Илдәге көрсөк менән бәйле (был көрсөк тигән нәмә мәңге бөтмәҫ, ахыры) иҡтисад торошо һаман мандый алмай йонсой. Иҡтисадсы эксперттар фекеренә ҡарағанда, хәлдәр яҡын арала ғына яҡшырырға уйламай ҙа, буғай. Халыҡтың реаль килеме кәмегәндән-кәмеп, фәҡирлек сигенә сығыусылар һаны йылдам арта бара. Быға нигеҙләмә булырҙай факторҙар бихисап, ләкин беҙ шуларҙың тик береһе һәм берәгәйлеһенә туҡталмаҡсыбыҙ: йәғни халыҡ барлы-юҡлы ғына аҡсаһын нимәгә тотона?

Әлшәй районы үҙәге Раевка ҡасабаһына республикабыҙҙың төрлө төбәктәренән балалар ултырған автобустар ағыла. "Ағыла" тип әйтеү арттырыу түгел, егерме дүрт райондан өс йөҙгә яҡын уҡыусы ике көн буйы үҙ һөнәрҙәрен күрһәтеү өсөн килә бында. "Башҡортостан ынйылары" конкурсы унынсы тапҡыр йыя уларҙы. Балаларҙың сәхнә кәрәк-яраҡтары күтәреп, шаулап-гөрләп мәҙәниәт һарайына инеүҙәренә, шат йөҙҙәренә ҡарағанда, улар бик ихлас ҡатнашаларҙыр был конкурста.

Бала Сытырмандың оло сараһы

Федоровка районының Бала Сытырман ауылына йыйылған ағинәйҙәр ҡоронда мәртәбәле ҡунаҡтар - район хакимиәте башлығы Радик Ишмөхәмәтов, Рәсәй Дәүләт Думаһы депутаты Сәлиә Мырҙабаева, БР Дәүләт Йыйылышы - Ҡоролтай депутаты Рузалия Хисмәтуллина, "Киске Өфө" гәзитенең баш мөхәррире Гөлфиә Янбаева, Башҡортостан юлдаш каналы журналисы Гөлдәриә Йосопова, шулай уҡ Ишембай, Стәрлебаш, Стәрлетамаҡ райондарының ағинәйҙәр ҡорҙары вәкилдәре ҡатнашты һәм байрамға йәм өҫтәне.

Бөрйән районы Байназар ауылы егете бик үҙенсәлекле сәнғәт төрөн һөнәр итеп һайлаған. Көнсығыш сәнғәтендә бик популяр булған бейеү төрө - брейк-данс менән шөғөлләнә ул. Хәйер, башта ул хобби булараҡ ҡына ҡыҙыҡһыныу уята йәш кешелә, аҙаҡтан йән аҫырар һөнәргә әүерелә. Йәш бейеүсе Алтынай ВӘЛИТОВ бөгөн беҙҙең һорауҙарға яуап бирә.

Халыҡта "Ашаған белмәй, тураған белә" тигән киң мәғәнәгә эйә әйтем бар. Был әйтем закон сығарыусыларға туранан-тура ҡағыла торғандыр. Был йәһәттән социология фәндәре кандидаты, БР мәғариф отличнигы, Рәсәй Федерацияһы Дәүләт Думаһы депутаты, илебеҙ парламентының Конституцион закондар сығарыу һәм дәүләт төҙөлөшө комитеты ағзаһы Рөстәм Рифат улы ИШМӨХӘМӘТОВтың гәзит уҡыусыларға еткерер фекерҙәре бихисап.

Бер көндө бала саҡ хәтирәләренә төшөп, апай-инәйҙәрем, ауылдаштарым тураһында иҫләп ултырҙым. Исемдәрҙе барлай торғас, ҡыҙыҡ ҡына бер күренеш иҫкә төштө: баҡтиһәң, һәр кемдең исеме менән йәнәш ниндәйҙер ҡушаматы ла бар икән.

Минең үҙемде апайҙарым Әпитүк, Әпитүшкә тип йөрөттө. Был хаҡта мин шиғыр ҙа яҙғайным:

Өфөлә егерме алтынсы тапҡыр үткәрелгән "Башҡортостандың йыл уҡытыусыһы" республика конкурсына йомғаҡ яһалды.

