Йәйҙең бер көнөндә баҡсамда эшләп йөрөйөм. Сейә ағастары араһын иҫке япраҡтарҙан, сүп-сарҙан, башҡа ҡый-фәләндән таҙартыу менән мәшғүл булып, аңғармаҫтан һандуғас ояһына яҡын килгәнмен. Бер заман һандуғас, ризаһыҙлыҡ белдергәндәй, минең эргәмдә пырылдап оса башланы. Йәнәһе, минең ояма зыян килтереп ҡуйма! "Мин һинең ояңа тейергә йыйынмайым, борсолма, хәҙер ошо тирәне таҙартып бөтәм дә китәм", - тип мығырҙанған булам. Әммә һандуғас бер туҡтауһыҙ баш осомда осоуын дауам итте. Бер ҙә ҡурҡыуҙы белмәй икән, хатта битемә бәрелә яҙып, бәрелә яҙып оса был бәләкәй генә йән эйәһе. Ә минең бер ҙә ҡошсоҡто ҡурҡытҡым килмәй, шуға күрә яғымлы ғына һөйләшергә тырышып, үҙемсә уны тынысландырырлыҡ һүҙҙәр әйткән булам. Тик ҡошсоҡ минең кеше телемде аңларға теләмәй...

Баш ҡаланың 194-се балалар баҡсаһында башҡорт телен, халҡыбыҙ йолаларын, ғөрөф-ғәҙәттәрен өйрәнеүгә һәм рухи балалар тәрбиәләүгә ҙур иғтибар бирелә.

Оҙон бер урамдан торған ауылыбыҙҙың урта тошонда туҡһанын тултырып йөҙ яғына ыңғайлаған Нәғимә исемле инәй йәшәне. Асыҡ мөләйем йөҙлө, ипле мөғәмәләле, үтә сабыр фиғелле кеше ине ул, ә мөләйемдәр, ғәҙәттә, бар йәһәттән дә ылыҡтырғыс һылыу булалар. Әйткәндәй, мәрмәрҙәй шыма юнылған, камил йөҙлө сибәрҙәрҙе лә осратҡыланым; иллә улар ҡырау һуҡҡан сәскәһеҙ үҫемлек, емешһеҙ, ҡыҫыр ҡыуаҡ ишеләр, ә Нәғимә инәйҙең күңеле шау сәскәле, оҙон ғүмерле йәшәүе мул емешле булды.

Дәүләт эшмәкәрҙәре, яҙыусылар, милли интеллигенция вәкилдәре араһында, халҡым, телем, тип янып йәшәгәндәр бихисап. Улар үҙҙәренең тормошо миҫалында, әҫәрҙәре, ҡылған ғәмәлдәре аша быны раҫлай.

"Алтын юлағым"

Тыуыуына 100 йыл тулыу айҡанлы донъя күргән яҙыусы Яныбай Хамматовтың "Алтын юлағым" автобиографик романынан өҙөк:

Кеҫә телефоны, "тлинк" итеп, ниндәйҙер яңы хәбәр барлығын иҫкәртте. Көҙгө алдында буянып-төҙәнеп ултырған Нурия ханым урынынан һиҫкәнгән күбәләктәй осоп торҙо ла шул яҡҡа уҡталды. Телефонын тоҡандырып ҡарағас, шундуҡ яңы тәтәйгә ҡыуанған бала шатлығы балҡыны йөҙөндә. Әһә! Ғүмәренән аҡса килгән! И-лә-лә, ҡайһылай мул был юлы! Булды былай булғас!

Шундай бер риүәйәт бар: ни яғы менән асыуландырғандыр, әсәһе генерал улын сыбыҡ менән һыҙыра икән. "Әсәй, мин бит генерал", ти икән улы. "Һин, ана, һалдаттарыңа генерал, миңә һин бала", тигән әсәй кеше...
Эйе, һин генералһыңдыр ҙа, йә ябай һалдатһыңдыр, бәлки, юғары наградаға лайыҡ булған Геройһыңдыр, әммә әсәй өсөн һин - бала! Ҡыйыулығы һәм батырлығы өсөн Рәсәй Геройы исеменә лайыҡ булған Тамерлан Илһамов та, эйе, әсәһе Айгөл Милләт ҡыҙы өсөн күҙ нурындай ҡәҙерле бала булып ҡала. Дәрәжәләре лә, Герой булыуы ла әсәнең балаһын юғалтыу ҡайғыһын еңеләйтә, үлемде аҡлай алмай. Шулай итеп, Тамерлан Илһамовтың әсәһе һөйләгәндәрен тыңлайыҡ.

