...Икенсе яҡтан, был санкция тигәне күп нәмәгә күҙҙе аса түгелме? Бер заман уянып китһәк, ни күрәбеҙ: беҙҙе ашатыусы Ашан да, Макдоналдс менән KFC ла юҡ; өҫтөбөҙҙө бөтәйтеүсе сит ил кейем-һалым брендтарының бутиктары ла ишектәрен бикләгән; хатта косметикаһы ла беҙҙе йыуындырып-биҙәндереүҙән баш тарта, имеш.

Уҙған быуаттың 90-сы йылдар аҙағында тәүге тапҡыр баш ҡалаға килдем. Үҙәктә эштәрҙе тамамлағас, атайым менән Инорс биҫтәһенә юлландыҡ. Беренсенән, райондың исеменә аптыраным. Икенсенән, Телеүҙәктән Инорсҡа тиклем юл шул тиклем оҙаҡ тойолдо, хатта яңылышып, Өфөнән бөтөнләй ситкә сығып китмәнекме икән, тигән уйҙар башҡа килеп бөттө. Ниһайәт, Инорс тип аталған районға килеп ингәс, кәрәкле туҡталышҡа тиклем тағы ла байтаҡ барҙыҡ. Шул ваҡытта уҡ әле Инорс биҫтәһенең ҙур район икәне күңелгә һеңеп ҡалған. Икенсе көнөнә БДУ-ға тиклем юл да оҙаҡ булды һәм мин "Башҡаса бер ҡасан да был яҡҡа килмәйем", тип уйлап ҡуйҙым.

Республикала һуңғы йылдарҙа һәр һөнәр кешеләренең эшлекле осрашыуҙарын ҙур йыйын-форум рәүешендә үткәреү күренеше йышайҙы. Был тармаҡтың мөһим мәсьәләләрен күтәрергә, фекер алышырға, федераль кимәлдәге белгестәр менән урындағы хеҙмәткәрҙәрҙе осраштырып, тәжрибә уртаҡлашырға, киләсәккә пландар ҡорорға, үҫеш юҫыҡтарын билдәләргә булышлыҡ итеү маҡсатында бик ҡулай. Ошо йәһәттән мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәренең былтырҙан башлап ойошторолған АRТ-Ҡоролтай форумы ла бик эшлекле һәм һөҙөмтәле сараларҙың береһе булды.

Бынан бер ай элек Украинала башланған махсус операцияны Рәсәй халҡының күпселеге хуплаһа ла, ҡайһы берәүҙәр ошо уңай менән хатта ысынбарлыҡты кире ҡағып булһа ла күренеп ҡалырға тырыша. Берәүҙәр пикетҡа сыға, икенселәр социаль селтәрҙәрҙәге күп һанлы фейктар буйынса фекер алышында "алыша". Күрәһең, барыһы ла бындай әүҙемлектең закон менән етди проблемалар тыуҙырыу ихтималлығын белмәй. Эш дәүләттең "ҡанһыҙлығында" түгел: ошо еңел булмаған заманда уның туранан-тура бурысы - Ватан мәнфәғәтен яҡлаған һалдат һәм офицерҙарға ышаныслы тыл булдырыу. Эксперттар "Башинформ"ға ниндәй ғәмәлдәрҙең ҡануниәтте боҙоу тип ҡаралыуы, провокацияларға бирелмәҫ һәм закон менән низағҡа инмәҫ өсөн үҙеңде нисек тоторға кәрәклеге хаҡында аңлата.

Рамаҙан айы - ураҙа айылыр

Ураҙа - Ислам диненең биш бағанаһының береһе. Ураҙа тәнебеҙгә һаулыҡ, күңелебеҙгә тыныслыҡ, рухыбыҙға иҫәнлек килтерә. Динебеҙҙә ураҙа ҙур урынды алып тора. Аллаһы Тәғәлә уны тоторға бойорған үә: "Ураҙа минең өсөн, сауабын да Үҙем бирермен", - тип әйткән. Ни өсөн башҡа ғәмәлдәр улай уҡ сауаплы түгел? Шикһеҙ сәбәптәрҙең береһе - нәфсене тыйыу. Ураҙалы кеше үҙенең нәфсеһен, шәһәүәтен тыйырға өйрәнә. Ә был - ҙур ҡаҙаныш. Был ҡаҙаныштың баһаһын кеше аңлап та бөтөрмәй. Әгәр кеше нәфсеһен йүгәнләй алмаһа, тормошта бер нәмәгә лә өлгәшә алмай. Миҫал өсөн: күп ашаһа, артыҡ һимерәсәк үә ауырыясаҡ, һәр теләгән кешеһе менән яҡынлыҡ ҡылып йөрөһә - зинасы буласаҡ һ.б. Нәфсеңде йүгәнләһәң - уңышта, тота алмаһаң - хәсрәттә булаһың. Был Аллаһының ҡануны, уны береһе лә урап үтә алмаҫ. Шулай булғас, ураҙа уңышҡа илтә.

