Ошо көндәрҙә Әлшәй районында баланы төрлө яҡлап үҫтереүгә йүнәлтелгән бик файҙалы сара - "Башҡортостан ынйылары" конкурс-фестиваленең финалы булып үтте.

Йәнтүрә тигән ниндәйҙер яугирҙың башҡорт булғанын, француздар менән ниндәйҙер һуғышта ҡатнашҡанын белеү түгел, үҙ атайымдың Бөйөк Ватан һуғышында йөрөп ҡайтҡанын да белмәй инем әле бала саҡта. Мәктәптә уҡый башлағас, нисәнселер класта Йәнтүрә тураһында хикәйә уҡығайныҡ та, бик төшөнөп етмәнем, тасуирланған ваҡиғаларҙы күҙ алдына баҫтыра ла алманым. Тик "бисә, бисәм" тигән һүҙҙәр өсөн оялып ултырғаным иҫемдә ҡалған.

Беҙ бала саҡта ауылыбыҙҙа Ғәйшә, Фатима, Мәрйәм исемле ҡатындар күп булды. Һәр береһе бишәр-алтышар инде. Халыҡ уларҙы бутамаҫ өсөн ирҙәренең исемдәрен ҡушамат итеп алып атап йөрөттө: Мансур Мәрйәме, Йосоп Ғәйшәһе, Зәкир Фатимаһы һ.б. Мин һөйләйәсәк Ғәйшә инәйҙең бер үҙенә өс исем: Баймөхәмәт Ғәйшәһе, оҙон Ғәйшә, малдарҙы, кешеләрҙе тәрбиәләгән өсөн "духтыр" Ғәйшә тип йөрөттөләр.

Башҡортостан Республикаһы Яҙыусылар союзы ойошторған "Заман ауазы" конкурсында БР, РФ Яҙыусылар союздары ағзаһы Мәүлиҙә ӘХМӘТЙӘНОВА "Ҙур проза" номинацияһында 1-се урын яуланы. Уға был урын әле "Ағиҙел" журналында һандан-һанға баҫылып килгән "Мәскәү ҡыҙы" романы өсөн бирелде. Мәүлиҙәне оло еңеүе менән ҡотлап, өс һорау бирҙек.

Ул бит Саллиға, улына, ейән-ейәнсәрҙәренә яҡшылыҡ эшләргә уйлағайны, улар ожмахҡа тиң урында матур күршеләре менән татыу йәшәүен теләгәйне. Шуға бит ул сүп-сарға әйләнә барған ерҙәрҙе һатып алып, ипкә килтереп, үлән сәстергәйне. Матур кешеләр йәшәгән ерҙә генә ер ҙә матураясаҡ - быны ул яҡшы аңлай. Тик уны аңламанылар, залды ташлап таралыша башланылар. Нисек ышандырырға һуң уларҙы? Туҡта! Хайцмандың башына ҡапыл бер уй килде: улар бит бер нәмә лә белмәй, шуға ышанмайҙар! Әгәр дөрөҫөн һөйләп биргәндә… Джон Хайцман аяғүрә баҫты һәм тыныс тауыш менән ышаныслы итеп һөйләй башланы:

Рәсәйҙең атҡаҙанған мәҙәниәт, Башҡортостандың атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре, Башҡортостан Хөкүмәтенең Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге премияһы лауреаты, танылған радиожурналист, яҙыусы һәм тәржемәсе Рәсүл Хәсән улы СӘҒИТОВ тураһында "Йөрәгендә ут йөрөткән шәхес", тип кенә әйтергә була. Ниндәй генә эшкә тотонһа ла уны аҙағына алып барып еткергән, ниндәй мәсьәлә күтәрһә лә төбөнә төшмәйенсә туҡтамаған киң ҡарашлы журналист ул. Тел маһирлығы, кинәйәле һүҙ йөрөтөү оҫталығы, һүҙҙе тапҡыр уйната белеүе айырыуса хикәйәләрендә асыҡ сағыла. Хеҙмәткә булған һөйөү Рәсүл Хәсән улының булмышын сағылдыра. Әңгәмәбеҙ уның менән.

"ata - атай".
"ана - әсә".
"ача - әкә һүҙе менән бер үк - "оло апай". [Бында] джимкяф менән алмаштырылған, ошолай уҡ [фарсыса] "чарм" һәм "гарм" - йылы, "чунбад" йә иһә "гундбад" - көмбәҙ тип һөйләшәләр".

