Һәр бер илдең, ҡаланың, ауылдың ҡабатланмаҫ тарихы бар. Тарихты халыҡ үҙе яҙа. Яугирҙары - иҫ киткес батырлыҡтары, дошманды еңеүҙәре, эшлеклеһе - тырыш хеҙмәте, бейеүсеһе - осҡон сәсрәтеп күңелдәрҙе елкетер таланты, йырсы-ҡурайсылары тетрәндергес моңо менән яҙа был тарихты. Сәсәндәре, йыраусылары ошо шәхестәрҙе данлай, маҡтай, телдән-телгә, илдән-илгә халыҡ данын тарата. Әммә ошо данлы ла, шанлы ла тарихыбыҙ аҡ ҡағыҙға төшмәһә, тора-бара онотола, халыҡ хәтеренән юйыла бара. Бөгөнгө һүҙем тыуған еремдең хеҙмәт батырҙары, һуғыштан һуңғы ауыр йылдарҙа илебеҙҙе үҫтереү, яңы тормош төҙөү өсөн көндө төнгә ялғап ҡара тирен түккән ауылдаштарым тураһында булыр.

Фестивалде асыу тантанаһында журналистика кафедраһы мөдире Рәшиҙә Мәһәҙиева белдереүенсә, Матбуғат фестивале Башҡорт дәүләт университетының журналистика бүлегендә белем алған студенттарҙы киң мәғлүмәт сараларында эшләгән билдәле шәхестәр менән осраштырып, оҫталыҡ дәрестәре һәм фекер алышыу майҙансыҡтарында тәжрибә уртаҡлаштырыу маҡсатында ойошторолдо.

Беҙҙең ракета дивизияһы полктарының береһенән кискә ҡарай госпиталгә бер һалдатты алып киләләр. Табиптар тикшерә торғас, был егеткә "Ҡорһаҡ тифы" (Брюшной тиф) тигән диагноз ҡуйыла. Әрме мөхитендә бындай сир табылыу осрағы ғәҙәттән тыш хәл булып һанала, әлбиттә. Был сирҙе дауалау - табип-инфекционист эше. Инфекция бүлегендәге махсус изоляторға урынлаштырып, тейешенсә тәғәйенләүҙәр яһағандан һуң, шунда уҡ был табип дивизияның эпидемиологына шылтырата. Эпидемиолог вазифаһын башҡарған медицина майоры И. (әйткәндәй, ул - беҙҙең яҡташ) шунда уҡ, госпиталгә килеп, һалдаттан һорашып, "эпид анамнез" (сирҙең ҡасан һәм ҡайҙан йоҡҡанлығын билдәләү) төҙөй. Иртәгеһен таң менән санитар машинаға ултырып, хәрби ҡаласыҡтан утыҙлап саҡрым арала ятҡан полкка килә һәм подразделениеларҙа әүҙем рәүештә үҙ вазифаһына яраҡлы эш башлай. Тейешенсә дезинфекция, сирле менән контактта булған һалдаттарҙы карантинлау эше һымаҡ саралар ойоштора. Бәхеткә, башҡаса ауырыусылар табылмай. Һалдаттар һәм командирҙар менән "ҡорһаҡ тифы" сире буйынса дәрестәр ҙә үткәрәләр. Бер айҙан һуң карантин режимын туҡтаталар. Минең уйымса, йәғни, ябай табип фекерләүенсә, эш бына ошоноң менән генә тамамланырға тейеш. Әммә оҙаҡламай дивизиялағы әлеге тиф осрағы буйынса часҡа юғарынан фарман килеп төшә: "... Разобраться... Выявить виновного... Наказать... Копию приказа о наказании направить на имя..."

Яҙ һәм Хеҙмәт байрамы (1) менән башланыусы май айын халҡыбыҙ юҡҡа ғына Һабанай тип атамаған. Игенсегә байрам итергә иртәрәк шул әле: ул еңдәрен төрөп һабан һөрә, сәсеүгә сыға, сөнки халҡыбыҙҙың "Һабанда һайрашмаһаң, ырҙында ыңғырашырһың" тигән тағы бер аҡылын яҡшы белә.

Бынан бер нисә йыл элек оҙон юлда йөрөп ҡайтҡандан һуң тап шундай фекергә килгәйнем. Был бәләкәй генә хәҡиҡәттең бөгөн булһа әһәмиәтле булыуына иғтибар итәм. Әлбиттә, яңы юл йә сәфәр һәр кемдә яңы ҡараштар уята, үҙебеҙҙең көнитмештән ары донъя һулышын тойорға мөмкинлек бирә.