Быйыл конкурста республиканың төрлө төбәктәренән йәмғеһе 140 уҡытыусы һөнәри оҫталыҡтарын һынаны, шуларҙың ун бише - баш ҡала педагогтары. Асыҡ дәрестәр, класс сәғәттәре, оҫталыҡ дәрестәре, педагогик совет, мәғариф проекты кеүек һынауҙарҙан тыш, БР мәғариф министры Гөлназ Шафиҡова ҡатнашлығында үткәрелгән түңәрәк ҡорҙағы фекер алышыу барышында ла һәр конкурсант үҙенең еңеүгә лайыҡ булыуын иҫбатларға тырышты.

Бөгөн беҙ электрһыҙ, йылы һыуһыҙ, газһыҙ йәшәүҙең ни икәнен онотоп та барабыҙ инде. Бер нисә сәғәткә ут һүнһә лә ҡот оса. Телефон эшләмәһә лә донъянан айырылған кеүекһең. Ауырыһаң - табип, тешең һыҙлаһа - дантист, кейенәм тиһәң - стилист, стресҡа инһәң - психолог, техникаң боҙолһа - мастер, ҡайҙалыр барырға икән - такси хеҙмәттәре ҡул аҫтында булыуына ла өйрәнеп бөткәнбеҙ. Бына шундайбыҙ беҙ - замана кешеләре.

Бөгөн китап йә гәзит уҡыусылар һирәк, тиһәләр ҙә, минең үҙемдең таныштарым араһында ундайҙар юҡ иҫәбендә. "Шул авторҙың шундай яңы әҫәре сыҡҡан", тигәндә күптәрҙең ҡолағы ҡарп итеп ҡала. Шундуҡ уҡып сығырға теләк белдерәләр. Үҙем дә кистәрен ҡулыма мотлаҡ йә гәзит-журнал, йә китап тота һалам. Уҡыу ихтыяжын телевизор ҙа, интернет та ҡәнәғәтләндерә алмай.

Башҡортостандың атҡаҙанған артисы Баязит Байназаров үҙе эшләгән Сибай концерт-театр берекмәһендә һәм Сибай ҡалаһында ғына түгел, тотош республикабыҙҙа сәнғәт һөйөүселәргә яҡшы таныш йырсы. Уның тыумыштан бирелгән таланты, күңел түренән урғылған аһәңле моңо күптәрҙе әсир итә һәм үҙенә арбай.

Һуңғы йылдарҙа республикабыҙ райондарында һәм ауылдарында ойошҡан ағинәйҙәр хәрәкәтенең әһәмиәтен, милләт яҙмышындағы мөһимлеген танымау мөмкин түгел. Миһырбанлы, һиҙгер, зиһенле, аңлы, зыялы ҡатын-ҡыҙҙарҙың ауылдарыбыҙға, көнитмешебеҙгә, рухиәтебеҙгә янаған заман һынауҙарына ҡаршы ҡалҡан булып баҫыуы дәүерҙең бер шаңдауын хәтерләтә хатта. Хәйер, халҡыбыҙҙа был хәрәкәт яңылыҡ та түгел инде. Ағинәйлек, аҡһаҡаллыҡ йәшәү рәүеше булып тора беҙҙең башҡорт йәмғиәтендә. Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты ҡарамағындағы "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы, ауыл-ҡалаларыбыҙҙағы битараф булмаған зыялы ҡатын-ҡыҙҙарҙы бер ҡорға берләштереп, уларҙың эшенә бер рәсми төҫ кенә бирҙе. Йөрәгендә ағинәйлек ҡомары йөрөткәндәр бөгөн Баймаҡ, Әбйәлил, Учалы, Хәйбулла, Йылайыр, Белорет, Ейәнсура, Күгәрсен, Федоровка, Стәрлебаш, Ғафури, Архангел, Ауырғазы, Әлшәй, Дәүләкән, Миәкә, Бишбүләк, Асҡын, Бүздәк, Ҡыйғы, Иглин, Борай, Салауат, Дүртөйлө, Мәләүез, Ишембай, Стәрлетамаҡ райондарында, Сибай, Күмертау, Өфө ҡалаларында дәррәү эшләп килә. Байрам менән байрам, сара менән сара арауығында ғына осрашмай был гүзәл заттар, ә ағинәйлек бурысын атҡарыуҙы көндәлек эш, йәшәү рәүеше итеп ҡабул иткән улар. Шуға ла уларҙың һәр эшен, һәр үткәргән сараһын матбуғат биттәрендә яҡтыртып бөтөп тә булмай. Ә шулай ҙа үтә мөһимдәрен, башҡаларға өлгө, тәжрибә бирерлектәрен гәзитебеҙ биттәрендә күрһәтә бармаҡсыбыҙ.

