Республикабыҙ бына икенсе тапҡыр Бөтә Рәсәй сәсәндәр бәйгеһенә Рәсәйҙең төрлө төбәктәренән һәм Башҡортостандың ҡала-райондарынан ҡобайырсыларҙы йыйҙы. Фестивалдә ҡатнашыусыларҙың башҡарыу оҫталығын жюри ағзалары - Ҡырғыҙ Республикаһы фольклорсыһы, профессор Талантаалы Бакчиев, профессор Иван Карпухин, филология фәндәре докторы Розалия Солтангәрәева, Республика халыҡ ижады үҙәге директоры урынбаҫары Нәфисә Тулыбаева, Үҙәктең фольклор буйынса баш белгесе Гөлгөнә Баймырҙина, "Шоңҡар" журналының баш мөхәррире Мөнир Ҡунафин, шағирә Лариса Абдуллина баһаланы.

Учалы төбәге йырсылары менән генә түгел, бейеүселәре менән дә дан тота. Башҡорт бейеүенә бында айырыуса һаҡсыл ҡараш йәшәй, тап бында ғына һәр ауылда балалар бейеү ансамблдәре бар. "Ижадхана"ның бөгөнгө геройы ла, тап ошондай мөхиттә тыуып-үҫеүем менән бәхетлемен, ти. Өфө ҡалаһының "Сығанаҡ" балалар ижады үҙәге педагогы, "Толпар" бейеү ансамбле етәксеһе, йәш хореограф Денис Рауил улы ҒАТАУЛЛИН менән башҡорт бейеүе, балалар менән шөғөлләнеүҙең үҙенсәлектәре тураһында әңгәмәләшәбеҙ.

Башҡортостан автономияһының 100 йыллығын ҡаршылаған осорҙа тарихсылар менән бер үк һорауҙарҙы төрлө юҫыҡта асырға, төрлө ҡараштар, фекерҙәр барлығын асыҡларға тырышабыҙ. Өйрәнелгән ҡалыпта ғына ҡаралмай бөгөн тарих. Был өлкәлә лә үҙебеҙҙең милли күҙлектән сығып анализлауҙар, һығымталар яһауҙар бар. Сираттағы һөйләшеүҙә лә тарих фәндәре докторы, Башҡорт дәүләт университеты профессоры Марат Мәхмүт улы ҠОЛШӘРИПОВ һәм тарих фәндәре кандидаты Рәсих Батыр улы ЗӘЙТҮНОВ менән тарихи хәҡиҡәтте асыҡлау, һығымталар яһау юлындабыҙ.

Археологтар бахмут, именьков, турбаҫлы, кушнаренко һәм ҡара яҡуп мәҙәниәте тип атап йөрөткән ҡәүемдәр башҡорт этногенезында ярайһы уҡ билдәле эҙ ҡалдырған. Быны яҙма ҡомартҡыларҙан да, антропология мәғлүмәттәренән һәм традицион башҡорт мәҙәниәтенән дә табырға була. Тикшеренеүселәр бахмутлыларҙы башлыса фин теллеләр, ҡара яҡуп һәм кушнаренко мәҙәниәтенә ҡарағандарҙы уғырҙар менән бәйләһә, именьковсылар сығышы буйынса, минеңсә, гун ҡәбиләләре берләшмәһенә ҡараған Азов буйы аландарынан, йә булмаһа, венгрҙарҙың этногенезенда һәм тарихында әүҙем ҡатнашҡан ҡауарҙарҙан булған.

Рәсәйҙең төрлө төбәктәренән һәм Әрмәнстан, Ҡаҙағстан илдәренән "Батыр даны - көрәштә" тип инанған 160 көрәшсе Өфөгә Владимир Алексеевич Борман иҫтәлегенә арналған грек-рим көрәше буйынса Бөтә Рәсәй турнирына йыйылды. Профессиональ спорт менән шөғөлләнгән ир-егеттәр өсөн был сара республикала утыҙ өсөнсө тапҡыр ойошторола. Советтар Союзының данлы грек-рим көрәшселәрен тәрбиәләгән Владимир Бормандың шәхесен ихтирам итеп үткәрелгән ярыш күптән йолаға әйләнгән булыуы менән генә түгел, матур алыштар һәм зал тулы көйәрмәндәр менән үҙенсәлекле булды.

