Яңы уҡыу йылына әҙерлек ниндәй мәшәҡәттәр, проблемалар тыуҙырҙы?

Мораҙым ӘЛИМБАЕВ, Мәсетле районы: Былтыр өйҙән ике балабыҙ 1 синыфҡа уҡырға барҙы, шуға күрә төп сығымдар уҙған йылда булды. Өҫтәл һәм ултырғыстар, яҡтыртыу лампаһы, сумка, мәктәп формаһы һәм башҡалар өсөн яҡынса 100 мең һумдан күберәк аҡса сыҡты. Быйыл бары тик аяҡ кейеме һәм канцелярия тауарҙары ғына кәрәк, мәктәп формалары тап-таман әлегә, көҙ-ҡыш кейерлек курткалары ла бар.

Эшкинмәгән, булдыҡһыҙ, башһыҙ... Ошондай һүҙҙәрҙе ата-әсәнең үҙ балаһына әйткәнен йыш ишетергә тура килә.
Бәлки, улар быға әллә ни мәғәнә лә һалмайҙыр, әһәмиәт бирмәйҙер, әммә баланың күңеленә ғүмерлек яра һалыныуы бар. Берәй мөһим эшкә тотонор алдынан әлеге һүҙ ҡылт итеп иҫенә төшөп, "Мин булдыра алмаҫмын шул", "Ҡулымдан килмәҫ" тигән шик уянһа, үҙ-үҙенә ышанысы кәмейәсәк.

Махсус хәрби операцияла һәләк булған Радик Венер улы Килмөхәмәтов тураһында мәҡәлә яҙырға ниәт иткәс, әсәнең былай ҙа өҙгөләнгән күңел яраларына һаҡһыҙ ҡағылып, хәтирәләрен яңыртыу урынһыҙ булмаҫмы, тигән уй оҙаҡ ҡына тынғылыҡ бирмәй йөҙәтте. Бирәм тигән ҡолона, сығарып ҡуйыр юлына, тигәндәй, редакцияның буш бинаһын маскировкалау селтәре үреү цехы булараҡ файҙаланған "Көмөш ирекмәндәр"гә ярҙамға килгән Сәриә апай Килмөхәмәтова менән сираттағы осрашыу шиктәремде юҡҡа сығарҙы.

V

Рядовой Заһретдин Итәлмасовты хужалыҡ взводына күсерҙеләр - йөк ташый торған ылаусы иттеләр. Ул тәүге көн ҡыҙылармеецтарҙың ашханаһына утын ташыны. Икенсе көн ҡала пекарняһынан икмәк килтерергә ҡуштылар.
Быныһы бик фажиғәле көн булды. Ул, ҡыҙылармеецтар һаҡлап торған пекарня ихатаһына инеп, атын икмәк ҡабул итә торған тәҙрә төбөнә туҡтатты. Бричкаһы өҫтөнә ҙур брезент йәйеп, өлгөһө алынған тәҙрә аша үҙ эскадроны өсөн ике йөҙ буханка арыш икмәге ҡабул итеп алды. Яңы ғына мейестән сыҡҡан, тәмле еҫ аңҡытҡан йылы буханкаларын брезент менән ҡапланы ла юлға сыҡты. Ҡала уртаһындағы баҙар майҙаны аша үткән саҡта ҡара бушлат кейгән ФЗО малайҙары көтмәгәндә Заһретдиндың арбаһына ябырылды.

Ғәҙәттә, берәй кеше тураһында "уны холҡо насар", тип һөйләйҙәр икән, иң тәүҙә уның башҡаларҙы һанға һуҡмауы, тиҙ үсегеп барыуы, барыһын да үҙенсә генә эшләтергә тырышыуын күҙ уңында тоталар. Үпкәләү, рәнйеп барыу кеүек тойғолар кисереп, үҙен-үҙе "ашап" йәшәүселәр тап шундай була ла инде. Үпкәләүҙең сәбәптәре нимәлә? Уның сәләмәтлек өсөн зыяны, был кире тойғоно кисереүҙән ҡотолоу юлдары бармы? Бөгөн ошо хаҡта психолог Гөлсинә ЙОСОПОВА менән әңгәмәләшәбеҙ.

Был ҡатмарлы тормошта әҙәм балаһы йыш ҡына берәй сетерекле һорау алдына килеп баҫа. Бәғзе мәл, ниндәйҙер күренештең яҡшымы, әллә, киреһенсә, насармы икәнен белеп тә булмаҫҡа мөмкин. Ә шулай ҙа…

Мәктәп тамамлаған йәштәрҙең киләсәккә юлы һалынған мәлендә, июль башынан Өфөлә Мәскәү һәм Санкт-Петербург ҡалаларына уҡырға инергә теләгән абитуриенттар өсөн ярҙам итеү штабы эшләне. Мәскәүҙәге һәм Санкт-Петербургтағы Башҡортостан студенттары һәм аспиранттары ассоциацияһы ("BashStudents!") абитуриенттарҙы ҡыҙыҡһындырған һорауҙарға яуаптар бирҙе, уҡыу йорттары тураһында төплө мәғлүмәттәр менән бүлеште, уҡырға инеүгә, белем алыуға, ҙур ҡалала йәшәүгә бәйле мәсьәләләргә асыҡлыҡ индерҙе. 2008 йылдан эшләп килгән Ассоциацияны бөгөн Мәскәүҙең 49-сы мәктәбендә бүлек етәксеһе булып эшләгән Илшат РӘХМӘТУЛЛИН етәкләй. Уның менән әңгәмәбеҙҙә Ассоциация эшмәкәрлеге тураһындағы мәғлүмәттән тыш, дөйөм йәштәр донъяһына ла байҡау яһалды.