Икенсе киҫәк. Урта быуаттар.
Алтынсы бүлек. Башҡорт - урта быуаттарҙағы Башҡортостандың баш ҡалаһы.

Өфө-II ҡаласығы - Көньяҡ Уралдың иң ҙур ҡәлғәһе. Өйрәнеү тарихы.

Өҫтәрәк иҫкә алынған тирихи-архитектура комплексынан Өфө-II ҡаласығы барыһынан да яҡшыраҡ һаҡланған. Уның күләмлелегенә һәм оҙайлы ваҡыт буйына йәшәүенә 4 м тәрәнлегенә тиклем еткән күп ҡатламлы мәҙәни ҡалдыҡтар, башлыса, V-XV быуаттарға ҡараған табылдыҡтар (өҫкө ҡатламдағы XVI-XX быуаттарға ҡарағандарын иҫәпкә алмайынса) дәлил булып тора. Ҡомартҡының ҡайһы бер урындарында киң һәм тәрән йырын, бейек ер валы эҙҙәре һаҡланып ҡалған, улар хәүефле мәлдәрҙә ҡәлғәлә йәшәүселәрҙе ҡурсалау өсөн булдырылған.

Эйе, кешене көн һайын, аҙым һайын хәүеф-хәтәр һағалай. Бөгөн генә түгел, һәр ваҡыт, һәр заманда йәнәшәлә йәшәй төрлө бәлә-ҡазалар. Балаларҙы элек атай-әсәйҙәр: "Эт тешләмәһен, машинанан тапалып ҡуйма, яуыз әҙәмдәргә тарыма",- тип иҫкәртеп кенә тора тине. Был хәүефтәргә бөгөн тағы ла хәтәрерәктәре өҫтәлде: интернет яман эштәргә саҡырыусылар менән тулды, мутлашыусылар кемдәрҙеңдер хәләл көс менән тапҡан аҡсаһын үҙләштерә, һауабыҙҙа пилотһыҙ осоу аппараттары үлем ташый һ.б. Был шарттарҙа хоҡуҡ һаҡлау органдарына ғына түгел, атай-әсәйҙәргә лә, уҡытыусыларға ла, һәр ябай гражданға абай булыу, үҙең белгәнде башҡаларға ла аңлатыу, иҫкәртеү мөһим

Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров "Әр-Рәхим" йәмиғ мәсетендә төҙөлөштө тамамлауға арналған эшлекле осрашыу үткәрҙе. Хөкүмәт премьер-министры урынбаҫары Алан Марзаев бинаны тотоп тороусы һәм һаҡлаусы конструкцияларҙың, шулай уҡ инженер селтәрҙәренә үткәрелгән тикшереүҙәрҙең һөҙөмтәһе менән таныштырҙы.

Был аҙнала Башҡортостан Республикаһы Башлығы Радий Хәбиров Кремлдә Рәсәй Президенты Владимир Путин менән осрашты. Ил Президенты менән әңгәмә республикала тормошҡа ашырылған инвестиция проекттарынан башланды. "Хөкүмәт линияһы буйынса булған күп кенә программаларҙа ҡатнашырға тырышабыҙ. Бөгөн Башҡортостан инвесторҙар йәлеп итеү йәһәтенән алдынғы урындарҙа - беҙҙә ер ҙә, хеҙмәт ресурстары ла бар, шуға ла кешеләр ҙә, предприятиелар ҙа күпләп килә", - тине Радий Фәрит улы.

Евроберләшмә Урсула менән Макрон, уларҙан ҡала НАТО альянсы етәкселәре йоғонтоһонан айный барғандай. Ыңғай фекер итеүсе, тыныслыҡ яҡлы һәм бөгөнгө ҡапма-ҡаршы донъяның айышына төшөнөп, Рәсәйгә теләктәшлек белдереүсе "шытымдар" яҙғы йылы ел иҫкәнен көткән, тиерһең.

Беҙ республиканың төрлө райондарынан баш ҡалаға таксиҙа Үҙәк баҙар эргәһенә килеп төшәбеҙ һәм ошонан ултырып ҡайтып китәбеҙ. Шуға күрә был тирәләге хәл-торош иң беренсе күҙгә сағыла.