Эшҡыуарлыҡ тигәндә беҙ, күпселек осраҡта, магазин тотоуҙы, кафе йә ресторан эшен, туризмды, ниндәйҙер хеҙмәт күрһәтеүҙе генә күҙ алдына килтерәбеҙ. Ауыл эшҡыуарын үрҙә һанап үткәндәрҙән тыш тағы ла фермерлыҡ эшендә күрәбеҙ. Ләкин ауыл уңғандары башҡа төрлө өлкәлә лә эшҡыуарлыҡты үҫтереп, ауылдаштарына эш урындары булдырып, ең һыҙғанып йәшәй. Ошондай ир-егеттәрҙең береһе Бишбүләк районы Ҡаныҡай ауылында йәшәүсе Булат НОҒОМАНОВ. Ул үҙенең ауылында баҡса еләге үҫтереүҙе яйға һалған. Бөгөнгө әңгәмәбеҙҙә был эшмәкәрлектең үҙенсәлектәре хаҡында һөйләшәбеҙ.

Буласаҡ ғалим, тикшеренеүсе Михаил Ломоносовтың төрлө ылауға эләгеп-һағып, ун туғыҙ йәшендә Мәскәүгә уҡырға килеүе тураһындағы тарихты беҙ мәктәп йылдарынан яҡшы беләбеҙ. Был иғтибарға лайыҡ ваҡиға, әлбиттә. Ә шулай ҙа башҡорт тарихында үҙҙәренең тәүәккәллеге, бала сағында яһаған ҡыйыу аҙымы менән аптыратҡан да, һоҡландырған да, уйландырған да шәхестәр барлығын беләбеҙме икән? Һүҙем шундай шәхестәрҙең береһе - Башҡортостандың халыҡ шағиры Хәсән Назар тураһында булыр.

Кешелек үҙенең йәшәү дәүерендә ниндәй генә һынауҙарға дусар ителмәгән. Шуның һөҙөмтәһендә тарихта ҡайһы бер халыҡ-ҡәүемдәрҙең исеме генә тороп ҡалған, бәғзеләре үҙ тарихын яҙыуын дауам итә. Был күренеш халыҡ һанына ла бәйләнмәгән. Ә нимә уларҙы көслө һәм маҡсатлы итә һуң? Ошо һорауға яуап рәүешендә рух, мәҙәниәт тигән төшөнсәләр алға килеп баҫа ла инде. Ошо төшөнсәләр юҫығында һөйләшеү өсөн редакцияға танылған ғалимдарыбыҙ - филология фәндәре докторы, яҙыусы Зәйтүнә Яхъя ҡыҙы ШӘРИПОВА менән философия фәндәре кандидаты, этнолог Зәкирйән Ғәлимйән улы ӘМИНЕВты саҡырҙыҡ.

Иҫегеҙҙә булһа, быйыл 1 июндән баш ҡаланың үҙәк өлөшөндә түләүле парковкалар булдырыу буйынса проект тормошҡа ашырыла башларға тейеш ине. Ҡала хакимиәтендә үткән оператив кәңәшмәлә ҡала мэры Ратмир Мәүлиев белдереүенсә, быйылға был ниәтте кисектереп торорға ҡарар ителгән һәм быны еңел булмаған иҡтисади хәлгә бәйләйҙәр.

оло башҡорт иленең кесе ырыуҙары улар

XII быуат аҙағында монголдарҙың борджигин ҡәбиләһенең йәш һәм пассионар юлбашсыһы Темуджин (Сыңғыҙ хан) кирәйәт ҡәбиләһе башлығы Тогрул хан һәм джаджират ҡәбиләһе юлбашсыһы Джамуха менән союзға инеп, үҙҙәренең ҡан дошманы булған меркеттәрҙе тар-мар итә. 1196 йылда ҡытайҙарҙың Цзинь империяһы хакимы монголдарҙың татар ҡәбиләһенә ҡаршы яу менән килгәс, Сыңғыҙ хан уға ярҙамға килә, сөнки элегерәк татарҙар уның атаһын - Есугей баһадирҙы ағыулап үлтергән була.