Ошо йылдың 22 авгусында Өфөлә баш ҡалабыҙ мәғариф хеҙмәткәрҙәренең август кәңәшмәһенең пленар ултырышы уҙғарылды. Кәңәшмәнең модераторы ролен Өфө ҡалаһы хакимиәте башлығының гуманитар мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Гөлләриә Ялсыҡаева үтәне. Быйылғы кәңәшмәнең төп темаһы - "Өфө ҡалаһының берҙәм белем биреү арауығы: уҡытыу һәм тәрбиә биреүҙең яңы мөмкинлектәре".

Хәтерегеҙҙәлер, ошо йылдың 5 майында ғына әле Бөтөн донъя һаулыҡ һаҡлау ойошмаһы (ВОЗ) башлығы, ниһайәт, коронавирус менән бәйле ғәҙәттән тыш хәлдең тамамланыуы хаҡында белдергәйне. Хәйер, уның белдереүен көтөп торманы халыҡ, әллә күпмегә алдараҡ тулыһынса туғарылып, иркенгә сыҡты, битлектәр сисеп ырғытылды, өймәкләшеп һәр төрлө сараларға йөрөй башланылар - ҡыҫҡаһы, кеше ихтыярын ирекһеҙләүҙең был төрөнән рәхәтләнеп арынды әҙәм балаһы.

"Башҡорт теле: яңы ҡараш 2.0" тип аталған дәреслек донъя күрҙе. Ул өлкәндәргә телде өйрәнергә ярҙам итәсәк, шул иҫәптән өҫтәмә материал булараҡ мәктәптә лә ҡулланыла аласаҡ. Проект сиктәрендә дәреслектең мобиль ҡушымтаһы эшләнгән, шулай уҡ нығытма материал өсөн 10 видеодәрес төшөрөлгән.

Үткән аҙнала Урал батырҙың эҙҙәре, Шүлгәндең аһтары ҡалған хозур төбәктә - "Шүлгәнташ" тарихи-мәҙәни музей-ҡурсаулығында "Урал батыр" эпосын башҡарыусыларҙың төбәк-ара конкурсын йомғаҡлау тантанаһы үтте.

Төштән һуң старшина, үҙенең парад кейемен сисеп, өҫтөнә ҡара халат кейҙе лә Быстрыйҙы таҙартырға кереште. Үҙе таҙартты, үҙе өйрәтеп торҙо:
- Тәүҙә бер ус бесән йәки һалам йомарлап жгут эшләйбеҙ. Бына шул жгутты уң ҡулыңа алаһың да аттың һул яғына сығып ошо рәүешле баҫаһың. Шунан инде жгут менән аттың муйынынан башлап ышҡый башлайһың, ат тиреһен ҡатҡан бысраҡтарҙан, саңдан һәм төрлө ҡауаҡтарҙан таҙартаһың, бына ошолай итеп, - тине лә аттың муйынынан алып тояҡтарына төшкәнсәгә тиклем ышҡырға тотондо. - Аттың йөнө ыңғайына жгутҡа баҫымды нығыраҡ төшөрәһең, ә йөн отороһона еңелерәк, - тип өйрәтеүен дауам итте. - Ә хәҙер инде щетка менән эшләй башлайбыҙ. - Командир һаҡлыҡ менән аттың башын, морон, күҙ тирәләрен щеткалап сыҡты, шунан аттың һул аяғын, унан уң яғын таҙартты. Быны тыңлап, ҡарап торған егеттәр һораша башланы.

Башҡорт халҡының рух сағылышы булыр был байрам көтөп алынды. Нимә-нимә, беҙ байрам итә беләбеҙ. Байрам итергә яратабыҙ. Был юлы иһә ул ғәҙәттәге күңел асыу байрамы ғына түгел, ә республиканың йылҡысылыҡ өлкәһендәге иң ҙур ғилми-ағартыу һәм мәҙәни-спорт сараһына әйләнеүе менән әһәмиәтле булды. Баймаҡ районы Граф күле буйында үткән "Башҡорт аты" халыҡ-ара фестивалендә ҡатнашыусылар ҙа, ҡатнашмағандар иһә телевизор, социаль селтәрҙәрҙәге видеолар, фотолар аша байрам һулышын кинәнеп, ғорурланып уртаҡлашты һәм баһаланы. Рәсәй, Беларусь, Берләшкән Ғәрәп Әмирлектәре, Төркиә, Әзербайжан, Ҡаҙағстан, Үзбәкстан һәм Ҡырғыҙстандан килгән ҡатнашыусылар ҙа тойҙо был рухты һәм маҡтау һүҙҙәрен яуҙырҙы. Быларҙың барыһы тураһында ла сурытып тормай, сараның төп мәлдәрен генә билдәләп үтәйек.