Республика Башлығы вазифаһын башҡарыусы булып Радий Хәбировтың ҡайтыуы бар нәмәгә битараф булып йәшәп ятҡан йәмғиәткә ҡырмыҫҡа иләүенә таяҡ тығып болғаған кеүек тәҫир итте. Был ҡала округы хакимиәтендә үткән сираттағы оператив кәңәшмә барышында ла һиҙелде, сөнки ҡала хакимиәте башлығы Өлфәт Мостафин ултырышты уҙған аҙнала булған яңылыҡтарҙан, йәғни Республика Йортонда үткән семинарҙан һәм унда билдәләнгән өҫтөнлөклө йүнәлештәрҙе барлауҙан башланы.

Был яҡтан уңдым: атайым да, ирем дә тәмәке тартманылар. Уның ҡарауы, эргә-тирәләге паровоз кеүек борлатыусы әҙәмдәрҙең алама ҡылығы ғүмер буйы теңкәне ҡорота: күршеләр булһынмы ул, башҡа туғандар йә хеҙмәттәштәрме... Хатта туҡталышта транспорт көткәндә йә урамда яныңдан үтеп киткән арала ла һине ағыулап өлгөрә бит улар. Автобусына инеп ултырһаң да әле, ҡотолдом, тимә: салонда бала-саға, өлкәндәр ултырыуға ла ҡарамай, водитель борҡота башлай.

Башҡортостандың халыҡ шағиры Рауил Бикбаевтың "Ете йөҙ етмеш ете хәҙис" тигән китабы донъя күрҙе. Был яңы баҫмаға һәм шағирҙың һуңғы йылдарҙағы ижадына ҡағылышлы һорауҙарға яуапты әҙиптең үҙенән алдыҡ.

Егет кешегә етмеш төрлө һөнәр ҙә аҙ, тигән әйтем, моғайын да, юҡтан барлыҡҡа килмәгәндер. Боронғо тарихҡа байҡау яһағанда, ата-бабаларыбыҙ элек-электән ат үрсеткән, ағас эшкәрткән, солоҡсолоҡ менән шөғөлләнгән, ер эшкәрткән, балыҡ тотоп, уның тәңкәләренән елем эшләгән, ҡул эшенә оҫта булған, хатта йыртҡыс ҡоштарҙы ла ҡулға эйәләштергән. Был хаҡта башҡорт этнографияһы аҡһаҡалдарының береһе, 40 йыл ғүмерен башҡорттарҙың тормош-көнкүреш мәҙәниәтен өйрәнеүгә бағышлаған тарих фәндәре кандидаты Мирза МУЛЛАҒОЛОВтан да яҡшыраҡ белгән кеше юҡтыр, моғайын. Сөнки 2013 йылда уның "Башҡорттарҙың ыласын һунары" тип аталған китабы донъя күрә. Бөгөн Мирза ағай менән һунар ҡоштары хаҡында әңгәмәләшәбеҙ.

Бер саҡ "Өфө - Сибай" поезында тыуған яҡтарға ҡайтып барғанда бер башҡорт ҡатыны менән һөйләшеп барҙыҡ. Шул һөйләшеүҙән ҡалған ауыр тәьҫорат әле һаман баштан сыҡмай.

29 октябрҙә конкурс комиссияһы Өфө хакимиәте башлығы вазифаһына кандидаттар араһынан өс дәғүәсене - Өфө районының Социаль үҫеш программаларына булышлыҡ итеү фонды генераль директоры Руслан Зәйнуллинды, Киров районы хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары Олег Котовты һәм Өфөнөң "Газпром газ бүлеү" йәмғиәте генераль директорының капиталь төҙөлөш буйынса урынбаҫары Өлфәт Мостафинды һайлап алды.