(Салауат Хәмиҙуллиндың видеофильмы буйынса)

Салауат Хәмиҙуллин: Рустар тарафынан һалынған Өфө ҡалаһының "Иҫке Өфө" атамаһы менән бәйле булыуы хаҡында беренсе булып Петр Рычков яҙып сыға: "О звании города Уфы можно догадываться, что оно не вновь ему придано, но паче возобновлено прежнее, и сущее то, которым ногайские ханы исстари живучи в здешних местах, город свой именовали, ибо никакого резону не видно, чтоб городу, построенному над самою рекою Белой, коя величиною против реки Уфы вдвое больше, именоваться по реке Уфе…".

Туған телебеҙ - башҡорт теле - шул тиклем гүзәл һәм мөһабәт, уның киңлек-бейеклектәрен бер тында, бер көндә йә иһә айҙар-йылдар буйына ла иңләп сығып булмаҫ. Тик шуныһы: ошо ғәзиз телебеҙҙә аралашҡан, һөйләшкән, яҙған саҡтарыбыҙҙа үҙ телмәребеҙгә иғтибарлы түгелбеҙ, йыш ҡына ҡайһы бер һүҙҙәрҙе боҙобораҡ, урынһыҙыраҡ, хатта хаталыраҡ итеп ҡулланабыҙ.

"Беҙ, бөгөнгө быуын башҡорттары, телебеҙ үлеүен күҙәтәбеҙ - аяныслы тарихи күренештең шаһитыбыҙ. Күҙәтеүҙәргә нигеҙләнеп, 25-30 йылдан ижтимағи тормошта башҡорт теле эпизодик күренеш кенә булып ҡалмағайы, тип уйлайым". Гәзитебеҙҙең 31-се һанында баҫылған "Оло бер рухи байлыҡтан мәхрүмләмәйек сабыйҙарҙы" мәҡәләһендә ошо фекерҙе әйткәйнем.

Германияның алдынғы ҡарашлы йәштәре канцлер Фридрих Мерц сәйәсәтенә ҡаршылыҡ белдереп, урамдарға сыҡты, тип яҙа Новости Рәсәй мәғлүмәт агентлығы.

Һуңғы ваҡытта Рәсәйҙең фатир һатыу-һатып алыу баҙарында, эксперттар әйтмешләй, ысын мәғәнәһендә "төп башына ултыртыу эпидемияһы" хакимлыҡ итә. Фатир алдаҡсылары арҡаһында аҡсаһын да, торлағын да юғалтыусылар күп, ә судтар, яуыз уй менәнме, әллә муттар йоғонтоһона бирелепме, алданған фатир һатыусыны яҡлай.

Йыл һайын 14 декабрҙә республикала Башҡорт теле көнө билдәләнә. 2019 йылда Башҡортостан Башлығы указы менән раҫланған байрам бөйөк башҡорт мәғрифәтсеһе Мифтахетдин Аҡмулланың тыуған көнөнә тура килә. Башҡортостан Мәҙәниәт министрлығының матбуғат хеҙмәтенән хәбәр итеүҙәренсә, быйыл да мәҙәниәт учреждениеларында Башҡорт теле көнөнә арналған байрам саралары уҙғарыла.

Өфөлә икенсе тапҡыр "Йәш шайморатовсылар балы" уҙҙы. Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров республиканың 23 районында һәм 5 ҡалаһында асылған 34 "шайморатовсылар класы"ның 200-ҙән ашыу уҡыусыһын сәләмләне һәм ҡотланы.

1995 йылдың 1-2 июнендә Башҡортостандың яңы тарихында барса милләттәштәребеҙҙе рухландырған ҙур ваҡиға булып уҙҙы: баш ҡалабыҙ Өфөлә республикабыҙҙа, Рәсәйҙә, донъяның башҡа илдәрендә йәшәгән башҡорт халҡы вәкилдәре оло йыйынға - I Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайына йыйылды.

