Беҙ билдәле кешеләрҙе, ғәҙәттә, уларҙың ижады һәм хеҙмәте аша ғына беләбеҙ. Ә шәхес булараҡ улар беҙҙең күҙҙән ситтә ҡала. Шундай әҙибәләребеҙҙең береһе - Сәрүәр Сурина. Был көндәрҙә уның менән осрашып, ошо рубрикала һөйләшеү өсөн сәбәбе лә табылды: ул матур ғына юбилейын билдәләне. Әммә Сәрүәр апай был һөйләшеүгә бик һаҡ ҡына килде, хистәргә бирелеп, ҡәҙерле кешеләремдең исемдәрен дә, хәтирәләрен дә рәнйетеп ҡуймайым, тине. Әммә һөйләшеү барышында ихлас асылып, күңелендә тағы ла күркәмерәк, һоҡланғысыраҡ донъя барлығын күрһәтте. Был донъя менән һеҙҙе лә таныштырабыҙ, дуҫтар.

Шайморатовтың данлы дивизияһы тураһында ҡәләм уйнатмаған журналист юҡтыр бөгөн. Һәм уларҙың барыһы ла тиерлек йә интернеттан күсереп алған, йә бығаса матбуғатта сыҡҡан яҙмаларҙан йолҡҡолап туплаған мәғлүмәттәрҙе файҙалана. Эҙләнеп, табып, етди көс һалып тороу заманы түгел. Үлгәндәр һәм һәләк булғандар зарланмай, уларҙы яҡлаусы ла юҡ. Бөгөнгө гәзиттәрҙең үҙенсәлегенә таянып эш итә коллегалар: нимә яҙып баҫтырһаң да - "дөрөҫ". Бер кем инҡар итмәй, сөнки ул ваҡиғаларҙы артыҡ белгән кеше лә ҡалманы, тигәндәй...

Ошо көндәрҙә республиканың Өфө, Сибай, Нефтекама, Бәләбәй, Стәрлетамаҡ ҡалаларында "Йәш профессионалдар" ("World Skills") III төбәк чемпионаты уҙғарылды. Чемпионатта 37 компетенция буйынса барлығы 242 кеше һөнәри оҫталыҡ кимәлен һынаны.

Интернет киңлегендә берәүҙең: "Әгәр ҙә мәгәр шулай итмәһәк, беҙ юҡҡа сығасаҡбыҙ, беҙ бөләсәкбеҙ!" - тигән киҫәтеүен уҡығас, йөрәк жыу итеп китте. Бәй, был кеше үҙе үк бөтөү, юҡҡа сығыу программаһын Йыһанға ебәреп ята лаһа, тигән уйҙан тетрәнеп, тиҙ генә ғалимдарҙың ошо хеҙмәтен тәржемәләргә булдыҡ. Уҡыйыҡ һәм ниҙер әйтер алдынан һүҙҙең ниндәй эҙемтәгә юлыҡтырыры тураһында уйлап алырға өйрәнәйек.

"Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына килгән хаттарҙы барлауҙы дауам итәбеҙ. Һеҙ ҙә башҡорт әҙәбиәтендә һәр быуын кешеһенең иғтибарына лайыҡ әҫәрҙәрҙе/китаптарҙы тәҡдим итеүҙән туҡтамағыҙ, хөрмәтле гәзит уҡыусылар!

Үткән аҙнала Өфөлә "Халыҡтар дуҫлығы һәм берҙәмлеге менән йәшәй йөҙйәшәр Башҡортостан!" тип аталған үҙенсәлекле фестиваль-марафон рәсми рәүештә старт алды. Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты, Башҡортостан Мәҙәниәт министрлығы, республика ҡала һәм муниципаль райондары хакимиәттәре ойошторған был сараны Хәйбулла районынан һуң Әлшәй районы дауам итәсәк.

