Үтеп барған йәйҙең бер көнөндә Башҡортостан спорты тарихында яңы бит асылды - "Рәсәйҙең иң көслө кешеһе" исемен йөрөтөүсе башҡорт бәһлеүәне, Рәсәй спортсыһы, пауэрлифтинг һәм армрестлинг буйынса спорт мастеры, 2005 йылдағы "Планетаның иң көслө кешеһе" ярышының вице-чемпионы, йәмәғәт эшмәкәре Эльбрус Ниғмәтуллин Өфөлә скандинавса атлау буйынса клуб асты. Әлбиттә, ҡайҙа Эльбрус - унда ысын тамаша, шоу-программа. Быға халыҡ инде өйрәнеп тә бөткән һәм күптәр тап уның күргәҙмә сығыштарын ҡарар, стронгмэн менән тағы бер тапҡыр һоҡланыр өсөн генә лә килә.

Айбулат СИСӘНБАЕВ.

Өфө - ғәжәп ҡала. Үҙенең йөҙәрләгән йыл тарихы эсендә ул Рус дәүләтенең иң көнсығыш нөктәһе лә, Коминтерн үҙәге лә булып өлгөрә. Яҡын-тирәләге ауылдарҙы берләштергән ҡала әле лә булһа биҫтәләргә бүленеп, уларҙың үҙенсәлеген һаҡлай. Ике быуат элек төҙөлөп, ҡыйшайып бөткән ағас өй янында егерме ҡатлы таш һәм быяла йорт тороуы аптырарлыҡ түгел. Өфө - тарих һаҡсыһы. Был ҡала урамдары әле һаман ағас ҡырҡыусы Ириада Чижованың модалы итек тауыштарын, Аксаковтарҙың уйланыуҙарын, Бабичтың йылмайыуын, Долорес Ибаррури сығыштарын, Рәми Ғарипов ярһыуын һаҡлай...

Һуңғы йылдарҙа Башҡортостанда социология, политология, лингвистика, демография һәм башҡа ижтимағи-гуманитар фәндәр өлкәһендә тикшеренеүҙәр алып барыусы ғалимдарҙың урбанизация (ҡалалашыу) проблемаларына ҡарата иғтибары бермә-бер көсәйҙе. Был - заманса күренеш, һәм ул башҡорт халҡына, уның яҙмышына туранан-тура ҡағыла. Әммә ошо йүнәлештә халыҡ ҡарамағына сығарылған бәғзе бер гипотезалар, уй-фекерҙәр һәм һығымталар менән бер нисек тә килешеп булмай. Был яҙмам ошо мөһим проблемаға арналған.

(5-се бүлек)

Һөҙөмтәлә башҡорттар 7 йылға һуҙылған ҡаршылыҡ күрһәтеү хәрәкәтен башлап, ихтилалға күтәрелә. Тарихсылар белдереүенсә, ошо ихтилал башҡорт халҡы өсөн иң уңышлыларҙан һанала: алыш-ҡырылыштарҙа байтаҡ ил улдары, ҡаһарман башҡорт яугирҙары һәләк булһа ла, башҡорттар бығаса күрелмәгән һөҙөмтәгә өлгәшә, Иван Грозный заманынан ҡалған килешеү шарттары ҡайтанан тергеҙелә, башҡорт иле Россия империяһының ярым бойондороҡһоҙ бер өлөшө итеп таныла. Бындай статусты уҫаллығы менән дан алған Петр I бирмәгән хәлдә лә, ул батша хакимиәтен башҡорт халҡы күтәргән шарттар менән риза булырға мәжбүр итә. Әлбиттә, был еңеү еңел генә бирелмәй.
Бына ул саҡтағы ваҡиғалар хроникаһы.

Ошо көндәрҙә баш ҡалала республика педагогтарының август кәңәшмәһе булып үтте. Кәңәшмәлә 9 фекер алышыу майҙансығы эшләне, 2 меңдән ашыу кеше видеобәйләнеш буйынса ҡатнашты. Кәңәшмәлә цифрлы белем биреү мөхите маҡсатлы моделен индереү, балаларға өҫтәмә белем биреүҙең технологияһы һәм йөкмәткеһен яңыртыу, уҡыусыларҙың хәүефһеҙлеге һәм дистанцияла уҡыған осорҙа психологик сәләмәтлеге, белем биреүҙең ике һәм күп теллелеге шарттарында Башҡортостандың туған һәм дәүләт телдәрен үҫтереү кеүек көнүҙәк темалар күтәрелде.