"Кем ул уңышлы кеше? Уңышлы кешегә ниндәй сифаттар хас? Заман башҡорто ниндәй булырға тейеш?" тигән һорауҙарҙы үҙебеҙҙең башҡорт йәштәренә йыш бирәбеҙ. Ниндәй өлкәлә эшләүенә ҡарап һәр кем үҙенсә яуап ҡайтара, әммә бер нәмәлә улар фекерҙәш: уңышлы башҡорт туған халҡына хеҙмәт итергә тейеш. Өфөләге "Президент отель" бинаһының иркен залында тап шулай уйлаған йәштәр "Bashkort 2.0" китабының исем туйында киң аудитория менән осрашты.

Бөгөнгө көндә үҙеңде тап, үҙеңде яратырға өйрән, тигән саҡырыуҙар, бәхетле, уңышлы булыу серҙәрен асырға вәғәҙә иткән тренингтар күбәйҙе. Әммә йәнде дауалау, йәнде имләү, йәнде шифалау тигән күренеш халыҡ медицинаһында ла бар. Динебеҙ ҙә йән менән физик тәнде айырып ҡарай. Тимәк, борондан килгән йолаларыбыҙ һәм дин тәртиптәренә тоғролоҡ һаҡлап йәшәй белеү - бәхетле, уңышлы булыуҙың сере түгелме һуң? Бөгөн ошо һорауға Нурмөхәмәт хәҙрәт НУРИЕВ менән яуаптар эҙләйбеҙ.

Ҡыуаныслы бер йола барлыҡҡа килде һуңғы йылдарҙа район ауылдарындағы мәктәптәрҙә. "Мин башҡортса һөйләшәм, ә һин?" тигән флешмобтар, акциялар әленән-әле үтеп тора уларҙа. Өлкәндәр бындай сараларҙың балалар күңелендә телһөйәрлек тойғолары тәрбиәләүе тураһында шатланып билдәләй. Шулайҙыр. Ошондай телһөйәр балалар ауылдарҙа ғына түгел, республикабыҙҙың баш ҡалаһында ла бихисап икәнен беләбеҙ. Тыңлайыҡ әле бер нисәһен:

Гәзитебеҙ биттәрендә баҫылған туған телебеҙгә ҡағылышлы мәҡәләләрҙе уҡырға яратам. Бигерәк тә "Әсәйем лөғәте" рубрикаһын диҡҡәт менән уҡып, телебеҙҙәге һуңғы быуат эсендә онотола барған ҡайһы бер һүҙҙәре менән тәүгә танышып, йә иһә ҡасандыр оло кешеләрҙән ишеткеләгән, әммә хәтерҙән юйылып киткәндәренең байтаҡ ҡыналарын ҡабаттан иҫләй йөрөйөм. Үкенескә, көндәлек һөйләшеүебеҙҙә файҙаланмау арҡаһында, күп кенә һүҙҙәребеҙ әкренләп кенә ҡулланыуҙан төшөп ҡалып бара. Иң яҡшы осраҡта ла, һүҙлектәрҙән генә таба алабыҙ уларҙы. Баҫмабыҙҙа туған телебеҙгә ҡағылышлы рубрикалар булыуы гәзит уҡыусыларыбыҙға артабан да телебеҙҙе байытыу мөмкинлеге биреүе шикһеҙ.

Бала шәхесе үҫеше өсөн туған телде генә түгел, ә башҡа телдәрҙе өйрәнеүҙең ни тиклем мөһим икәнен иҫкә алырға теләүем төп һөнәрем буйынса балалар психологы булыуым менән бәйле. Был осраҡта, үҙемдең шәхси педагогик тәжрибәмдән (шул иҫәптән, дүрт бала атаһы булараҡ та) һәм күп һанлы махсус ғилми сығанаҡтарҙы өйрәнеүемдән генә сығып фекер йөрөтөү менән сикләнергә теләмәй, башҡалар тәжрибәһенә лә мөрәжәғәт итмәксемен.

Бер нисә тиҫтә йыл элек медицина, педагогия, нефть һәм ауыл хужалығы институттары иң абруйлы юғары уҡыу йорттары булды. Ә инде мәктәп тамамлаусыларға унда уҡып, һөнәр алыу ҙур мәртәбә һаналды. Бөгөн иһә һөнәрҙәрҙең ниндәйе генә юҡ. Хеҙмәт баҙарында 50 меңдән ашыу һөнәр бар тип белдерә белгестәр. Уларҙың күптәренең ниндәй йүнәлештә эшләүен төбөнә төшөп аңлап та етмәйбеҙ, заман һөнәрҙәрен белеү өсөн айырым мәғлүмәткә эйә булырға кәрәк.

Өфө ҡалаһында пассажирҙарҙы ташыу йүнәлешендә комплекслы эштәр башланды. Һөҙөмтәлә һуңғы көндәрҙә ҡайһы бер маршруттар буйлап автобустар рейсҡа сыҡманы һәм өфөләргә ҡала буйлап хәрәкәт итеү ҡайһы бер ауырлыҡтар тыуҙырҙы. Эшмәкәрлеген законһыҙ алып барыусыларҙы, күрәһең, күп һанлы тикшереүҙәр, штрафтар, хатта транспорт сараһына арест һалыныу мөмкинлеге ҡурҡыта. Ҡала округы хакимиәте башлығы эргәһендәге сираттағы ултырышты ла Салауат Хөсәйенов ошо теманан башланы. "Йәмәғәт транспорты менән килеп тыуған ҡайһы бер ҡыйынлыҡтар өсөн граждандар алдында ғәфү үтенәбеҙ, был етешһеҙлектәр яйлап төҙәтеләсәк", - тине Салауат Сәхи улы һәм ҡаланың Транспорт һәм элемтә идаралығына пассажирҙар йөрөтөүсе автотранспорт водителдәре менән эште дөрөҫ ойоштороуҙы талап итте.

Радий Фәрит улы Хәбиров Башҡортостан Башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы вазифаһына тәғәйенләнгән тәүге көндәрҙә үк барыһын да ҡыҙыҡһындырған "Уның командаһында кемдәр ҡалыр, кемдәр китер?" тигән һорауға: "Минең командала булыу бик ябай. Ни бары кешеләрҙең ҡайғыһын уртаҡлашырға, уларҙы борсоған мәсьәләләрҙе белергә һәм шуларҙы хәл итергә теләк кенә кәрәк..."- тип яуаплағайны. Һәм бер үк ваҡытта ғәмәлдәге команда менән эшләргә ниәтләнеүен дә инҡар итмәне һәм урындағы кадрҙар потенциалын "юғары" тип баһаланы. Ә шулай ҙа яңы етәксе үҙ талаптарына яуап бирерҙәй ағзаларҙы үҙ командаһына туплауҙы оҙаҡҡа һуҙманы.

Хәҙерге ваҡытта төрлө сәбәптәр арҡаһында милләттәштәребеҙҙең ҙур өлөшө башҡа телдәрҙә һөйләшә, уларҙың күптәре үҙ асылынан ситтә, аҙашып йөрөй. Һуңғы йылдарҙа милләттәштәребеҙ дәүләт кимәлендә үткәрелгән сараларҙа шәжәрәһен өйрәнеп, һуңлап булһа ла, үҙ-үҙен таный, асылына ҡайта. Үкенескә күрә, ҡайһылары тамырҙарын тапҡан көйө лә, икенсе милләт вәкиле булыуҙы хуп күреп, үҙ булмышын таныуҙан баш тарта.