Элегерәк бер никах мәжлесендә булырға тура килгәйне. Ҡоҙалар араһында туҡһан йәштәрҙәге ныҡ ҡына бер ҡарт та бар ине. Оло йәшенә ҡарап, янымда ултырған бер ҡоҙанан: "Бабай, моғайын, һуғыш ветеранылыр…" - тип һорай һалдым. "Юҡ, һуғышта булмаған, - тине ул һәм һүҙен дауам итте: - Ҡырҡ дүртенсе йылдың көҙөндә, хеҙмәткә йәше тулғас та, повестка алған тип һөйләйҙәр. Әммә… шул көндө уны йылан саҡҡан. Хәле шәптән булмағас, егетте район балнисына алып барып һалғандар. Йылан тешләгән яра ҡатмарланып китеп, оҙаҡ ҡына ятҡан ул дауаханала. Ә йүнәлеп сыҡҡас, уны, һис кисекмәҫтән, ниндәйҙер бронле эшкә ҡушҡандар. Шул эшендә һуғыш тамамланғансы эшләп, инде тыныс шарттарҙа ғына әрмегә саҡырылған. Бына шулай, уны һуғыштан, бәлки, үлемдән дә йылан ҡотҡарғандыр…"

* * *

...Ғәлим, үткәндәрҙе хәтерләп, яҙмышы менән уйнаусыларҙы күҙәтте. "Алһалар ғына ярар ине, - тип мейеһен сүкене бер үк уй. - Күрһәтер инем ауылдаштарға негоденды..."
- Килолай йыйған хәстрүш, - тип зитына тейҙе "һонтор", ҡағыҙҙарын шыптырлатып, көтмәгәндә әллә призывникты йәлләне, йылмайып, йомшаҡ өҫтәне:
- Әйҙә, килограмм өҫтәп, берәй командаға яҙайым да, повар булып булһа ла йөрөп ҡайтыр.

Башҡорт прозаһының алтын бағанаһы Ноғман Мусин вафат булғандан һуң уның иҫтәлегенә Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге Милли китапханала ойошторолған Хәтер кисәһендә яҙыусының ейәне Тимур Ғарифуллин: "Беҙҙең бурыс - олатайымдың әҙәби мираҫын өйрәнеү, киләсәк быуынға еткереү. Уның исемен мәңгеләштереү өсөн ҡулыбыҙҙан килгәндең барыһын да эшләрбеҙ", - тип сығыш яһағайны. Түңәрәк өҫтәл артындағы йылы һөйләшеү хаҡында "Киске Өфө" гәзитендә "Ноғман Мусин феномены" исемле мәҡәләм донъя күргәс, бик күп шылтыратыуҙар, "Бәйләнештә" селтәре аша иҫәпһеҙ хат-хәбәрҙәр алдым. Мәҡәләне уҡыусыларҙы ҡыҙыҡһындырған һорауҙарҙың асылы ошолай ине: Ноғман Мусиндың ейәне бармы ни? Кем ул? Ниңә быға тиклем ул турала бер ҙә яҙманылар?

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

Граф В.А. Перовский
(1833-1842 йылдарҙа Ырымбур губернаторы булған).

Тоҙ менән эш итеүсе чиновниктар был осраҡта ла баҙап ҡалмай. Улар тоҙ алырға килгән йөк ташыусыларға яңы йылдан промыслала тоҙ 2 һум көмөш тәңкәгә һатыла башлаясаҡ, шуға күрә тоҙҙо күберәк, запасы менән алып ҡалығыҙ, аҙаҡтан артыҡ көс һалмайынса һис бер хәүефһеҙ яҡшы капитал туплай алырһығыҙ, тип ышандыралар. Мин ул ваҡытты хәтерләйем. Кем генә ул саҡта тоҙ һатып алманы? Аҡсаһыҙҙар байҙарҙан ҙур процентҡа бурысҡа аҡса алды, ә һуңғылары тоҙҙо һаҡларлыҡ урындарын тултырғансы һатып алып өлгөрҙө.