Бер кеше төшөндә Фәрештәне күргән. "Таң атыуға Ерҙәге һыу ағыулана, кем дә кем яңы һыуҙы эсә, аҡылдан тайпыласаҡ",- тип иҫкәрткән уны Фәрештә. Һыу таҙа саҡта күберәк итеп йыйып ҡалырға һәм ағыуланған һыу таҙарғансы шуны эсергә кәрәклеген иҫкәрткән төштәге тауыш... Йоҡоһонан уянғас, кеше тиҙерәк башҡаларҙы етеп килгән бәләнән ҡотҡарырға ташланған. Әммә таныштары уға ышанмаған. Улар ҡыуана-ҡыуана яңы һыуҙы эскәндәр һәм... аҡылдан яҙа башлағандар. Исмаһам, яҡындарын булһа ла ҡотҡарырға маташҡан әлеге кеше, ләкин улар ҙа унан баш борған, тыңларға ла теләмәгән. Донъяның күҙ алдында үҙгәреүенә был кешенең ҡото осҡан, әммә ағыулы һыуҙы эсеп өлгөргәндәр тирә-яҡтағы мәхшәрҙе күрмәгән, сөнки улар бөтәһе лә бер иштән алйотҡа әйләнгән. Ағыулы һыу тураһында урам буйлап ҡысҡырып йөрөгән кешегә иғтибар ҙа итмәгәндәр, элек тормоштоң бөтөнләй икенсе төрлө булыуы тураһында һөйләгәндәренә лә төкөрөп ҡарағандар. Ни эшләһен кеше, Фәрештә әйткәнсә, һаҡлап алып ҡалған һыуын эсеп көн күргән. Хәҙер алйотҡа әйләнгән башҡалар уның үҙен алйотҡа һанай башлаған. Әммә ул бар сыҙамлығын туплап, һыуҙың таҙарыуын көткән. Ваҡыт үтә торған, яңғыҙлыҡтан, мыҫҡыллауҙарҙан арыған кеше берҙән-бер көн башҡалар эскән ҡоҙоҡтан һыу алып эскән. Шул көндән алйотто аҡыллыға әйләндергән мөғжизәле ҡоҙоҡ тураһында хәбәр таралған...

Аслыҡты ла, ҡытлыҡты ла, сәйәси һәм иҡтисади көрсөктәрҙе лә үҙ ғүмерендә күп кисергән халыҡ шундай шартлы рефлексҡа эйә, күрәһең: бер көн эсендә магазин кәштәләрен ҡырып-һепереп, ялт иттереп ҡуйырға ла һәләтле ул. Ҡайһылыр бер хәл-осраҡта шундай ғәҙәт, дөрөҫөрәге, кешенең йәшәү, йәғни үҙ ғүмерен ҡурсыу инстинкты эшләй башлай. Бындай ваҡытта ҡурҡыуҙы ла, намыҫты ла юғалтыусы "өйөр" теләһә ниндәй аҙымға барыуы ихтимал.

"Киске Өфө"нөң ошондай күркәм юбилейы гәзит өсөн генә түгел, уны яратып көтөп алыусы уҡыусыларының да байрамы ул. Ошо йылдар эсендә баҫма гәзит уҡыусыларының шатлығы һәм борсолоуҙары, еңеүҙәре һәм хәстәрлектәре менән йәшәне һәм йәшәй. Беҙгә мәғәнәле, йөкмәткеле мәҡәләләр тәҡдим итә, үҙе лә уҡыусыларҙың фекерҙәренә ҡолаҡ һала. Ике тиҫтәгә яҡын йыл уҡыусы менән диалогта булыу гәзит өсөн мәртәбәле күрһәткес ул.

Юмор - тормоштағы барлыҡ өлкәләрҙә лә "уңыш" тигән ишекте асыусы асҡыс. Башҡалар һинең барлыҡ ҡаҙаныштарыңды белмәгәндә лә, бер тапҡыр аралашҡанда әсир иткән ихлас йылмайыуың һәм уңышлы шаяртыуыңды оҙаҡ ваҡыт хәтерҙәрендә һаҡларға мөмкин. Хатта иң ауыр ваҡыттарҙа ла көлөү-йылмайыу күңелде тынысландыра һәм урынына ултыртырға ярҙам итә.

Ошо көндәрҙә М. Ғафури исемендәге Башҡорт академия драма театры сәхнәһендә күренекле мәғрифәтсе Ризаитдин Фәхретдиновтың "Әсмә йәки Ғәмәл үә яза" повесы буйынса спектакль ҡуйылды.

Һаҡмар буйында үҫкән Йылайыр ҡыҙы булһам да, Сәләх ауылын быйыл тәүгә барып күрергә тура килде. Беҙҙең Юлдыбай түңгәүерҙәр ауылы булһа, Сәләх - үҫәргәндәр төбәге. Йылайырҙан Һабырға илткән юлдан бараһың унда. Ике яҡлап мөһабәт, һомғол буйлы һалдаттарҙай ҡалҡҡан төҙ ҡарағайҙар ғорур теҙелешеп ҡаршы ала. Бер үргә, бер түбәнгә артылып, 17 саҡырымдай ара үткәс, барып та етәһең. Күрше-тирәлә Ҡаҙырша, Ашҡаҙар, Һабыр, Һаҡтау, Йомағужа ауылдары ята. Шәмсетдин тигән бөткән ауыл да Сәләхкә яҡын.