1946 йылдың йәйе. Июль ҡояшы аяуһыҙ ҡыҙҙыра. Ике үҫмер ҡыҙ, Йәмилә менән Рәүиә, тырышып картуф күмә. Бер ыҙандың осона барып сығырға күп тә ҡалмаған. Ошо ыҙанды күмеп сыҡһалар, улар Рәүиәләрҙең картуфына тотонасаҡ. Шулай ҡул алмаш эшләһәң, эш тә ырай, бергә-бергә күңеллерәк тә.

Ҡолаҡтарығыҙҙы соҡомағыҙ! Кинәт кенә бер йә ике ҡолағы ла тоноп, ЛОР-табипҡа күптәрҙең мөрәжәғәт иткәне барҙыр. Күпселек осраҡта был тауыш ишетеүҙең тышҡы юлында (наружный слуховой проход) сайыр төйөрө (серная пробка) барлыҡҡа килеп, ҡолаҡтың барабан пәрҙәһен ҡаплауҙан була. Ҡайҙан килеп сыға бындай "пробка"лар? Ундай нәмәне булдырмау өсөн ни эшләргә һәм нимә эшләмәҫкә кәрәклеген асыҡлау өсөн, медицинанан алыҫ булған күпселеккә тышҡы ҡолаҡтың (наружное ухо) анатомияһы һәм физиологияһы хаҡында ябай ғына тел менән бер аҙ һөйләп үтеүҙе кәрәк тип һанайым.

Былтыр телевидениенан ҡаҙы тураһында бер тапшырыу күрһәттеләр. Башҡорт ҡаҙыһы тураһында берәү һөйләй, өс егет уға ара-тирә ҡушыла, йөпләй. Алып барыусы үҙе "ҡаҙы" һүҙе урынына гел "ҡаҙылыҡ" ти. "Йылҡы ите" урынына "ат ите" тип һөйләй. Бынан алты-һигеҙ йыл элек ҡаҙы тураһында "Башҡортостан" гәзитендә яҙғайным инде. Доға ҡабатлағандан иҫкермәй, тигән шикелле, уға тағы туҡталмаҡсымын.

Ҡала халҡы Ағиҙел аша һалынған иҫке күперҙе ябыу темаһы буйынса әүҙем фекер алыша. Автомобиль хужалары бигерәк асыулы, улар юлдағы тығындарҙа оҙағыраҡ тотҡарлана башлаған. Социаль селтәрҙәрҙә, йәнәһе лә, властар хәл-ваҡиғаларҙың бындай боролошона әҙер булмаған, тигән һүҙҙәр ҙә йөрөй.

Рәсәйҙең генә түгел, сит илдәрҙең дә төрлө юғары уҡыу йорттарына уҡырға инеү мөмкинлеге асыҡ бөгөн йәштәргә, ни бары тырышлыҡ һәм белемле булыу ғына кәрәк. Ошоға бәйле, Башҡортостандың аҡыллы йәштәре республиканан ситкә уҡырға китеп, артабан шунда төпләнеп ҡалған осраҡтар йышайҙы. Хәҙер мәктәпте тамамлаған балалар ғына түгел, һәләтле уҡыусылар ҙа хатта республиканан ситтә белем алыуҙы хуп күрә башланы. Шундай уҡыусыларҙың береһе, Хәйбулла районы Аҡъяр ауылынан Тимур ДӘҮЛӘТБАЕВ Нидерландтарҙа үткән XIV Бөтә донъя тәбиғи фәндәр буйынса юниорҙар олимпиадаһында алтын миҙал яулап ҡайтҡас, уның Өфөләге Республика иҡтисад лицей-интернатындағы уҡыуын ташлап, Саранскиҙағы һәләтле балалар лицейына уҡырға китеүе тураһында бөтәһе лә белде. Беҙ Тимурҙың әсәһе, Гөлсәсәк Дәүләтбаева менән бәйләнешкә сығып, улының ни өсөн Саранск лицейын һайлауы тураһында һораштыҡ.

"Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына килгән хаттарҙы барлауҙы дауам итәбеҙ. Һеҙ ҙә башҡорт әҙәбиәтендә һәр быуын кешеһенең иғтибарына лайыҡ әҫәрҙәрҙе/китаптарҙы тәҡдим итеүҙән туҡтамағыҙ, хөрмәтле гәзит уҡыусылар!