Быйыл Свердловск өлкәһе башҡорттары ҡоролтайы өсөн юбилей йылы. Ошо көндәрҙә был йәмәғәт ойошмаһы үҙенең 20 йыллыҡ юбилейын билдәләне. Свердловск өлкәһе үҙәге Екатеринбург ҡалаһында үткән тантанала Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитетының төп белгесе Алһыу Сирғәлина, "Шәжәрә" Башҡортостандың тарихи мираҫын өйрәнеү үҙәге хеҙмәткәре, ғалим Илгиз Солтанморатов, Свердловск өлкәһе губернаторы хакимиәте башлығы урынбаҫары Вадим Дубичев, Свердловск өлкәһе мәҙәниәт министры урынбаҫары Галина Головина, Рәсәй халыҡтары ассамблеяһы рәйесе урынбаҫары Карина Плясунова һәм башҡа абруйлы ҡунаҡтар ҡатнашты.

"Тамыр" балалар һәм үҫмерҙәр телеканалы бына 25 йыл кескәйҙәрҙе генә түгел, уларҙың ата-әсәләрен дә рухлы, ҡыҙыҡлы, халыҡсан тапшырыуҙары менән ҡыуандыра. Ошо мөхиттә эшләгән, бәләкәйҙән ошо мөхиттә тәрбиәләнгән, "Тамыр" тормошо менән йәшәгән йәштәр менән әңгәмәләшәбеҙ бөгөн. Баш ҡалала йәшәп тә, бәләкәй саҡтан туған башҡорт телендә генә һөйләшеү, милли рухта тәрбиәләнеү, етмәһә, йондоҙ исемен күтәреп йөрөү нисегерәк була икән? Ошо хаҡта "Тамыр" балалар һәм үҫмерҙәр телеканалы режиссеры Ләйсән МӘЗИТОВА, бейеүсе Ильяс ҠАРАБУЛАТОВ һәм билдәле йырсы Лиана ХӘБИБУЛЛИНА менән әңгәмә ҡорҙоҡ.

Билдәле булыуынса, "юрматы" һүҙен иран (сармат) йәиһә, уғыр (дъярмат) этнонимдары менән бәйләргә мөмкин. Әммә ваҡытында күренекле тарихсы-этнограф Раил Ғүмәр улы Кузеев юрматыларҙы төрки сығышлы тип яҙҙы. Уның уйынса, иң иҫке шәжәрәләрендә лә юрматыларҙың уғыр йәиһә башҡа төрки булмаған халыҡтар менән бәйләнештәре тураһында әйтелмәй.

Үҙ ғүмерендә урманда йәшәүсе йәнлектәр менән осрашмайынса ҡалған Бөрйән кешеһен, моғайын да, бармаҡ менән генә һанарлыҡтыр. Ҡайһы берәүҙәр өлөшөнә хатта йыртҡыстар менән күҙмә-күҙ осрашырға ла тура килгеләй.

Һәр кешенең һаулығы уның ниндәй аҙыҡтар менән туҡланыуына бәйләнгән. Ғалимдар иҫбатлауынса, тәүтормош осоронда һимеҙ кешеләр бөтөнләй булмаған. Был аңлашыла: улар йәшәгән дәүерҙә консерванттар, ароматизаторҙар ҡушылған ризыҡтар, газлы эсемлектәр, кондитер изделиелары булмаған бит инде. Кеше һунарҙа нимә таба, шуның менән көн иткән һәм, ғөмүмән, тәбиғәттең айырылғыһыҙ бер өлөшө булып йәшәгән.

Был донъялағы ҡатмарлы тормошобоҙ шулай ҡоролған: кемебеҙ менән булһа ла, әленән-әле төрлө хәлдәр булып тора. Һәр кешенең ғүмерен уңыштар һәм уңышһыҙлыҡтар оҙатып бара. Бизмәнгә һалып үлсәү мөмкин булған хәлдә, уларҙың сағыштырмаһы, ысынында, типә-тиң генә булыр ине. Сөнки Аллаһы Тәғәлә беҙҙең өсөн ваҡытлыса биргән ошо ғүмеребеҙҙә һис бер ғәҙелһеҙлек юҡ. Тик һәр әҙәм балаһы бар нәмәне фәҡәт үҙ үлсәме менән генә үлсәп, үҙ күҙлегенән сығып баһалай.

"Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына килгән хаттарҙы барлауҙы дауам итәбеҙ. Һеҙ ҙә башҡорт әҙәбиәтендә һәр быуын кешеһенең иғтибарына лайыҡ әҫәрҙәрҙе/китаптарҙы тәҡдим итеүҙән туҡтамағыҙ, хөрмәтле гәзит уҡыусылар!