Бөгөн республикабыҙ театрҙары башҡорт халҡының милли мәҙәни мираҫы һағында торған звеноларҙың береһе. Был бурысҡа үҫеп килгән быуынды сәхнә сәнғәте аша тәрбиәләгән, донъяға ҡараш формалаштырырға, матурлыҡты күрә белергә өйрәткән М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры ла бына инде өс тиҫтәнән ашыу йыл дауамында үҙ өлөшөн индерә килә. Ә Башҡортостандың халыҡ артисы Мәғәфүр Усманов театрға нигеҙ һалынғандың тәүге көндәренән баш ҡала тамашасыһы өсөн күңелен биреп хеҙмәт иткән актер. Ошо көндәрҙә Мәғәфүр Мәхмүт улы үҙенең 60 йәшлек юбилейын билдәләй һәм бөгөнгө әңгәмәлә уның менән сәнғәткә илткән юлдар, ғүмер буйы тоғро хеҙмәт иткән театры, баш ҡала тамашасыһы тураһында һөйләштек.

Шекспирҙың, тормош - ул театр, кешеләр унда актерҙар, тигән ҡанатлы һүҙҙәрен йыш ҡабатлайбыҙ. Тимәк, нисек кенә ҡыҙыҡ тойолмаһын, актерҙар тормошта һәм сәхнәлә йәшәп, ике тормош кисерә булып сыға. Шуғалыр ҙа, бәлки, улар беҙҙең өсөн сәйерерәк тойола. Ғәҙәттә, уларға беҙ һоҡланып ҡарайбыҙ, һәр беребеҙҙең яратҡан актер-актрисабыҙ бар. Уларға оҡшарға тырышыр инең дә, хәлдән килмәй, сөнки айырым ҡамырҙан баҫылған бит улар. Арыҫлан Мөбәрәков исемендәге Сибай башҡорт дәүләт драма театрының йәш актрисаһы Зәлиә ХАФИЗОВА менән әңгәмәләшкәндә беҙҙең өсөн ят булған сәхнә тормошо серҙәре бер аҙ асылғандай тойола.

Йәш ғаиләләрҙә яңы донъяға килгән сабыйға ниндәйерәк исем ҡушырға тигән һорау тыуып тороуы - тәбиғи. Һәр ата-әсә үҙенең балаһының матур исемле булыуын теләй. Шул уҡ ваҡытта ғәзизенең һау-сәләмәт булып үҫеүен, бәхетле булыуын теләмәгән кеше лә юҡтыр. Ҡыҙ балаға Гөлдәр, Гөлназ, Гөлшат, Гүзәлиә, Нәфисә тигән һымаҡ матурлыҡты сағылдырған исемдәр һайларға тырышалар. Ә малай кешегә - буласаҡ ир-егеттәргә Арыҫлан, Батыр, Тимер, Салауат, Азамат һәм башҡа шундай исемдәр бирә күптәр. Хәҙерге ваҡытта, тыуыр сабыйҙың малаймы-ҡыҙмы икәнен УЗИ ярҙамында алдан белгәнгә күрә, исемде лә бер нисә ай элек үк әҙерләп ҡуйыу ғәҙәткә ингән. Исем кешегә бер-береһен айырыу, таныу, аралашыу өсөн бирелә.

Йә, йылмай әле! Йылмайҙыңмы? Шунан, ҡыйынмы йылмайыуы? Шулай булғас, ниңә йылмайырға ваҡытың юҡ? Эйе, буштан-бушҡа йылмайырға, кәйеф булмағанда ла, ауыр булғанда ла... Бик булмаһа, академик Мырҙакәрим Нурбәковтың бер китабындағы ошо өҙөктө уҡып сыҡ әле. Йылмайып ҡына, сөнки шунһыҙ фәтеүәһе булмаҫ. Был булған хәлдең тарихы ябай ғына. Мырҙакәрим Санакул улы элекке коммунистар партияһы номенклатураһына ҡараған оло йәштәге бер төркөм бабайҙарҙың һаулығы яҡшы һаҡланыу серҙәрен өйрәнә. Баҡтиһәң, улар бейек тау башында урынлашҡан Утҡа табыныусылар ҡорамына барып дауаланғандар икән. Ике иптәше менән Нурбәков әфәнде лә бара ул монастырға. Артабан ни булғаны түбәндәге өҙөктә.