Һуңғы ваҡытта йәш егет-ҡыҙҙарыбыҙ милли мәҙәниәтебеҙгә, боронғо йолаларыбыҙға бәйле проекттар ижад итә башланы. Кемдер эшҡыуарлыҡҡа тик аҡса һуғыу өсөн тотонһа, икенселәр тотош халыҡ өсөн әһәмиәтле булған тармаҡта кәсеп итә. Тап шундай мөһим өлкәлә эш башлаусы, йәғни "Башҡорт шәле" проектын тормошҡа ашырыусы Илнур Хужахмәтов һәм Айҙар Камаев менән әңгәмәбеҙ.

Шағирә Фирүзә Абдуллинаның исеме гәзит уҡыусыларға яҡшы таныш. Интернетта "Ғәжәп донъя" төркөмөн асып, шиғырҙарын шунда ҡуя башлау менән, автор күптәрҙең күңел серҙәшенә әйләнде. Фирүзә Дәүләтша ҡыҙы Баймаҡ районы Шүлкә ауылы ҡыҙы, ун балалы ишле ғаиләлә төпсөк бала булып донъяға килә. Баймаҡ лицей-интернатын тамамлағас, Стәрлетамаҡ педагогия институтының филология факультетында уҡый. Студент сағында Ҡырмыҫҡалы районы Иҫке Бәпес ауылы егете Фидаил Абдуллин менән ғаилә ҡороп ебәрәләр. Ғүмеренең 33 йылын балалар уҡытыуға биргән юғары категориялы уҡытыусы әле лә ошо эшен дауам итә. Ул Ҡырмыҫҡалы районында "Илһам" әҙәби берекмәһен ойоштороусыларҙың береһе лә.

Чечендарҙа "Улыңа дошман бул, үҫеп еткәс, ул һинең иң яҡын дуҫыңа әүерелер" тигән әйтем бар. Бик ҡаты яңғырай был һүҙҙәр. Бында атайға ла, ул булған кешегә лә ғәйәт ҙур һынау көтөлгәне күҙаллана. Бер үк ваҡытта ир-ат тәрбиәләүҙең ни тиклем яуаплы һәм сауаплы, ауыр һәм ҡатмарлы тормош мәктәбе булыуы ла төҫмөрләнә. Мәҡәлдә "дошман" һүҙен "ҡаты талап" тип аңларға кәрәк икәне аңлашылалыр. Ҡатын-ҡыҙ милләтте тыуҙырыусы, ә уны бар итеүсе - ир-ат. Әйтемдә талаптар ҡаты ҡуйылһа ла, һөҙөмтәһен ҡараһаң, бындай тәрбиә яҡшы булып та тойола.
Беҙҙең халыҡта иһә, ир-ат тәрбиәләү мәсьәләһе бөтөнләй икенсе төрлө ҡуйылған. Башҡорт атайҙары улдарын кәмһетмәҫкә, үҙенә тиң күрергә, хатта уларҙы тәрбиәләү эшендә туранан-тура ҡатнашмаҫҡа тырыша. Дөрөҫөн әйткәндә, атаһы исеменән был эште әсәйҙәр алып бара. "Атайыңа әйтәм", "атайың ни тиер бит әле", "атаң күреп ҡалмаһын", "атаңа оҡшап" тигән һүҙҙәр менән, асылда, әсәйҙәр тәрбиә эшен алып бара.
Милләтебеҙҙең арҙаҡлы ир-уҙаманы, күренекле йәмәғәт эшмәкәре, отставкалағы милиция полковнигы, Эске эштәр министрлығының ветерандар советы ағзаһы, Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған участка инспекторы, өлгөлө ғаилә башлығы, өс уланға атай, туғыҙ ейән-ейәнсәргә олатай Риф Шәрифрахман улы ИҪӘНОВ улдарына таянып йәшәй. Дөрөҫөрәге, уларҙы үҙенең урынына әҙерләй. Ҡыҫҡаһы, ошо хаҡта ентекләберәк...

