҙе хореограф Сулпан Асҡарова ҡуйған. Театрҙың директоры - Башҡортостандың атҡаҙанған артисы Айбулат Ҡотошов.

Ошо көндәрҙә Ырымбур ҡалаһында әһәмиәтле тарихи ваҡиға үтте: башҡорт халҡының рухи мәркәзе булған Каруанһарайҙың 175 йыллығы билдәләнде. Сарала Башҡортостан Хөкүмәтенең вице-премьеры Азат Бадранов ҡатнашты. Ул социаль селтәрҙә үҙенең тәьҫораттары менән бүлеште:

Ҡыштым Үрге тимер етештереү заводын Ҡыштым йылғаһында Н.Н. Демидов төҙөй. Ике домнаһы һәм 12 йәмшәйтеү сүкеше була. 1755-1756 йылдарҙа Ҡыштым һәм Кәҫле заводтарына Краснослобода өйәҙе крәҫтиәндәре теркәлә: 1755 йылда - 1280 кеше; 1756 йылда - 2499 кеше (хәҙер завод биләмәләре урынында Силәбе өлкәһенең Ҡыштым ҡалаһы урынлашҡан).
Ҡыштым Түбәнге (Кеслим) тимер етештереү заводын 1760 йылда Кеслим йылғаһы буйында Берг-коллегия указы буйынса Н.Н. Демидов төҙөй. Заводтың 3 йәмшәйтеү сүкеше була.

Ысынлап та, һорау сәйер ине: дуҫлыҡ өсөн тиер инең, һуғышып төрмәгә ултырған кешеләр, осрашыу өсөн тиер инең, осрашҡандарына байтаҡ ваҡыт үтеп китте. Ишмырҙа ҡулын һелтәне: - Былай ғына ебәр ҙә ҡуй! - Үҙе тамшанып шешәгә ҡараны. Тегенең һаман һөйләнеп тороуына асыуы килә башланы.
- Ярый, дай бог не первый, не последний раз! - Мәснәүи "һуһ!" тип өрөп ҡуйҙы, башын артҡа саңҡайтты ла ауыҙын асты, шунан ауыҙына шешәнән араҡы ҡоя башланы. Ул йотмай, ә бер һауыттан икенсе һауытҡа бушатҡан кеүек кенә ҡоя. Ишмырҙа ҡарап тора, аптырай ҙа, һоҡлана ла: ниҙәр генә белмәй был татар. Әллә элек тә бер ултырып сыҡҡанмы икән? Борсола башланы - ҡоя ла ҡоя, бөтөрә бит! Ҡулынан тотайым тиһәң, йә төшөрөп ебәрер!

Сит ҡалала йәшәүсе таныштарымдың ҡыҙы ирһеҙ тапҡан балаһынан баш тартҡан. Был хәбәрҙе, ғәйбәт сифатында, кеше аша ғына ишеттем. "Етлекмәгән, барыбер йәшәй алмаҫ, тинеләр, ҡыҙыма хатта "үлде", тигәндәр", - тип һөйләгән икән өләсәй була торған бисә. Унан "Үгәй атаһы үҙен этеп-төртөп үҫтерҙе, хәҙер ул баланы яҡлашып, талашып ултырыр хәлем юҡ", тип тә аҡлана икән.

Яңы тыуған баланың донъяға килеүенә 1-2 сәғәт уҙғас, уны имеҙергә рөхсәт ителгән. Беренсе тапҡыр имеҙер алдынан сабыйға киләсәге бәхетле булһын өсөн бер балғалаҡ бал йәки һары (йәки күбек) май ҡаптырғандар. Имеҙеү осоро 1 - 1,5, ҡайһы ваҡыт 3-4 йәшкә тиклем һуҙылған. Имеҙгәндә ваҡыт билдәләнмәгән - бала, туйып, үҙе туҡтағансы имгән. Имергә теләге тыуа икән, йәнә имеҙгәндәр. Йәй көнө имсәк ташлатмағандар.

Гәзит уҡыусыларға үҙемдең төп эшемдән тыш нисек килем алыуымды яҙып үтмәксемен. Был юл еңелдәрҙән түгел, шулай уҡ башлап китеү өсөн бер ни тиклем аҡса ла кәрәк, шулай ҙа файҙаһы бар.