Башҡортостанда - Махсус хәрби операцияла ҡатнашыусыларға һәм уларҙың ғаиләләренә ярҙам йылын, Рәсәйҙә - Ватанды һаҡлаусылар йылын башлап ебәрҙек. Был уңайҙан йыл әйләнәһенә байтаҡ һүҙ әйтелер. Ә хәҙер "Ватанды һаҡлаусылар" Махсус хәрби операцияла ҡатнашыусыларға ярҙам күрһәтеү дәүләт фондының Башҡортостан Республикаһы буйынса филиалы етәксеһе Гөлнур ҠОЛҺАРИНА менән 2024 йыл һөҙөмтәләрен барлайбыҙ һәм яңы йылға маҡсаттар хаҡында һөйләшәбеҙ.

Башҡортостан спортсыһы Зарина Исламова Таиландта тай боксы буйынса халыҡ-ара титул яуланы. Был хаҡта Сибай ҡалаһы хакимиәтенән хәбәр иттеләр.

Украина президенты Владимир Зеленский үҙенең көндәлек видеомөрәжәғәтендә киләсәккә пландары тураһында һөйләп, дрондарҙың бөтөн төрҙәрен арттырыу буйынса быйылғы йылда рекорд ҡуйырға, шулай уҡ украин ракеталарын, артиллерия һәм башҡа кәрәкле техника етештереүҙе үҫтерергә, тигән бурыс ҡуйҙы.

"Өфөлә Сергей Ғимаевтың 70 йыллығына арналған хәйриә уйынында Ғимаев Кубогына турнирҙы йыл һайын үткәрергә ҡарар иттек. Балалар өсөн шәп спорт байрамы буласаҡ", - республика Башлығы Радий Хәбиров Хөкүмәттең оператив кәңәшмәһендә шулай тип хәбәр итте.

Ошо көндәрҙә баш ҡалабыҙҙа йылдың иң мөһим ваҡиғаларының береһе - Башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса төбәк-ара олимпиада үтте. Был ярыш 39-сы тапҡыр ойошторолдо һәм Башҡортостан, Татарстан республикаларынан, Ырымбур, Силәбе, Ҡурған өлкәләренән барлығы 316 уҡыусы ҡатнашты.

Башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса төбәк-ара олимпиада йыл да телһөйәр балаларҙы бергә туплай, һәм ғинуарҙың беренсе эш аҙнаһы гел ыңғай хис-тойғолар солғанышында үтеүенә күнегеп киткәнбеҙ. Бына инде 4 тиҫтәгә яҡын йыл был йолаға хыянат итеү юҡ: быйыл да шундай күтәренке кәйеф, рух берҙәйлеге, башҡорт теле байрамы булды ул. Ғәҙәттәгесә, олимпиада һынауҙары өс йүнәлештә үтте: башҡорт мәктәптәре уҡыусылары, башҡорт телен туған тел һәм дәүләт теле булараҡ өйрәнеүселәр үҙ-ара ярышты. Һуңғылары тағы ла телде башлап һәм дауам итеп өйрәнеүселәр категориялары буйынса ла айырылды. Бына шулай, һәр кем үҙенең белемен самалап, үҙе тиңләшерҙәй тиҫтерҙәре менән көс һынашты.

Быйылғы 2025 йылдың символы - Йәшел Ағас Йылан йылы, тигәйнек былтырғы һуңғы һанда. Яңы йыл Көнсығыш календары билдәләренә ниҙәр вәғәҙә итә икәнен дә белгәйнек. Билдәләнеүенсә, Көнсығыш йондоҙнамәһе буйынса йылан бик ихтирамлы йән эйәһе, ул аҡыллы, һығылмалы һәм бер үк ваҡытта хәйләкәр. Тап ошо сифаттары менән ул үҙгәрештәргә тиҙ өйрәнә һәм яраҡлаша ала. Йыландар тыныс күренһә лә, үҙҙәренә хәүеф янағанда дошманына ҡаршы тора алырға һәләтле. Был йән эйәләре маҡсаттарына ынтылышлы һәм шул уҡ ваҡытта сабыр: ул, ғәҙәттә, ҡарар ҡабул итергә ашыҡмай; ошо сифаттары уға уңыш ҡаҙанырға ярҙам итә лә инде. "Йылан йылы нигеҙендә шуға ла аҡыл менән уйлап һәм үлсәнгән аҙымдар менән эш итеү хуплана", - ти йондоҙнамә белгестәре. Ә хәҙер Йәшел Ағас Йылан йылы йондоҙнамә буйынса ниҙәр вәғәҙә итә икән?