Бөгөн егеттәрҙең буйҙаҡлығы көнүҙәк мәсьәләләрҙең береһе, хатта ғаиләләрҙең баш бәләһе булып тора. Уның сәбәптәрен төпсөнә башлаһаң, һыныҡҡа һылтау табыла инде ул. Күптәр ата-әсәләренең елкәһендә икәүләп йәшәүҙе хуплап еткермәй, йәиһә, йәшәргә йорт, ҡулға эш юҡ, һәм башҡа шуның кеүек сәбәптәрҙән ары үтмәйҙәр. Минең фекеремсә, хәҙерге егеттәргә этеп-төртөп йөрөтөүсе еңгә-еҙнәләр мәктәбе һәм тәүәккәллек, ныҡышмаллыҡ етмәй.

2016 йылдың ноябрендә Францияла үткән грэпплинг, йәғни донъялағы бөтөн көрәш төрҙәре алымдарын бергә туплауҙан барлыҡҡа килгән спорт төрө буйынса Европа чемпионатында башҡорт егете Динар АҠМЫРҘИН көмөш миҙал яулағайны. Ул Башҡортостанда АDСС грэпплингы федерацияһына нигеҙ һалыусы, "Тархан" клубы етәксеһе, баш тренеры. Был юлы уның менән спорт донъяһы серҙәре һәм закондары тураһында әңгәмәләшәбеҙ.

Һунарсылыҡ һәм балыҡсылыҡ башҡорттарҙың иң боронғо кәсептәре булып иҫәпләнгәнен беләбеҙ. Был кәсептәрҙең баш алыуы, әлбиттә, халҡыбыҙҙың боронғо көнитмешенә, тәүтормош-йәмғиәт ҡоролошо замандарына барып тоташа. Ә инде башҡорттарҙың кейем-һалымының башлыса тиреләрҙән, болғар ханлығына, аҙағыраҡ татар-монгол урҙаһына, йәнә килеп Мәскәү батшалығына яһаҡты ҡиммәтле йәнлек тиреләре менән түләүен иҫкә алһаҡ, халҡыбыҙҙың һунарсылыҡ кәсебе ни тиклем үҫешкән булыуын күҙ алдына килтереп була.

Белеүебеҙсә, быйыл Рәсәй Федерацияһында - Экология, Башҡортостан Республикаһы буйынса - Экология һәм айырым һаҡлауға алынған тәбиғәт биләмәләре йылы тип нарыҡланды. Ошоға бағышлап, ауыл китапханаларының имиджын күтәреү маҡсатында Хәйбулла районында "Эко - мин! Эко - һин! Эко - донъя!" әҙәби-экологик конкурсы иғлан ителде.

Быйыл Рәсәйҙә - "Экология йылы", ә республикабыҙҙа "Экология һәм айырым һаҡланған тәбиғәт биләмәләре йылы" иғлан ителгәс, "Атайсал" гәзитендә "Йәнтөйәкте йәмләп йәшәйек" конкурсы иғлан ителде. Унда һәр кем үҙ фекерен әйтеп, мөхитте һаҡлау йәһәтенән күрһәткән эшен сағылдыра ала.

Халҡыбыҙҙың үҫеүенә үҙебеҙ үк тотҡарлыҡ яһап, сәбәпһеҙ бахырға әйләнәбеҙ кеүек тойолоп китә миңә бөгөн. Күреүебеҙсә, башҡа халыҡтар сит тел өйрәнеп, сит ил кимәленә сығыу менән мәшғүлдәр, ә беҙ һаман шул бер үк хәстәрлек - телебеҙҙе һаҡлап ҡалыу менән "янабыҙ". Телебеҙҙе бөтөрөргә маташыусы "дошманды" ситтән эҙләйбеҙ, ғәйеплеләрҙе уйлап сығарып әрләйбеҙ.

Ҡартатайым Мөхәмәт Ғәли улы Байдәүләтовтан Әхмәтзәки Вәлидиҙең беҙҙең яҡтарҙа - Хәйбулла районында булып китеүе тураһында ишеткәнем бар ине. Эҙләнеүҙәрем һөҙөмтәһендә "Ирмәк" йырының тарихына барып юлыҡтым.

Әкиәттәр, мифтар, хикәйәттәр, кинәйәле хикәйәләр һәм башҡа шуның кеүек ауыҙ-тел ижадына ҡараған һүҙ жанрҙарын күптәр балалар өсөн тәғәйен тип уйлай. Әммә улай түгел, бындай әҫәрҙәр йәште айырмай. Был, күрәһең, шуға бәйле: тәү ҡарамаҡҡа эскерһеҙ, ябай күренгән ижад емештәре логик фекерләүҙе талап итмәй, туранан-тура кешенең аҡылына йоғонто яһамай, тормошта уңыш ҡаҙаныу өсөн кәңәшсе-әсбап та түгел. Улар интуицияға, фантазияға, хыялланыуға этәргес бирә. Ә хыялланыу бала өсөн генә хас түгел, оло кеше өсөн дә берҙәй ҡәҙерле.