Башҡорт ғаиләһендә туғандарҙың үҙ-ара мөнәсәбәт мәсьәләһенә айырым иғтибар бүленгән. Сөнки, билдәле булыуынса, башҡорттарҙың йәшәү рәүеше, шөғөлө үҙ-ара мөнәсәбәттең, бигерәк тә туғанлыҡтың ныҡ булыуын талап иткән. Әйтәйек, тирмә ҡорғанда, тула, кейеҙ баҫҡанда, тире эшкәрткәндә генә лә нисәмә-нисә ҡул көсө кәрәк була. Ә иң ышаныслы терәк - ул туғанлыҡ. Шуға ла башҡорттарҙа туғанлыҡ тойғоһо юғары торған: шәжәрәләр төҙөлгән, ҡунаҡҡа саҡырышҡандар, туй мәжлестәре үткәргәндәр, оҙаҡ-оҙаҡ итеп ҡоҙа һыйлағандар, ҙур-ҙур ғаилә булып бергә йәшәгәндәр. Туғанлыҡ мөнәсәбәттәрен аңлатыу, һаҡлау, нығытыу маҡсатында бихисап атамалар уйлап табылған һәм бала бәләкәйҙән үк үҙ-ара фәҡәт ошо атамаларҙы ҡушып өндәшергә тейеш булған.

Ҡайны менән кейәү араһындағы проблемалар хаҡында һүҙ күтәргәндәрен бер ҡасан да ишеткәнем юҡ, әммә ҡәйнә - килен темаһы халыҡта, матбуғат сараларында ла ҙур ғына урын алып тора. Хәләл ефетенең әсәһе менән татыу йәшәгән берәй килен тураһындағы хәбәр ишетелһә, был һәр саҡ күңелгә бәлзәм булып ята. Хатта бөтөнләйгә таныш булмаған кешеләр хаҡында булһа ла. Үҙенең ҡәйнәһенең фәҡәт яҡшы яҡтарын ғына күреүсе бәғзе бер килендәрҙең гәзиткә яҙған мәҡәләләрен дә уҡығылағаным бар. Ғаиләлә бына шундай татыулыҡ мөхите тантана итеүе үҙе бер оло бәхет, һәм ул йәшәү нормаһы булырға тейеш, тип һанайым.

2008 йылдан алып 15 октябрҙә ауыл ҡатын-ҡыҙҙары көнө билдәләнә. Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы тарафынан ҡабул ителгән ул. Маҡсаты - ауылда йәшәгән гүзәл заттарҙың проблемаларын асыҡлау, уны хәл итеү юлдарын барлау, уларҙың хеҙмәтен һәм тырышлығын йәмғиәткә күрһәтеү. Мәғлүм булыуынса, Ер шары халҡының дүрттән бер өлөшөн ауыл ҡатын-ҡыҙҙары тәшкил итә. Әнисә Фазләхмәтова - шуларҙың береһе. Ул Мәләүез районы Бәләкәй Моҡас ауылында тыуған, үҫкән һәм фельдшер һөнәрен һайлап, бөтә хеҙмәт биографияһын ауылдаштарының һәм яҡташтарының һаулығын һаҡлауға арнаған. Әнисә Сәләхетдин ҡыҙының әсәһе лә, атаһы ла - ошо ауылдыҡы. Үҙенең тамырҙары ошо кендек ҡаны тамған ергә ерегеүендә тормош иптәшенең роле лә ҙур.

Ошо көндәрҙә Мәскәүҙә "Йыл ғаиләһе" Бөтә Рәсәй конкурсына йомғаҡ яһалды. Был конкурсты Рәсәйҙең Хеҙмәт һәм социаль яҡлау министрлығы менән берлектә Ауыр тормош хәлендә ҡалған балаларға ярҙам фонды ойоштора. Девизы: "Минең ғаиләм - минең Рәсәйем".

Беҙ, үткән быуаттың 60-сы йылынан һуң тыуғандар, киләсәктә кем булаһың, тигән һорауға, ғәҙәттә, космонавт булам, тип яуап бирә торғайныҡ. Гагарин бөтөн Ер шары өсөн буй етмәҫлек бейеклек ине. Хыялдар бит улар юғарыға тарта, бала саҡ бейеклеккә ынтылыусан. Бер яңғыҙың йыһан гиҙ әле!

БР Ветеринария идаралығы начальнигы Азат Салауат улы ЙЫҺАНШИН Башҡортостан Республикаһы территорияһында сусҡаларҙың африка тағунын һәм тиҙ таралыусы ҡош киҙеүен йоҡтороу хәүефе һәм был сирҙәрҙең таралыуына юл ҡуймау саралары хаҡында хәбәр итте.

Ниһайәт, беҙҙең илдә лә быйылдан башлап "Атайҙар көнө" билдәләнә башлаясаҡ. Күп кенә илдәрҙә үткән быуатта уҡ атайҙарҙың үҙ көнө бар. Ғаилә институтын нығытыу, балалар тәрбиәләүҙә атайҙың абруйын күтәреү маҡсатында октябрь айының өсөнсө йәкшәмбеһен "Атайҙар көнө" итеп үткәреү тураһында Рәсәй Федерацияһы Президенты В.В. Путин указға ҡул ҡуйҙы. Мин был көндө үткәреүгә бәйле өс юҫыҡты билдәләр инем:

Һандар, интернет, тиҙ үҫешкән технологиялар заманында йәшәйбеҙ. Улар тормошобоҙҙоң бөтә өлкәһендә лә ныҡлап үҙ урынын ала бара. Шулай ҙа яңы технологиялар үҫеше айырыуса мәғлүмәт өлкәһендә йәшен тиҙлегендә тарала. Хәҙер һәр кем төбәк, ил сиктәрендә генә түгел, ә тотош донъя киңлегендә булып үткән ниндәйҙер ваҡиға хаҡында минут-сәғәт эсендә хәбәрҙар була. Бының өсөн тик телефон, ноутбукты ғына асып күҙ һалыу ҙа етә.