2025 йылда фольклорсы-ғалим Мөхәмәтша Буранғоловтың Ғәбит сәсән Арғынбаев менән Хәмит сәсән Әлмөхәмәтовтан "Урал батыр" ҡобайырын яҙып алыуына 115 йыл тула. Ошо мөһим сараға арнап, Башҡортостандың Милли музейы "Урал батыр уҡыуҙары"н ойошторҙо. Ҡорҙа фәндең төрлө тармағын өйрәнеүсе ғалимдар - филологтар, этнографтар, тарихсылар һәм философтар, шулай уҡ рәссамдар, скульпторҙар һәм эпос менән ҡыҙыҡһынған башҡа шәхестәр ҡатнашты. Сарала башҡорт халҡының төп эпосын өйрәнеү, уны танытыу, киләсәктә ҡобайырҙы мәңгеләштереү һорауҙары менән бергә аныҡ тәҡдимдәр ҙә яңғыраны.

(Эссе)

"Дуҫың бәлә килгәндә, герой - һуғышта, намыҫлы - бурысын түләгәндә, ҡатын кеше - фәҡирлектә, туғандар - ҡайғы-хәсрәт килгәндә таныла". Иң боронғо замандарҙан беҙҙең дәүергә килеп еткән афоризмдарҙың береһе был, ундағы һәр аҡылға айырым туҡталып, сурытып алайыҡ әле.

-Һи-и-и, мындай весың менән... Үләкһә... - Сибәр табип ҡыҙ алдында баҫып торған тәбәнәк буйлы ҡаҡлас егеткә йөҙөн сирып ҡараны. Буласаҡ һалдат әллә арыҡ кәүҙәһенән оялды, әллә эске кейеменән тартынды, ҡыҙарып, итһеҙ нәҙек ҡулдарын артына йәшереп, килешһеҙ тапанды. Табипты егеттең уй-кисерештәре ҡыҙыҡһындырмай ине, бер саҡырылышта ғына уның ҡулынан йөҙләгән призывник үтә, шуға йәнһеҙ әйберҙе тикшергәндәй ҡыланды. Сибектең ауыртҡан еренә баҫҡанын һиҙмәне сибәркәй, бөксәйеп, тағы ла бәләкәсәйгән бисараны әптән юҡҡа сығарып ҡуйҙы:

• Әгәр ҙә һинең тик Аллаһы Тәғәләгә генә табыныу ниәтең бар икән, кемгәлер оҡшарға тырышыу мөһим түгел. Аллаһ алдындағы баһаң да еткән. Кешелек сифаттарыңдың үҙең кеүек үк Аллаһ ҡолдарынан маҡталыуын көтмә. Кешеләрҙең нимә уйлағаны һинең өсөн улай уҡ мөһим булырға тейеш түгел...

Айбулат - Башҡортостан юлдаш радиоһындағы "Теге өсәү"ҙең береһе. Телевидение, радио эфиры кешеләрҙе тиҙ популярлаштыра. Шуға беҙ уны тауышы, йәнле башҡорт һөйләше, радиотапшырыуҙары аша бик яҡшы беләбеҙ, әммә респондентымдың күптәргә артыҡ уҡ билдәле булмаған бөтөнләй икенсе сифаттары, тормошҡа, бөгөнгө йәштәргә хас булмаған, үҙенсәлекле ҡараштары бар. Айбулат СӘСӘНБАЕВҡа, Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзаһы булыуға ҡарамаҫтан, әлегә яҙыусы, драматург, сценарийҙар яҙыусы мөһөрөн артыҡ ҡуша һалып бармайҙар, ижадын күп яҙыусылар кеүек шиғри китаптан башлауын да белеп етмәйҙәр шикелле. Күрәһең, популяр булыу менән уҡымлы булыу икеһе ике төрлө бер-береһенә бөтөнләй ҡағылышы булмаған төшөнсәләрҙер. Беҙ Айбулат менән Арыҫлан Мөбәрәков исемендәге Сибай дәүләт башҡорт драма театрында уның пьесаһы буйынса Зиннур Сөләймәнов ҡуйған "Беҙҙең байлыҡ" спектакленең премьераһында осраштыҡ. Һүҙ сәсән тамырлы йәш яҙыусыға.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