Роспотребнадзорҙың Башҡортостан Республикаһы буйынса идаралығында балаларға ҡом майҙансығында микроб һәм бактериялар, башҡа бер зарарлы нәмәләр йоғоу мөмкинлеге булыуы хаҡында аңлатма бирҙеләр.

Магазин кәштәләре аҙыҡ-түлектән һығылып тора. Элек исемен дә ишетеп-белмәгән ашамлыҡтарҙы күрше йорттағы кибеткә генә лә сығып алыу мөмкинлегенә эйәбеҙ. Йыл әйләнәһенә өҫтәлдә емеш-еләк. Дөйөмләштереп әйткәндә, ашайым тиһәң - барыһы ла бар. Ләкин шуныһы: һуңғы ваҡытта кәүҙә ауырлығы менән яфаланыусылар бермә-бер артты. Һәм, тәбиғи, үҙенең һаулығына бөтөнләй ҡул һелтәмәгәндәр, тормоштары өсөн үҙҙәре яуаплылыҡ алып, кәүҙә ауырлығын түбәнәйтергә тырышып, төрлө диеталар ҡуллана, спорт менән шөғөлләнә һәм табип-диетологтарға мөрәжәғәт итә. Туҡланыуҙы нисек дөрөҫ ойошторорға, артыҡ һимереп китмәҫ өсөн нимәгә иғтибар итергә, һаулыҡҡа зыян килтермәһен өсөн киске ашты нисәлә ашарға? Табип-диетолог Нәркәс ҠӘЙЕПҠОЛОВА ошо һәм башҡа һорауҙарға яуап бирә.

Сабый донъяны һәм үҙен уратып алған предметтарҙы тәмләп ҡарап өйрәнә, тиҙәр. Теге йәки был әйберҙең еҫе, тәме, формаһы, ҙурлығы, ауырлығы, температураһы - бар мәғлүмәтте лә ул тап ошо рәүешле ала. Үҙенең сәләмәтлеге һәм ғүмере өсөн хәүефле булған предметтар, табиптар теле менән әйткәндә, ят есемдәрҙең организмға эләгеүенең дә сәбәбе - бала үҫешенең ошо үҙенсәлегендә.
Әммә бындай пациенттарҙы ата-әсәһе тарафынан "онотолған" балалар тип тә йөрөтәләр, тимәк, был күңелһеҙлекте булдырмау мөмкинлеге лә бар. Республика балалар клиник дауаханаһының балалар хирургы Булат Фәрит улы ӘСФӘНДИЙӘРОВ менән бөгөн тап ошо турала әңгәмәләшәбеҙ.

Һәр заманда ил-йортҡа ауырлыҡ ишерелгәндә йә ниндәйҙер ҡатмарлы мәсьәләләрҙе хәл итергә кәрәк булғанда майҙанға зыялылар сыҡҡан. Уларҙың аҡылы, ялҡынлы телмәре яуға күтәргән, урынһыҙ сәбәләнеүҙәрҙән төңөлдөргән, ярһыуҙарҙы баҫҡан йә тоҡандырған. Бөгөнгө еңел булмаған осорҙа замандаш зыялыларҙың үҙ халҡына әйтер һүҙе ниндәй булыр?

Берәүгә лә сер түгел, шуға ла тәүҙән үк тартынмайынса әйтергә кәрәк: бөгөн дәүләт һаулыҡ һаҡлау системаһы туҡтауһыҙ "оптималләштереү" байрағы аҫтында әкренләп "офоҡ" аръяғына тәгәрәй бара кеүек. Ә ул "офоҡ" аръяғында нимә, һиҙенәһегеҙҙер, моғайын: түләүле медицина!

Ошо йылдың 11 авгусында баш ҡалабыҙҙың "Торатау" конгресс-холында республика мәғарифы хеҙмәткәрҙәренең инде күптән күнегелгән традицияға әйләнгән август кәңәшмәһе уҙғарылды. Конгресс-холдың күркәм бинаһында ҡала һәм район хакимиәттәре башлыҡтарының ижтимағи мәсьәләләр буйынса урынбаҫарҙары, мәғариф бүлектәре мөдирҙәре, уҡыу йорттары етәкселәре, алдынғы педагогтар, мәғариф системаһы ветерандары йыйылғайны.

РФ Дәүләт Думаһы "Цифрлы һум" индереү тураһында закон ҡабул итте. Нимә ул "Цифрлы һум"? Рәсәй банкы бүлексәһе - Башҡортостан Республикаһы буйынса Милли банк белгестәре аңлата.