- Кишер яҡшы һаҡланһын өсөн тәү сиратта уны мотлаҡ ҡояшлы көндә ҡаҙып алырға кәрәк. Йәшелсәне ҡаҙып алғас та яҡшылап таҙартып, йыуып, шунда уҡ һабағын һәм осон ғына ҡырҡып ташларға. Шуға иғтибар итегеҙ: һабаҡтарын үткер бысаҡ менән кишерҙең итенә тиклем ҡырҡырға. Шунан ҡояшта яҡшылап киптерергә лә, полиэтилен муҡсаларға һалырға кәрәк. Кишерҙе һалғас, муҡса ауыҙын ныҡлап бәйләйбеҙ һәм төйөнөнә ҡаршы икенсе муҡсаны кейҙереп, шулай уҡ ныҡлы итеп бәйләп ҡуябыҙ. Тишек тишергә кәрәкмәй. Ошо рәүешле йыйналған кишерҙе ҡаптарға йәки ағас йәшниктәргә һалып һаҡларға. Был рәүешле ҡышҡыға әҙерләнгән кишер серемәй.

Ырымбур крайының боронғо халҡын, нигеҙҙә, башҡорттар тәшкил итә. Урыҫ колонизацияһы башланыуы XVIII быуаттың беренсе яртыһына ҡарай. Шуға тиклем Волга аръяғында тотош рус биләмәләре сиге булып Оло Иҙелдең (Волга) һул ҡушылдығы - Сиремшән (Сәрмәсән) тора.

Көнсығышта Урыҫ дәүләте сәйәсәтенең кинәт әүҙемләшеүе XVIII быуаттың 30-сы йылдары менән билдәләнә. Рәсәйҙең иҡтисади үҫешенә ҙур этәргес биргән Петр реформалары, шулай уҡ Ҡаҙағстанға, Урта Азияға һәм артабан көнсығышҡа урыҫ йоғонтоһоноң үтеп инеүенә иҫәпләнгән оҙайлы тышҡы сәйәси проекттар Башҡортостандың Рәсәй составында нығыныуын, уның ил эсендәге өлкәһе булыуын, бай тәбиғи ресурстарын һөҙөмтәле файҙаланыуҙы талап итә. 1734 йылда Сенаттың обер-секретары И.К. Кирилов етәкселегендәге Ырымбур экспедицияһы ойошторолоуы тап ошо маҡсаттарҙы үҙ эсенә ала ла инде.

- Миңә лә шулай итте... - тине Ишмырҙа.
- Шуннан? - Мәснәүиҙең күҙҙәре ҙурайып китте.
- Биш ай буйына яҙҙырҙым инде.
- Синме, шул ялкау урыскамы?
- Әллә, кәсепкә килмәгән, тинем дә ҡуйҙым. Суҡынып ҡатһын, бында тәртибе шулайҙыр, тип уйланым.
- Их син, дурак! Бирермен мин эш хакын! Күрдеңме, ничегерәк салып очырдым!

Хәрби табип булып хеҙмәт иткән осор. Бер мәл миңә госпиталь начальнигы шылтыратып, үҙенең бүлмәһенә килергә ҡушты. Командир һынлы командир ерле-юҡҡа саҡыртмаҫ, берәй мөһим нәмә әйтергә самалайҙыр, моғайын, тип, барса эшемде ҡалдырып, кабинетҡа инәм. Уставса доклад яһайым: "Подполковник Суюндуков по вашему приказанию прибыл!" Начальниктан тыш, ҡабул итеү булмәһендә бер прапорщик та ултыра.
- Товариш подполковник, ошо кешене таныйһығыҙмы? - тип һорай начальнигым уға күрһәтеп.
- Никак нет! Погондарына ҡарап, прапорщик икәнен генә күрәм…
- Наталья Ивановнаның ире ул!
- Наталья Ивановнаны ла белмәйем.
- Нисек инде белмәйһең? Магазин директоры бит ул!
- Барыбер белмәйем. Ә эш ниҙә?
- Бына ошо прапорщикты яҡшы ғына итеп ҡарап, дауаларға кәрәк…
- Тура минең үҙемә килһә лә, уны яҡшы итеп ҡарар һәм кәрәгенсә дауалар инем. Ҡатыны кем генә булыуына ҡарамаҫтан. Ярар, ҡарармын һуң…