Донъяла глобалләшеү көсәйгән һайын, халыҡтарҙың үҙ тамырҙарын барлау, милли асылына төшөнөү ынтылышы көсәйә бара, тип юҡҡа әйтмәйҙәр икән. Башҡорттоң быуаттар дауамында һаҡлап ҡала ҡалған мәҙәниәтенең тағы бер гүзәл өлгөһөнә тамаша ҡылырға насип булды ошо көндәрҙә - БР Мәҙәниәт министрлығы, Республика халыҡ ижады үҙәге Әлшәй районында "Быуаттарҙы бәйләүсе еп" Республика башҡорт балаҫы оҫталары фестивале үткәрҙе. Быйыл унда Әлшәй, Миәкә, Дәүләкән, Архангел, Ғафури, Ҡырмыҫҡалы, Асҡын, Шишмә, Бишбүләк, Благовар, Баймаҡ, Учалы райондарынан, Бөрө ҡалаһынан балаҫ һуғыусылар ҡатнашты.

Башҡортостан Башлығы Рөстәм Хәмитов тура эфирҙа халыҡтың һорауҙарына яуап бирҙе. Быйыл журналистар менән аралашыу яңы форматта үтте һәм унда республиканың төп телеканалдары журналистары ҡатнашты, шулай уҡ Стәрлетамаҡ, Баймаҡ, Октябрьский, Күмертау, Нефтекама ҡалалары, Янғантау ҡасабаһындағы күсмә студиялар менән тура бәйләнештәр ойошторолдо. Һорауҙарҙы алдан бирергә мөмкин ине, уларҙың иҫәбе 10 меңдән ашып китте.

Ҡөрьән Кәримдең "Әр-Рахмән" (Шәфҡәтле) сүрәһе 4-се аятында: "Һәр кемгә Аллаһ бөйөктәрҙән-бөйөк бер бүләк - әсә теле бирҙе", - тиелә. Бер кемдең дә Тыуған илен, ерен, милләтен, телен, рухын, йәнен, ата-әсәһен, балаларын һайлап алыу мөмкинлеге юҡ. Бөтәһе лә Хаҡ Тәғәлә бүләге - ошо хәҡиҡәткә кем ҡаршы сыға ала?

Ошо көндәрҙә баш ҡалала "Башҡорт теле һәм әҙәбиәте йыл уҡытыусыһы" төбәк-ара конкурсын йомғаҡлау тантанаһы үтте. Егерме беренсе тапҡыр ойошторолған конкурста Башҡортостандан, Татарстандан, Силәбе һәм Ырымбур өлкәләренән бөтәһе 46 педагог көс һынашты. Улар сәмле ярышта ҡатнашып, фекерҙәштәр табыу, тәжрибә уртаҡлашыуҙы ла маҡсат итеп килгәйне.

Һөнәре шундай - ул барыһын да шатландырып, яҡшы кәйеф бүләк итеп кенә йәшәй. 1 апрель Бөтөн донъя көлкө көнөн билдәләгәндә, республикабыҙҙың иң билдәле юмор оҫталарының береһенә мөрәжәғәт итмәһәк, яҙыҡ булыр ине, ай-һай. Шулай итеп, Х. Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһының "Ҡыҙыҡ менән Мәҙәктәр" эстрада-көлкө театры етәксеһе, 100-ҙән ашыу төрлө образдар ижад итеүсе, лирик йырҙар авторы, Башҡортостандың халыҡ артисы Вәлит ИЛЕМБӘТОВ беҙҙә ҡунаҡта.

"Үҙеңдең ырыуыңа, нәҫел-нәсәбеңә генә инәй булдым тип ҡотолорға уйлама! Минең кеүек, тотош ауылға, илгә инәй бул!" Мостай Кәримдең "Оҙон-оҙаҡ бала саҡ" әҫәрендәге Оло инәй һүҙҙәре менән башланып китте Ағинәйҙәр форумы. Хәйбулла районы Аҡъяр ауылында ойошторолған был мәртәбәле сараға төрлө ауылдарҙың ағинәйҙәр ойошмалары вәкилдәре килгәйне.