Беҙ юғары технологиялар һәм компьютерҙар осоронда йәшәйбеҙ. Нимә кәрәк - барыһын да интернет селтәрҙәренән табырға күнеккәнбеҙ. Кеше шул тиклем виртуаль донъяға башы-тояғы менән сумған. Балалар һәм үҫмерҙәр ҙә үҙҙәренең бөтә буш булған һәм буш булмаған ваҡыттарын компьютер алдында үткәрә.

Гәзиттең былтырғы 49-сы һанында сыҡҡан "Алтынсы интеграл һәм… ҡурай, ҡымыҙ, башҡорт теле тураһында" әңгәмәне уҡығас тыуған уй-фекерҙәремде еткеререгә булдым. Ҡурай, ҡымыҙ, башҡорт теле… Был һүҙҙәр үҙҙәре үк мәҡәләне мотлаҡ уҡырға саҡырып тора, әйтерһең дә, хәтерҙе уятырға тейешле код һалынған уларға.

XIX быуатта йәшәүсе немец яҙыусыһы Вильгельм Раабе - "Матурлыҡ, ысын бәхет менән ысын батырлыҡ матур һүҙҙәргә мохтаж түгел", ә мәшһүр немец ғалимы Альберт Эйнштейн иһә "Һәр даһилыҡ ябай була" тигән. Халҡыбыҙҙың арҙаҡлы улы Әҙһәм Динислам улы Исҡужинды иҫкә алғанда иң тәүҙә ошо ике шәхестең матурлыҡ, бәхет, батырлыҡ һәм даһилыҡ хаҡында әйткән һүҙҙәре иҫкә килеп төштө. Юҡҡа ғына түгелдер. Ни өсөн тигәндә, булмышы менән ябайҙарҙан-ябай, тәбиғәттең үҙе кеүек үтә лә самими, атҡарған ғәмәлдәре менән ҡаһарман йөрәкле, фиҙаҡәр рухлы, баһадир һын-һыпатлы ине Әҙһәм ағай. Шәхесенең ҡаһарманлығы, ысынлап та, матур һүҙҙәргә мохтаж да түгелдер, сөнки кем берәү әйтмешләй, "Һәр бер сағыштырыу аҡһай", улай ғына ла түгел, донъяла һүҙ менән генә ҡылыҡһырлап, аңлатып булмаған төшөнсә-күренештәр ҙә була. Әйтәйек, моңдо һүҙҙәр менән нисек итеп аңлатаһың? Тап шулай, тотошлайы менән моңдан ғына ҡойолғайны уның булмышы, моңдан туҡылғайны уның шәхесе. Шуның өсөн дә беҙ ҡурай, башҡорт моңо, тигәндә - Әҙһәм Исҡужинды, Әҙһәм Исҡужин тигәндә - ҡурайыбыҙҙы, туған моңдарыбыҙҙы күҙ алдына килтерәбеҙ. Ана шундай шәхестәребеҙҙең береһе булды ул. Арҙаҡлы ил ағаһы хаҡындағы иң тулы мәғлүмәт тупланған китаптың исеме "Әҙһәм ҡурайы"("Китап". 2009. Төҙөүселәре: Ф.Ш. Ҡоҙаҡаев, Ю.И. Ғәйнетдинов, китапҡа ҡушылма компакт-диск Әкрәм Алдаров ярҙамы менән әҙерләнә) тип аталыуы ла юҡҡа ғына түгелдер. Уны тыуыуына 80 йыл тулған саҡта уҡыусылары әҙерләп сығарған. Китапта ҡурай сәнғәтен тергеҙеү, һаҡлау һәм уны яңы юғарылыҡтарға күтәреү өсөн күп көс һалған шәхес хаҡында замандаштарының, хеҙмәттәштәренең һәм уҡыусыларының иҫтәлектәре, шулай уҡ Әҙһәм Исҡужиндың хәтирәләре урын алған. Шуға күрә уның шәхесе хаҡындағы күпселеккә таныш булған мәғлүмәттәрҙе ҡабатлап тормайынса, ҡайһы бер фекерҙәремде генә яҙып үтергә булдым.