Ейәнсура районы Иҫәнғол ауылында "Мәрйәм Бураҡаева уҡыуҙары- II" төбәк-ара фәнни-ғәмәли конференция юғары кимәлдә үтте. Был сараның төп ойоштороусылары: Ейәнсура районы хакимиәте, райондың мәғариф бүлеге, "Аҡ тирмә" милли-мәҙәни үҙәге һәм Иҫәнғол ауылының Мәрйәм Бураҡаева исемендәге Башҡорт гимназия-интернаты коллективына ҙур рәхмәт әйтергә генә ҡала. Шулай уҡ конференцияны юғары кимәлдә ойоштороуҙа БР Мәғариф һәм фән министрлығының, БР Мәғарифты үҫтереү институты милли мәғариф буйынса Ресурс үҙәгенең, Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайының ярҙамы ҙур булыуын да билдәләргә кәрәк.

Үткән аҙнала Өфөлә театр ун көнлөгө уҙғарылды. Унда республиканың ижади коллективтары "Берҙәм Рәсәй" партияһының "Кесе Ватан мәҙәниәте" проекты сиктәрендә сәхнәләштерелгән спектаклдәрен күрһәтте. Стәрлетамаҡ театр-концерт берләшмәһенең И. Йомағолов исемендәге Башҡорт драма театры ла сығыш яһаны һәм Флорид Бүләковтың "Гөлнара" повесы буйынса ҡуйылған драманы тамашасы иғтибарына тәҡдим итте.

Март аҙағы-апрель башында беҙҙең төбәктә әле ҡар ята. Әммә йәй яҡшы уңыш алыу өсөн ошо мәлдә ҡайһы бер эштәрҙе башҡарып өлгөрөргә кәрәк.

Байлығы булған һәр мосолманға фитыр саҙаҡаһы биреү вәжиб. Фитыр саҙаҡаһы ла, зәкәт шикелле үк, йылға бер мәртәбә бирелә.

Яҡын күргән ҡалалаштарым араһында ваҡытты тоғро файҙаланған, игелектәр ҡылған, үҙ ваҡытында кәрәкле һүҙҙе әйтә белгәндәре байтаҡ. Шундайҙарҙың береһе - Башҡортостандың атҡаҙанған мәғариф хеҙмәткәре, РСФСР-ҙың мәғариф отличнигы, күренекле дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре, яҙыусы Рамаҙан Өмөтбаев исемендәге премия лауреаты, ә иң мөһиме - һуғыш осоро балаларын хәстәрләүсе, ҡурсалаусы, крайҙы өйрәнеүсе Фәниә Зәйнулла ҡыҙы Хәмитова тураһында булыр әйтер һүҙем..

* * *

Көндөҙгө өстә Джон Хайцман аҡһаңҡырап, ҡул таяғына таянып, йәшеллеккә күмелгән коттеджға табан яйлап ҡына атлай ине. Саллиҙы ул тәүҙә артынан күрҙе. Оло йәштәге ҡатын тәҙрә йыуа ине. Джон Хайцман сал бөҙрә сәсле ҡатынға ҡарап ҡатты. Сит кешенең ҡарашын тойоп, ҡатын уға боролоп ҡараны. Башта ул уға тексәйеп ҡарап торған бабайҙы иғтибар менән күҙәтте һәм ҡапыл уға ҡаршы йүгерҙе. Аҙымдары еңел генә, был ҡатын бөтөнләй оло кешегә оҡшамағайны. Джон Хайцманға бер метрҙай ара ҡалғас, ул тыныс тауыш менән тулҡынланып өндәште:

Гәзитебеҙҙең "Тел төбө - хазина" тип аталған рубрикаһында әленән-әле этнограф Зәкирйән Әминевтың ҡыҙыҡлы мәҡәләләре донъя күреп тора. Үткән һандарҙың береһендәге уның "Йоҡо сүлмәге" исемле яҙмаһын әллә нисә мәртәбә уҡып сыҡтым. Йоҡосо кеше хаҡында күптәребеҙ, бер ни ҙә уйламай ғына, "йоҡо сүлмәге" тибеҙ бит әле. Ә автор ошо мәҡәләһендә бик боронғо фәйләсуфтарҙың фекерҙәренә, башҡорт халыҡ әкиәттәренә нигеҙләнә барып, ана шул һүҙбәйләнештең иң кәмендә ике мең йыл ярымлыҡ тарихы бар, тип фаразлап ҡуя.