Граф В.А. Перовский
(1833-1842 йылдарҙа Ырымбур губернаторы булған).

Был көндә бер ҙур ҡыйынлыҡ та була: мосолмандарҙа ураҙа айы бара, ҡояш байығас ҡына ашарға рөхсәт ителә, ә байрам эффектлыраҡ булһын өсөн мәжлесте алдараҡ, яҡты саҡта башларға кәрәк бит инде. Ҡунаҡтарҙы бер нисә рәткә ултырталар, һыйыр, ҡуй һәм ат итенән әҙерләнгән аштар ҡуйыла, әммә мәжлесте башлау хаҡында ым-ишара булмайынса, ризыҡҡа ҡағылыу ҡәтғи тыйыла.

Өфө ҡала округы хакимиәте башлығы Ратмир Мәүлиев Башҡортостан юлдаш телевидениеһында баш ҡалабыҙҙың бөгөнгөһөнә һәм киләсәгенә ҡағылышлы мөһим һорауҙарға ентекле яуаптар бирҙе. Өфө мэры һөйләгәндәрҙе уҡыусыларыбыҙ иғтибарына тәҡдим итәбеҙ.

Баш ҡала: үҫеш дауам итә

Өфө - республикабыҙҙың иҡтисади, ижтимағи һәм мәҙәни үҙәге, төбәк халҡының дүрттән бер өлөшөнән күберәге бында йәшәй, етештерелгән барса продукцияның 50 проценттан ашыуы - баш ҡала предприятиеларыныҡы.

Яңы йыл Америка Ҡушма Штаттарына йәшен уғы булып килде: Яңы йыл төнөндә илдең ике символы иҫәпләнгән архитектура бинаһы - Вашингтондың Капитолий көмбәҙе менән Американың тәүге президенты Джордж Вашингтон иҫтәлегенә 169 метр бейеклектәге (91 мең тонна) Вашингтон монументына, шулай уҡ Нью-Йорктағы 102 ҡатлы 443 метр бейеклектәге күккә олғашҡан Эмпайр-стейт-билдинг бинаһына йәшен атты.

Көсөргәнеш сығанағы

Бөгөн Өфө урамдарында хиджаб кейгән, йәш бала күтәргән, икенсе ҡулы менән өлкәнерәген етәкләгән, ә өсөнсөһө итәгенә йәбешкән Урта Азия йә Кавказ тарафтарынан килгән ҡатындарҙың минут һайын юлыбыҙҙа осрауҙарына тәүҙәрәк ятһынып ҡараһаҡ та, хәҙер тамам өйрәндек инде. Хатта улар һөйләшкәндә шымып торорға, ситкә янтайып, юл бирергә лә өйрәнеп киләбеҙ, буғай, әммә шулай итмәһәң, өҫтөңә килеп менерҙәр төҫлө.

Һәр заманда ил-йортҡа ауырлыҡ ишелгәндә йә ниндәйҙер ҡатмарлы мәсьәләләрҙе хәл итергә кәрәк булғанда майҙанға зыялылар сыҡҡан. Уларҙың аҡылы, ялҡынлы телмәре яуға күтәргән, урынһыҙ сәбәләнеүҙәрҙән төңөлдөргән, ярһыуҙарҙы баҫҡан йә тоҡандырған. Бөгөнгө еңел булмаған осорҙа замандаш зыялыларҙың үҙ халҡына әйтер һүҙе ниндәй булыр?