Рәсәй Президенты Владимир Путин тура эфирҙа үткән ил Хөкүмәте ағзалары менән кәңәшмә барышында башҡорт шихандарына бәйле ваҡиғалар тураһында үҙ фекерен белдереп, БСК тапҡан аҡса төбәкте үҫтереүгә инвестицияланмай, тип билдәләне.

Рәсәй Тәбиғәт ресурстары министрлығы Ҡуштауҙа төбәк әһәмиәтендә һаҡланған биләмә булдырыу башланғысын хупланы.
"22 августа Рәсәй Тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы Башҡортостан Республикаһы Башлығы Радий Хәбировтың Ҡуштауҙа төбәк әһәмиәтендә һаҡланған тәбиғәт биләмәһе булдырыу тураһындағы тәҡдиме менән хатын алды. Министрлыҡ был йәһәттән булышлыҡ итергә әҙер", - тип белдерә "РИА Новости" РФ Тәбиғәт ресурстары һәм экология министрлығы һылтанмаһына таянып. Киләсәктә был һаҡланған биләмә федераль әһәмиәттә булдырылыуы ла ихтимал тип билдәләнә ведомствола.

Еңел генә, етеҙ генә
Тормош ҡуйған һорауҙарҙы
Ситкә этеү, үтеп китеү
Минең өсөн хас булманы -
Ғәмһеҙлек өсөн тыуманым, - тип яҙғайны республикала танылған шағирә Эльмира Сәсәнбаева.

Сибай ҡалаһында башҡорт йырын башҡарыусыларҙың XV "Ирәндек моңдары" төбәк-ара конкурсы тамамланды. Еңеүсе бәхете Ейәнсура һандуғасы - Әлфиә Мырҙабаеваға йылмайҙы һәм ул бәйгенең төп бүләге -"Лада гранта" автомобиленә лайыҡ булды. Еңеүсегә елле бүләкте Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров тапшырҙы.

Ҡарттар ҡара аҡылға бай, йәштәр яңы аҡылға бай, тигән боронғолар. Борон-борондан ололар үҙҙәренең ҡара аҡылын, донъяуи белемен, тәжрибәһен быуындан-быуынға, йәштәргә тапшыра килгән. Элек ололар халыҡ медицинаһын һәйбәт белгән, киҫкен мәлдәрҙә бер-береһенә ярҙам итергә ашыҡҡан.

Гүзәл баш ҡалабыҙҙа йәмле Ағиҙел ярын төҙөкләндереү эштәре осланып барыуын сәбәп итеп, ҡала йәштәре шунда ял итергә йыйыла башланы. Улар араһында башҡорт йәштәренең ял минуттарын "Самауырлы ритайым" сараһы ярҙамында ойоштороусылар ҙа бар. Йәмәғәтселек тарафынан ихлас ҡабул ителгән ошо сара, ҡала йәштәренең буш ваҡыттарында күңел асыу төрҙәре тураһында уны ойоштороусы Рөстәм Абдразаҡов һәм Шәһитулла Хамматов менән әңгәмә ҡорҙоҡ.

Мин белгән иң бөйөк башҡорт шағирәһе ул. Иң тәрән, иң моңло, иң һағышлы, иң затлы поэзия ижад итә белгән һәләт эйәһе. Һәм, ысынын әйтәм, уның шиғырҙарын аңлау һәм ҡабул итеү йәшенә яңы еттем, ҙур әҫәр уҡығандай тәьҫораттар алам, интернетта күҙгә салынған бер шиғырынан да әҫәргә "асығыуым" баҫылып, нәфсе туйып ҡала. Бар булмышым тула ла ҡуя. Ысын талант ошолай тәьҫир итәлер, күрәһең.
Тамара Ғәниева тураһында һүҙ алып барғанымды күптәр аңлағандыр. Апайҙың инсульттан һуң сәләмәтлеге шәптән түгеллеген, интервьюларҙан баш тартыуын белһәм дә, осрашыу һорап мөрәжәғәт итергә йөрьәт иттем һәм "валяй" тигән егеттәрсә саҡырыу алып, түбәм күккә тейҙе. Һәм бына, шул һөйләшеү...

(4-се бүлек)

Мәскәү дәүләтенә ҡушылғандан һуң байтаҡ ҡына йылдар буйына Нуғай Урҙаһы кешеләре көньяҡ һәм көньяҡ-көнбайыш башҡорттары биләгән урманлы-далалы ерҙәргә килеп, бындағы мул үләнле көтөүлектәрҙә үҙҙәренең малын көтөп, күсеп йөрөй. Әммә XII быуат башында уларға ҡалмыҡтар һөжүм итә, инде тамам көсһөҙләнгән Нуғай Урҙаһы уларға артыҡ ҡаршылыҡ күрһәтә алмай. 1610- 1613 йылдар арауығында Оло Нуғай Урҙаһы олоҫтары бер-бер артлы Волга аръяғына, артабан Төньяҡ Кавказ һәм Кубань тарафтарына күсеп китә.