Был донъяла тик һин тигәнсә генә булмай. Һәр яңы көн ниндәйҙер үҙгәрештәр алып килә, электән хәл ителмәгән проблемаларға яңылары өҫтәлә тора. Һәр кемдең тормошонда була торған киҫкен хәлдәр, юғалтыуҙар, башҡа ауырлыҡтар кеше психикаһында көсөргәнешлек барлыҡҡа килтереп, тәрән һәм оҙайлы кисерештәр тыуҙыра. Фәндә әҙәм балаһының ошо халәтен стресс тип атайҙар.

Матур ғына йәшел урманда йәшәгән, ти бер ҡуян. Ул шул хәтлем шәфҡәтле, рәхимле, мәрхәмәтле һәм изге күңелле була. Уны бөтә урман әһелдәре белә һәм яраталар, сөнки ул барыһына ла һәр саҡ изгелек эшләй торған булған...

Был донъя - бесән ҡыуышы, ти халыҡ мәҡәле. Йөкмәткеһенә һалынған мәғәнәһенән күренеүенсә, донъяның фанилығы, ғүмерҙең күҙ йомоп асҡан арауығына тиң ҡыҫҡалығы хаҡында был әйтем. Шуға күрә донъяның халҡыбыҙ тарафынан тораҡтарҙың иң ябайына һәм ваҡытлысаһына - бесән ҡыуышына тиңләнеүе һис тә ғәжәп түгелдер. Икенсе яҡтан ҡарағанда, көноҙоно ҡолас киреп бесән сапҡандан һуң хуш еҫле бесән, сәскә еҫтәренә иҫереп, бесән ҡыуышында йоҡламаған кеше генә бындай рәхәтлектең ни икәнен белмәйҙер. Тимәк, был әйтемгә бесән ҡыуышының ябай һәм ваҡытлыса тораҡ булыуынан тыш, тағы ла тәрәнерәк мәғәнә һалынған.

Рәсәй Федерацияһы рәссамдары һәм Мәскәү рәссамдары союздары ағзаһы, Башҡортостандың атҡаҙанған рәссамы, Шәйхзада Бабич исемендәге дәүләт йәштәр премияһы лауреаты Сулпан БИЛАЛОВА бөгөнгө көндә иң әүҙем эшләгән рәссамдарыбыҙҙың береһе. Бала саҡтан халҡының тарихын белеп, рухи ҡомартҡылары менән танышып үҫкән Сулпандың ижад юлы бай. Бөгөнгө заман темаһы, йә алыҫ тарих йылъяҙмаһы, һәр картина йәнле фекер алышыуға сәбәп була. Бөгөн ул Мәскәүҙә йәшәһә лә, күңеле менән тыуған ғәзиз төйәгендә һәм йөкмәткеле ижады аша беҙгә уны нисек һаҡларға, нисек ҡәҙерләргә өйрәтә. Бында һүҙҙәр кәрәкмәй. Бары Сулпандың картиналарына күҙ һалығыҙ.

(Салауат Хәмиҙуллиндың видеофильмы буйынса)

Салауат Хәмиҙуллин: Совет осоронда цивилизациялы донъяның күсмә периферияһы тип һаналған Көньяҡ Урал территорияһында Рәсәй составына ҡушылғанға тиклем ниндәй ҙә булһа ҡалалар булыуын раҫлау туҙға яҙмаған, хатта фәнгә ҡаршы фекер, тип нарыҡлана. Әммә XVIII-XIX быуаттарҙа йәшәгән Өфө кешеләре, барса нәмәгә туранан-тура ҡарап, ниндәйҙер алдан бирелгән фекерҙе тотмайынса, улай тип иҫәпләмәгән.

Һуңғы йылдарҙа республика райондары вәкилдәренең баш ҡалалағы яҡташтары, йәштәр менән осрашыуҙар, кисәләр, күргәҙмә, концеттар ойоштороуы үҙенә күрә матур бер йолаға әйләнеп бара. Күптән түгел Өфөлә Әбйәлил һәм Баймаҡ райондары осрашыуы гөрләп үтһә, 26 ноябрҙә иһә "Башҡортостан" дәүләт концерт залында Бөрйән районы вәкилдәре "Бөрйән - башҡортомдоң рух бишеге" патриотик-хәйриә акцияһы сиктәрендә йәмле, күркәм сара ойошторҙо. Шул сара мәлендә беҙ Бөрйән районы хәкимиәте башлығы Рәмил Миңлеәхмәт улы АБДУЛЛИНға бер нисә һорау менән мөрәжәғәт иттек.