ул малай саҡтан мәһәр йыйһын, малы һәм көс-ғәйрәте булһын, ҡарар ҡабул итә алһын, үҙендә яуаплылыҡ тойһон!

Күркәм тәрбиә бик бәләкәйҙән бирелә. Беҙ оло быуындың яҡшылыҡҡа, әҙәп-әхлаҡҡа өйрәткән һүҙҙәрен иҫебеҙҙән сығармайбыҙ. Меңәр йылдан ашыу Ислам динендә булған халыҡ өсөн, әлбиттә, дин, шәриғәт аша ла тәрбиә яҡшы һеңдерелгән, һәм ул терәк бағанаһы шикелле, әҙәмде яҙыҡ юлдан китеүҙән һайлай. Төрлө дәүерҙәр кисерергә тура килә халыҡҡа, ләкин күркәм холоҡ, яҡшы тәрбиә төп талап булып ҡала. Һәр халыҡтың үҙенең йолалары, ғәҙәттәре, тәрбиә мәктәбе лә бар, улар ҙа изгелек эшләү, гонаһ ҡылмау кеүек дин ҡанундары менән тап килә. Бөгөн дә йәшәү мәғәнәһе, йәш быуынға рухи ҡиммәттәрҙе тапшырыу тураһында уйланабыҙ, тәбиғи, тормош-көнкүрештә төрлө һорауҙар килеп тыуа. Уйланған, фекер иткән һайын яңы һорауҙар ҙа өҫтәлеп ҡуя. Бөгөнгө хөрмәтле дин әһелдәре менән һөйләшеү шуларға асыҡлыҡ индерер, алға барыр өсөн ниндәйҙер кимәлдә ярҙам да, ҡулланма ла булыр, тип уйлайбыҙ. "Киске Өфө" ҡунаҡтары - имам-хатиб, Башҡортостан юлдаш телевидениеһында "Йома" тапшырыуын алып барыусы журналист Морат ЛОҠМАНОВ, Өфө районы Булгак ауылы мәсете имам-хатибы Нурмөхәмәт НУРИЕВ, баш ҡалалағы Хәмзә мәсете имамы Хаммат БОХАРБАЕВ.

Әйле ырыуы башҡорттарының бер өлөшөнөң генетик маркеры - N1c1-M178. Уран, мең, түңгәүер, үҫәргән, юрматы, йәнәй, йылан, ҡошсо, терһәк, салйоғот, бәкәтин, түбәләҫ һәм һырҙы ырыуҙары башҡорттарының байтағы шул уҡ гаплотөркөм менән нарыҡлана. Бынан бер мөһим һығымта яһау фарыздыр: боронғо башҡорт риүәйәттәрендә һәм шәжәрәләрендә бәйән ителгән ырыу-ара бәйләнештәр ысынбарлыҡҡа тап килә.

Шундай һорау биреүселәр ишәйә түгелме?
Райондарыбыҙҙың береһендә йәшәгән бер ағинәйгә, хаҡлы ялдағы уҡытыусыһына, элекке уҡыусыһы мөрәжәғәт иткән: "Минең атайым башҡорт, ә әсәйем - мәрйә. Апай, әйтегеҙ, зинһар, мин үҙем ниндәй милләттән булам? Үҙемде башҡорт йә урыҫ тип тоймай, аҙашып тик йөрөйөм…" Был ир кеше хатта илар сиккә етеп, ана шул һорауына яуап тапҡыһы килеүен әйткән. Уҡытыусыһы уға: "Әлбиттә, һин - башҡорт", - тип яуап биргән. Мин был ағинәйҙең яуабы менән ҡуш ҡуллап килешәм һәм ошо мәсьәлә тирәһендә бер аҙ фекер йөрөтөп алыуҙы ла кәрәк тип таптым.

Юҡ, омикрон ҡорбандары тураһында бармай һүҙ. Дөрөҫ, әлеге мәлдәрҙә күп йөҙлө тажзәхмәт сиренән дә хәүефлерәге юҡ, ә шулай ҙа уның "үксәһенә баҫып" килгән тағы бер үлемесле бәлә һағалай кеше ғүмерҙәрен.

Ун йылдар самаһы элек фатир һатып алыу тураһындағы иғландарҙа "Һупайлы биҫтәһен тәҡдим итмәҫкә", тигән һүҙҙәрҙе йыш осратырға була ине. Ләкин бөгөнгө көндә был район йәшәү өсөн уңайлы, заманса, яйлы биҫтә һанала, фатирҙар ҙа ҡыйбатлана, кеше һаны ла артҡандан-арта бара. Был яҙмамда үҙем тыуып үҫкән район хаҡындағы фекерҙәрем менән уртаҡлашҡым килде.

Был һорауға яуап табыр өсөн Башҡорт дәүләт университетының физик география һәм ҡоро ер гидрологияһы кафедраһы мөдире, география фәндәре докторы Ауфар Гәрәев һәм кафедра ассистенты Азамат Ниғмәтуллин тикшереүҙәр үткәрә.

Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров баш ҡаланың Инорс биҫтәһендә урынлашҡан Йылы күлдең һәм Баландин бульварының тирә-яғын төҙөкләндереү проекты менән танышты.

Өфөнөң "Арт-квадрат" киңлегендә үҫмерҙәр өсөн "Ышан" мистик сериалының исем туйы үтте. Уның ҡышҡы каникулда Башҡортостан юлдаш телевидениеһында күрһәтелгән ете серияһын тамашасылар бик ҡыҙыҡһынып ҡараған.

Бөгөн мәктәп үҙидаралығы, мәктәп ҡоролтайҙары, мәктәп парламенттары менән бер кемде лә аптыратып булмай. Эйе, беҙ, йәштәр, заман менән бергә атлайбыҙ һәм барлыҡ яңылыҡтарҙы тиҙ арала эләктереп алабыҙ, үҙебеҙҙең "үлсәмгә" һалабыҙ.

Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров коронавирус таралыу хәүефенә бәйле юғары әҙерлек режимы тураһында указға үҙгәрештәр индерҙе.

Элегерәк, мин бала саҡта, халыҡта ошондай бер ырым йөрөгәне хәтеремдә. Сысҡан кимергән берәй аҙыҡты ашаһаң, тештәрең ныҡ була, имеш… Шундай-бындай юрауҙарға беҙ, ысынлап та, ышана торғайныҡ. Хәҙерге көн ана шуны иҫләһәм, тәндәрем эҫеле-һыуыҡлы булып китә. Ни өсөн? Юҡ, сысҡандан ерәнгәндән түгел, ә ифрат ҡурҡыныс, хатта үлемесле сир йоҡтороу ихтималлығы булыуҙан! Боронғо замандарҙа аҙыҡ-түлек наҡыҫ булғанлыҡтан да килеп сыҡҡандыр инде был юрау…

АВТОР ТУРАҺЫНДА

Рәсүл Байгилдин ижад донъяһына күптәребеҙ һымаҡ юғары уҡыу йортоноң филология факультеты аша түгел, ә урау-урау юлдар аша килә. 1962 йылдың 17 ғинуарында Йылайыр районының Матрай ауылында тыуа. Баймаҡ интернат-мәктәбен тамамлағандан һуң әрме хеҙмәтен үтә, шунан һуң Силәбе өлкәһенең Мейәс ҡалаһындағы геология-разведкалау техникумында уҡый. Уҡыған осорҙа Якутияла практика үтһә, һуңынан алған һөнәре буйынса эшләргә Чукоткаға юллана. Артабан Хәйбулла районы үҙәге Аҡъярҙағы төҙөлөштә ташсы, Баймаҡ районы гәзитендә хәбәрсе, Сибайҙа сыҡҡан "Атайсал" гәзитендә баш мөхәррир, Сибай ҡалаһы хакимиәтендә бүлек мөдире булып хеҙмәт итә. Бөгөн эшләгән урыны - "Башҡортостан ҡыҙы" журналының баш мөхәррир урынбаҫары. Ике китап авторы, Башҡортостан, Рәсәй Яҙыусылар союздары ағзаһы.

Һәр заманда ла илдәрҙең киләсәге йәштәр ҡулында булған һәм буласаҡ. Нәҡ йөрәктәре дөрләп янған, һәр яңылыҡҡа асыҡ булған, төрлө өлкәлә үҙҙәрен һынап ҡараусы, еңеүҙәргә ынтылыусы йәштәр заманды алға этәреүсе, үҫештең төп көсө. Бөгөнгө Башҡортостан йәштәре лә һәр йәһәттән әүҙемдәр, ғәйрәтлеләр һәм маҡсатҡа ынтылыусандар. Ә баш ҡалала уларҙы бер ҡорға туплап, уларға һәр яҡтан ярҙам иткән, йәштәрҙең бөтә башланғысын күтәрмәләп тороусы ойошма - Йәш яҡташтар берлеге ассоциацияһының уңышлы эшләп килеүе уларға тағы ла ышаныс өҫтәй. Бөгөнгө әңгәмәлә ассоциация етәксеһе Ғәйнислам АТАНҒОЛОВ һәм берлек ағзаһы Камил АБДУЛЛИН менән ойошманың эшмәкәрлеге, бөгөнгө көн йәштәренең тел, милләткә ҡағылышлы уй-фекерҙәре тураһында һөйләшәбеҙ.