Ике аҙна инде Ишембай районы биләмәһендәге уникаль шихандарҙың береһе - Ҡуштау тирәләй барған ваҡиғалар солғанышындабыҙ. Тәүге аҙнала халыҡтың "Башҡортостан сода компанияһы"на тауҙы эшкәртеүгә бирмәү өсөн күтәрелеүенә предприятие үҙенең шәхси һаҡ хеҙмәте (ЧОП), үҙенең закондан тыш булған башҡа көстәре менән ҡаршы торһа, 15-16 августа иһә Ҡуштауҙы яҡлаусылар эргәһенә хоҡуҡ һаҡсылары килеп, йыйылыусыларҙы ҡыуып таратырға маташты: кемдәрҙелер ҡулға алдылар, газ да, дубинкалар ҙа эшкә егелде. Хәл үтә киҫкен төҫ алғас, 16-да Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров тауҙы яҡлаусылар янына үҙе килде. Был турала ул сираттағы аҙналыҡ оператив кәңәшмә барышында һөйләне һәм мәсьәлә буйынса артабанғы эш юҫығын билдәләне.

Июль башы Башҡортостан өсөн ҡыуаныслы булды: ЮНЕСКО Ассамблеяһы ултырышында "Янғантау" геопаркын ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя селтәренә индереү тураһында иғлан ителде.

"Урал батыр" эпосын башҡарыусыларҙың республика конкурсы быйыл дистанцион рәүештә уҙғарылды. Егерме икенсе тапҡыр үткәрелгән конкурста Башҡортостандың 31 район һәм 7 ҡала округтарынан, Татарстан, Ханты-Манси автономиялы округы, Канаданан 101 уҡыусы ҡатнашты.

Кеше организмында бөтә нәмә бер-береһе менән бәйле. Хатта уйыбыҙ ҙа, кисерештәребеҙ ҙә теге йәки был ағзаның эшмәкәрлегенә йоғонто яһай.

Эскелектең һаулыҡҡа, иҡтисадҡа, йәмғиәт һәм ғаилә именлегенә, тыуасаҡ балалар сәләмәтлегенә ҙур зыян килтереүен һәр беребеҙ белә. Белә, әммә унан баш тартырға теләүселәр генә аҙ.

Автобуста ҡаршыма йәш ҡыҙ ултырҙы. Уның йөҙө шундай таныш кеүек тойолдо. Һөрмәле ҡуңыр күҙҙәр, оҙон ҡуйы керпектәр, моңһоу ҡараш... Эйе, бына тап ошо ҡарашы бынан егерме йыл элек булған ваҡиғаны иҫкә төшөрҙө һәм, был ҡыҙҙы беренсегә күрһәм дә, уның кем икәненә, дөрөҫөрәге, уның кем ҡыҙы булыуына шигем ҡалманы.
Уның әсәһе менән йыш ҡына балалар майҙансығында осраша инек. Ҡыҙым менән бер тиҫтер улын уйнарға алып сыға ине ул. Бер аҙҙан уның ауырлы икәнлеге беленде. Әммә ул был хаҡта ауыҙ асып һүҙ әйтмәне. Биле апаруҡ йыуанайғанда ла йәшерергә тырышты. Тыуырға ваҡыт еткәс кенә, эс сере менән бүлеште ул. Һуңға тиклем балаһын төшөртөргә тигән уй менән йөрөгән булған икән.

Тормошобоҙ төрлө ваҡиғаларҙан тора. Эштә лә, ғаиләлә лә, урамда ла беҙҙе көн һайын ниндәй ҙә булһа үҙгәрештәр, хәлдәр көтә, яңы кешеләр осрай. Уларҙың ҡайһы берҙәрен беҙ иғтибарға ла алмайбыҙ. Айырыуса яҡшы күренештәрҙе шулай булырға тейеш кеүек кенә ҡабул итәбеҙ. Ниндәй ҙә булһа күңелһеҙлеккә осраһаҡ ҡына йәки уйлағаныбыҙ алдыбыҙға килмәһә, дөрөҫөрәге, үҙебеҙ теләгәнсә булмаһа, бер аҙ уйланабыҙ, ғәйеплеләрҙе эҙләйбеҙ.