Башҡорттарҙың Себер ерендә күптән йәшәүе билдәле. Быны бигерәк тә күренекле рус картографы, этнографы, тарихсыһы һәм архитекторы Семен Ульянович Ремезовтың (1640 - 1720 йылдан һуң) хеҙмәттәре иҫбатлай.

Телефон кәрәк-яраҡтары һәм башҡа ошондай электрон әйберҙәр менән һатыу иткән магазин хужаһын беләм. Бөгөн хатта бәләкәй генә киосктарҙа ла мини-терминал аша банк картаһы менән иҫәпләшергә мөмкин булғанда, уның магазинында тик ҡулаҡса ғына баһалана. Ул үҙе лә бер ҡасан да банк карталары менән ҡулланмай, банктарҙа аҡсаһын һаҡламай, төрлө түләүҙәрҙе лә тик касса аша башҡара. "Банк хужаларын байытыу йәки мутлашыусыларға "бүләк" итер өсөн эшләмәйем. Банктағы аҡса ул әле бар, әле юҡ, ә тере аҡса ышаныслыраҡ", - тине ул ни өсөн карталар менән ҡулланмауын һорағас. Ә бөгөнгө көндә популярлаша барған криптовалюта тураһында әйткәс, бөтөнләй ҡулын ғына һелтәп ҡуйҙы. Нимә һуң ул криптовалюта, биткоин? Ағымдағы мутлашыу әмәлеме, әллә киләсәк валютаһымы?

Ҡышҡы һабантуймы? Юҡ! Урал батырҙың ҡышҡы уйындары. Исеме үк күптәрҙә бәхәс һәм ҡыҙыҡһыныу уятыр, рухлы сараларға башланғыс бирер оло йыйын ул. Белмәгәндәр өсөн - икенсе йыл рәттән үтә. Белгәндәр өсөн - әҙерлек күптән барҙы.

Учалы филармонияһы - республикабыҙҙағы берҙән-бер муниципаль кимәлдәге филармония булып иҫәпләнә. Таланттар төбәгендә ижад итеүсе был мәҙәниәт усағы ниндәй уңыштарға өлгәшкән, киләсәккә ниндәй уй-хыялдар менән йәшәй, тигән һорауҙар менән Учалы филармонияһы солисы, республика һәм халыҡ-ара конкурстар лауреаты, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт эшмәкәре Ынйы Дамир ҡыҙы ӘХМӘТОВАға мөрәжәғәт иттек.

Буш ваҡытын һәр кем үҙенсә уҙғара. Телевизор тоҡандырып, диванда ҡырын ятып ялын уҙғарыусылар ҙа күп, сәйәхәт итергә яратыусылар ҙа һанап бөткөһөҙ. Өйҙә ял итергә яратыусылар ниндәй тәьҫораттар менән байыталыр күңелен, белмәйем, ә бына туристик походтарҙан көс туплап, тәбиғәттән энергия йыйып, һөйләп бөткөһөҙ мәғлүмәт туплап ҡайтыусылар һоҡландыра. Уларҙың һәр ваҡыт күҙҙәре янып тора, физик яҡтан ныҡтар, рухи сәләмәтлектәре лә күпкә юғары. Ә сәйәхәт барышында күргәндәрен һөйләй башлаһалар, ваҡыттың нисек үткәне лә һиҙелмәй. Нәҡ әүҙем туризм яратыусыларҙың объективтарынан һоҡланғыс фотолар барлыҡҡа килә, видеокамералары матур фильмдар тыуҙыра. Тәбиғәттең төрлө миҙгелендә лә сәйәхәткә сығып китеүселәрҙең ҡайһы берҙәре башҡаларға ла ошо "сирҙәрен" йоҡтороп, уларҙы үҙ рәтенә ала. Бөгөнгө әңгәмәсем нәҡ шундайҙарҙан - оҫта сәйәхәтсе, "Авантюра" туристик клубы етәксеһе, экстремаль ярыштар ойоштороусы Артур АЛАҠАЕВ.