Шул уҡ ваҡытта, Р.Ғ. Кузеев яҙғанса, "һарт" атамаһының мәғәнәһе, заманына һәм географик киңлеккә бәйле, үҙгәреп торған". Әммә һарттарҙың боронғо башҡорт халҡының айырылғыһыҙ бер өлөшө итеп ҡабул ителеүе, башҡорт шәжәрәләрендә һәм риүәйәттәрендә башҡа башҡорт бабалары менән бер рәткә ҡуйылып, уларҙың да төп башҡорт бабаһы Иштәк тоҡомдарынан булыуын раҫлау менән дәлилләнә. Күренекле башҡорт яҙыусыһы, арҙаҡлы дин әһеле Таджетдин Ялсығол (1768 - 1838) үҙенең "Тарих намә-и Болғар" әҫәрендә, барса башҡорт ырыуҙарының бер этник төптән сығыуын нигеҙ итеп алып, Әйлеләр шәжәрәһе миҫалында боронғо башҡорт ҡәрҙәшлеген иҫбатлау маҡсатын ғәмәлгә ашыра.

Өфөнөң 2042 йылға тиклем яңы Генпланы буйынса йәмәғәт фекер алышыуҙары барышында халыҡты бигерәк тә урман зоналарын һаҡлау һәм үҫтереү перспективалары борсоуы асыҡланды. Рекреацион зоналар (парктар, скверҙар, йәйәү йөрөү урындары) темаһы буйынса ҡала хакимиәтенә тәҡдимдәр һәм иҫкәрмәләр менән 823 мөрәжәғәт килгән (транспорт инфраструктураһына ҡағылышылы тәҡдимдәр - 344).

РБК (РосБизнесКонсалтинг) компанияһы мәғлүмәттәре буйынса 2021 йылда Башҡортостанда 42144 ҡатын декрет ялында булған. Шулай уҡ был хоҡуҡ менән 612 ир-ат та файҙаланған. Декрет ялында булғандар өсөн түләнгән 3,5 миллиард һумдың 67,6 миллион һумы декрет ялындағы атайҙар өлөшөнә тура килә. Кеше ышанмаҫтай хәбәрҙе ысын булһа ла һөйләмә тиһәләр ҙә, статистика шундай. Нимә тиҙәр әле: донъяла бер ир декрет ялында ултырһа, оят, икәүҙән күберәк икән - статистика. Хәтерегеҙҙә булһа, элегерәк "Мыйыҡлы өләсәй" ("Усатый нянь") тигән комедия ҡарай торғайныҡ. Унда балалар баҡсаһында өләсәй-тәрбиәсе булып эшләүсе Кеша хаҡында һүҙ бара. Фильмы булғас, был проблема совет осоронда ла көнүҙәк булғандыр тип уйланыла. Шулай ҙа сәйер булып күренгән ошо күренештең сәбәптәре хаҡында уйланғанда:

Әхлаҡ, тәрбиә, бер-береңә мөнәсәбәт хаҡында күп һөйләйҙәр, даими яҙалар. Яҙған мәҡәләне гәзит алдырған кеше уҡый, ә күптәр гәзит тә алдырмай. Булған проблемалар тураһында гәзит биттәрендә баҫылып сыға, уҡыла һәм шунан ары китмәй. Элек "Гәзит сығыш яһаны, ниҙәр эшләнгән?" тигән яуап яҙыла ине. Әхлаҡ, тәрбиә, балалар хаҡында мәҡәлә тормоштан алып яҙыла икән, ниңә мәҡәлә яуап алыу өсөн Мәғариф министрлығына, йәштәр менән эшләү органдарына барып етмәй, йәки етәкселәр ниңә ул мәҡәләне уҡып, штурвалды шул йүнәлешкә бормай? Беҙ, ябай кешеләр, яҙырбыҙ ҙа ул, күп ыңғай һәм тиҫкәре яҡтарҙы төҙәтеү өҫтәге етәкселәрҙән тора бит.

Гәзиттә лә, интернет киңлектәрендә лә Өфө тураһындағы фекерҙәрҙе уҡып барам. Шулай ҙа әлегә тиклем үҙем тыуып үҫкән һәм әле лә шунда ғүмер иткән Шаҡша биҫтәһе хаҡында фекерҙәрҙе бик әҙ осратам. Был бигерәк тә матбуғат сараларына ҡағыла. Беҙҙең район тураһында барыһы ла онотҡандай тойола миңә. Беҙ Өфө ҡалаһы составында, ләкин шул уҡ ваҡытта уға бөтөнләй мөнәсәбәте булмаған айырым хужалыҡ кеүек. Шуға күрә үҙемде борсоған һәм шулай уҡ биҫтәлә нимә оҡшауы тураһында бер кәлимә фекеремде белдереп китәйем әле, тип ҡулыма ҡәләм алдым.

Ошо көндәрҙә баш ҡалала Р. Ғарипов исемендәге 1-се Башҡорт республика гимназияһында Башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса төбәк-ара олимпиада еңеүселәре билдәләнде. Утыҙ алтынсы тапҡыр уҙғарылған олимпиадала Башҡортостандан, Силәбе һәм Ырымбур өлкәләренән бөтәһе 218 уҡыусы ҡатнашты.

Ғинуар айында 55 тип аталған ғүмер арғымағына атланған шағир, драматург, прозаик, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Салауат ӘБҮЗӘРГӘгә бирҙек өс һорауҙы: