Украина Ҡораллы көстәре Рәсәйҙең көньяҡ-көнбайыш сиктәре төбәктәрендә башбаштаҡлығын дауам итә. 31 август төнөнә ҡарай ВСУ Белгород өлкәһенә һөжүм яһаны. Күп ҡатлы йорттарға ракеталар төшөп, 46 тыныс граждан яраланды, 5 кеше һәләк булды. Зыян күреүселәр һаны арта бара...

Баш ҡалабыҙҙың матур юбилейы сиктәрендә күркәм саралар уҙҙы, өфөләр ҙә, ҡала ҡунаҡтары ла рәхәтләнеп ял итте. Беҙ ҙә алыҫ тарафтарҙа йәшәгән туғандарҙы йыйып, Өфөбөҙҙөң байрамын бергәләп билдәләнек. Үҙебеҙ ошо ҡалала йәшәгәс, унда булған үҙгәрештәрҙе әллә ни күҙгә элеп бармайбыҙ, ә ситтән килеүселәр уны шунда уҡ күрә. Шулай итеп, уларҙың Өфөгә ҡағылышлы фекерҙәре-уйҙары менән таныштырып үткем килә.

Өфө ҡәлғәһенең 450 йыллығына арналған байрам саралары 30-31 августа үтәсәк. Баш ҡала округы хакимиәтенән хәбәр итеүҙәренсә, барлыҡ саралар патриотик тәрбиәгә һәм тарихи дөрөҫлөктө һүрәтләүгә йүнәлтелгән.

Миллионлы ҡалала ял һәм мәҙәниәт парктары ишәйеп китһә лә, улар тотош халыҡтың ихтыяжын ҡәнәғәтләндереү өсөн бик аҙ, тиергә мөмкин. "Урал батыр"ға, "Төньяҡ амурҙары"на арнап, милли аллеялар кәрәк, тигәнде башҡорт йәмәғәтселеге күптән күтәрә.

Тыуған ауылыбыҙ, Баймаҡ районының Буранбай ауылы тураһында күпте һөйләргә булыр ине. Совет осоронда беҙҙең ауылды "муллалар ауылы" тип йөрөтһәләр, хәҙер "йырсылар ауылы" тиҙәр. Шуныһы ла мәғлүм булһын: беҙҙең ауылда тик боронғо халыҡ йырын башҡарыу ғына йырлай белеүгә иҫәпләнә.

Гәзитебеҙҙең бер һанында Өфө кешеһенә хас ҡылыҡ-фиғелдәр тураһында һорау-яуап ойошторғайныҡ. Иҫкә төшөрәйек әле.

Өфө ҡалаһы урамдары буйлап үткәндә бындағы күп ҡатлы йорттар, һәр саҡ яңыртылып торған юлдар, парктарҙа шаулап үҫкән ағастар, кис етеү менән былҡылдап ҡабынған ут бағаналары ниндәй тарих һаҡлай икән үҙҙәрендә, тип уйланаһың. Ә бына был ҡалала донъяға килеп, ғүмер буйы ошонда йәшәгән кешеләр күңелендә ниндәй хәтирәләр бар? Өфө ҡәлғәһенең 450 йыллыҡ күркәм байрамы айҡанлы, тормошо ошо ҡала менән тығыҙ бәйләгән башҡорттарҙың береһе, билдәле балет бейеүсеһе, Башҡорт опера һәм балет театрында хореограф, педагог-репетитор, Башҡортостандың атҡаҙанған артисы Ринат Әхтәм улы АБУШАХМАНОВ менән әңгәмәләштек. Үҙебеҙҙең һорауҙарға яуап та тапҡандай булдыҡ.

Беҙҙең гәзит биттәрендә Өфө-II ҡаласығы тарихы тураһында күп яҙылды. Әммә ҡабатлағандан доға иҫкермәй, тиҙәр. Шул ҡараштан сығып, түбәндә Өфө-II ҡаласығы тураһында тарихсы Салауат ХӘМИҘУЛЛИНдың ошо тема буйынса аныҡ мәғлүмәттәр менән дөйөмләштерелгән мәҡәләһен тәҡдим итәбеҙ.

Хәтер даръяһында баш ҡалабыҙ Өфө тураһында матур, иҫтәлекле тәьҫораттар бик күп минең. Шулай ҙа иң сағыу, иң мөһиме - 1990 йылдың 11 октябре, Башҡортостан суверенитеты иғлан ителгән көн.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

П.К. Эссен
(1817 - 1830 йылдарҙа губернатор булған).

Үтәүевтан һуң оҙаҡ ҡына ваҡыт Папейка шайкаһы булды, ул типтәр полкынан ҡасҡан унтер-офицер ине; ошо шайка ни теләһә, шуны ҡылды, йәғни талау, үлтереү һәм һәр төрлө көсләүҙән тартынманы. Папейка үҙе сауҙагәр кейемендә асыҡтан-асыҡ баҙарҙарға килеп йөрөнө. Башҡорттар уны белһәләр ҙә, ҡайҙа булғанын күрһәтеү тураһында уйлап та ҡараманы һәм уны начальство ҡулына тотоп бирмәне. Ул 30-сы йылдарҙа граф Перовский ваҡытында тотола һәм суд ҡарары менән тән язаһына хөкөм ителеп, Себергә һөрөлә.

Һүҙебеҙҙе географтарса башлаһаҡ, Октябрь проспектындағы Өфө ҡала советы микрорайонын ҡаланың уртаһы, үҙәге тип алһаҡ, был урындың географик координаттары шундай булып сыға: был - көнсығыш оҙонлоҡтоң 56 градусы, төньяҡ киңлектең 54 градусы 45 минуты. Йәғни Өфө ҡалаһы Лондон эргәһендәге Гринвич меридианынан 56 градусҡа көнсығыштараҡ, ә экваторҙан 54 градус 45 минут төньяҡтараҡ ята. Төндә Тимерҡаҙыҡ йондоҙо горизонттан 54 градус 45 минутҡа юғарыраҡ булып күренә, тип аңларға мөмкин һуңғыһын.

Үҙ ғүмеремдә бик күп ерҙәр гиҙҙем, Европа, Азия илдәрен айҡап сығып, ҙур-ҙур ҡалаларына һоҡландым. Рәсәйҙе лә иңләп-буйланым: Дондағы Ростовта уҡыһам, Себерҙә, Нижневартовскиҙа байтаҡ йылдар йәшәнем, ләкин бер ерҙә лә Өфөбөҙ кеүек матур, яҡты, уңайлы башҡа ҡаланы тапманым. Быны мин архитектор булараҡ та, патриот булараҡ та әйтәм.

Өфө халҡы Башҡортостан Республикаһының баш ҡалаһында башҡарылған матур үҙгәрештәр шаһиты бөгөн. Йылдан-йыл, айҙан-ай, көндән көн баш ҡалабыҙ күркәмләнә бара. Башланғыстар һәм эштәр бихисап. Өфө ҡәлғәһенең 450 йыллығына арнап төҙөлгән, яңыртылған биналар, объекттар тураһында Өфө ҡала округы хакимиәте башлығы Ратмир МӘҮЛИЕВ менән әңгәмәләшәбеҙ.

Өфө - минең тыуған ҡалам, балаларымдың донъяға ауаз һалған ҡалаһы, бөтә ғаиләбеҙ менән яратҡан төйәгебеҙ. Өфөлә барған үҙгәрештәрҙең һәр береһен күңелебеҙ аша үткәрәбеҙ, уның менән бергә һөйөнәбеҙ һәм көйөнәбеҙ.

Ҙур түҙемһеҙлек менән буяу еҫтәре аңҡып торған гәзит-журналдарҙы көтөп алған заманалар әле генә кеүек. Өйгә килгән ваҡытлы матбуғатҡа өҫтәп, эшкә барышлай баш ҡаланың Свердлов урамында урынлашҡан "Өфө-баҫма" киоскыһына сират тороп, гәзиттәр һатып алыныр ине. Парк эскәмйәләрендә гәзит һәм журнал тотоп уҡып ултырыусылар ҙа ғәҙәти күренеш булды. Эйе, эйе, бөгөн нисек телефондан күҙҙәрен алмайынса ултырһалар, бынан 10-20 йыл элек кенә әле ҡулдарҙа гәзит булды.

Был фотолағы егеттәр Әбйәлил районы Үтәгән ауылында йәшәйҙәр. Әлеге мәлдә улар атай-олатайҙарына, өлкән ағайҙарына эйәреп, ямғырҙан һуң соҡор-саҡыры күбәйеп киткән ауыл юлдарын төҙөкләндереү эштәрендә ярҙам итә.

Илленсе йылдарҙың башы ине. Һуғыштан һуң яңы аяҡҡа баҫып, мандып килгән колхозда нимә алһалар ҙа шатланалар. Ярлылыҡ биҙҙергәйне кешене. Бер килке Исхаҡов йөк машинаһы һатып алырға уйлай икән, тигән хәбәр сыҡты. Колхозсылар әле иләмәгән-һуҡмаған тигәндәй машинаны дәртләнеп көтә. Исхаҡов машина артынан байтаҡ йөрөнө, буғай, ләкин алып барып сығара алманы, бирмәнеләр. Шунан ҡайҙалыр егерме меңгә йәш айғыр һөйләшеп ҡайтҡан, тинеләр. Колхозсылар быға ла ҡаршы килмәне. Кем колхозы - уларҙыҡы, кем председателе китеп бара - уларҙыҡы. Районға кәңәшмәгә йыйылһалар, колхозына, хатта председателенә түгел, иң элек егеп йөрөгән айғырына, кырандас-сбруйҙарына ҡарайҙар.

2021 йылда Баймаҡ районының Бетерә ауылында ағалы-ҡустылы Илсур һәм Тимур Нәбиуллиндар тәүге тапҡыр Урман һабантуйы үткәрә. Нәбиуллиндар үҙҙәре лә оҙаҡ йылдар ағас эшкәртеү буйынса шөғөлләнә. Ҡыҙғанысҡа күрә, былтыр Тимур Нәбиуллин вафат була һәм ағаһының үлемен ауыр кисергән Илсур һабантуйҙы бер йылға кисектереп тора. Быйыл 29 июндә Баймаҡ районының йәмле Граф күлендә Урман һабантуйы тағы гөрләп үтте. Көндөң һыуыҡ булыуы, туҡтауһыҙ ямғыр яуып тороуы ла байрамда ҡатнашыусыларҙың кәйефен төшөрә алманы. Әйтергә кәрәк, Урман һабантуйы Башҡортостанда ғына түгел, тотош Рәсәйҙә лә өр-яңы башланғыс булыуы менән иғтибарға лайыҡ. Ауыл хужалығы хеҙмәтсәндәре өсөн ойошторолған һабантуйҙарҙан айырмалы рәүештә, унда ат сабышы урынына тракторҙар ярыша, милли көрәш урынына урмансылар үҙ оҫталығын күрһәтә: ағас йыға, ағастан төрлө һындар яһай, балта һаплай, таҡта йыша. Һабантуйҙа ҡатын-ҡыҙҙарға һәм балаларға төрлө мауыҡтырғыс уйындар ойошторолдо. Иң мөһиме - еңеүселәргә мотоциклдарҙан алып мотобысҡыларға тиклем ҡыйбатлы бүләктәр әҙерләнгәйне. Билдәле эшҡыуар Илсур НӘБИУЛЛИН менән осраштыҡ. Ул республикала мәсеттәр төҙөүсе һәм мохтаждарға ярҙам итеүсе "Атайсал" проекты ҡатнашыусыһы булараҡ та билдәле. Илсур үҙенең ағас эшкәртеү предприятиеһы эшмәкәрлеге менән таныштырҙы, тармаҡтағы проблемаларҙы атап үтте, барыбыҙҙы ла борсоған етди мәсьәләләр хаҡында ла һөйләне.

Күгәрсен районының Тәүәкән ауылында 28 августа Ҡыпсаҡ ырыуы йыйыны үтә. Ул Башҡортостан Республикаһының граждандар йәмғиәтенә булышлыҡ итеү фонды ярҙамында Башҡортостан Республикаһы Башлығы грантына уҙғарыла. Ҙур йыйын уңайынан ҡыпсаҡ ырыуының тарихы хаҡында яҙма тәҡдим итәбеҙ.

Баймаҡ районында үткән "Башҡорт аты" Халыҡ-ара фестивалендә 11,5 мең самаһы кеше ҡатнашты. Улар иҫәбендә Рәсәй төбәктәренән, шулай уҡ Үзбәкстан, Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Һиндостан, Пакистан, Төркмәнстан, Гаити, Мысыр, Камерун, Гана, Нигериянан һыбайлылар, спортсылар, ғалимдар һәм бизнес вәкилдәре бар ине.