Баланың киләсәге - ғаилә тәрбиәһенән тора, тигән фекерҙә был йәш ғаилә. Өфө районы Шамонин ауылында йәшәүсе Азамат Мөхәмәтнур улы менән Ләлә Ишҡәле ҡыҙы Вәхитовтар менән тыныштырмаҡсыбыҙ бөгөн. Уларҙың ғаиләһендә ете йәшлек Нәркәс, ике йәшлек Наҙгөл исемле ҡыҙҙар, биш йәшлек Урал атлы егет үҫә. Йорт хужабикәһе Ләлә Вәхитова менән тәрбиә, уларҙың ғаиләһенә генә хас йолалар тураһында әңгәмәләшеп алдыҡ.

Радий Хәбиров БР Башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы итеп тәғәйенләнгәндән һуң граждандарҙы борсоған проблемаларҙы тиҙ хәл итеү маҡсатында социаль селтәрҙәрҙә "Инцидент" системаһы булдырылғайны. Ошо ҡыҫҡа ғына ваҡыт эсендә "Инцидент" ун меңдән ашыу гражданға көнүҙәк проблемаларын, яңыларын да, быға тиклем власть ҡулы етмәгәндәрен дә, хәл итергә ярҙамлашҡан.

Мине борсоған иң ҙур проблема бөгөн дөйөм халыҡ бәләһенә әүерелде. Был проблема тураһында асыҡтан-асыҡ 2010 йылдан алып һөйләйбеҙ, әммә ваҡыт үтеү менән ул киңерәк тарала бара. Һүҙ халыҡтың Башҡортостан Республикаһы сиктәренән күпләп күсеп китеүе тураһында бара. Миграцияның реаль масштабын һәм күләмен тулыһынса рәсми үлсәмәгән осраҡта ла, статистика хәүефле һәм ҡыҙғаныс. Уны яңыртыу ниәтендә быйылғы йәй башында республиканың Баймаҡ, Белорет, Мәләүез һәм Миәкә райондарында (уларҙың өсәүһе - башҡорттар, береһе төрлө милләт вәкилдәре йәшәгән төбәк), осраҡлы рәүештә һайланған ауылдарҙа өй буйлап йөрөп сыҡтыҡ. Һөҙөмтәләр беҙ көткәнсә булды, шулай ҙа кире һәм яңы факттар башҡорт халҡының миграция тенденцияһы үҫә барыуын күрһәтте.

Беҙҙең әйләнә-тирәбеҙҙә көн дә ғәжәп хәлдәр булып тора. Ни өсөндөр кешеләр һәм уларҙың йәне камиллашыу юлынан ситкә тайпыла, әхлаҡлылыҡ берәүҙе лә ҡыҙыҡһындырмай, беҙҙең менән аралаша торған фәрештәләр ҙә күктән ергә төшөргә ашҡынып тормай. Бының яуабы ябай: кешелек көндән-көн үҙенең эске яҡтылығын баҫа, барлыҡҡа килгән бушлыҡты тышҡы донъялағы "шатлыҡтар" менән яһалма тултырырға маташа. Ҡайһы ваҡыт күңел бушлығы һәм һалҡынлығы, әйләнә-тирәләге тотороҡһоҙлоҡ төрлө психик сирҙәргә алып килә.

Танылған шағирә, Ш. Бабич исемендәге йәштәр премияһы лауреаты,"Башҡортостан" гәзите редакцияһының тынғыһыҙ журналисы Лариса АБДУЛЛИНАға журналистарҙың Ш. Хоҙайбирҙин исемендәге Хөкүмәт премияһына тәҡдим ителеүе уңайынан бер нисә һорау менән мөрәжәғәт иттек.

2012 йылдың 12 авгусы. Донбастағы Петровское ҡалаһының мәҙәниәт һарайында ҡала етәкселеге һәм йәмәғәтселеге 112-се Башҡорт (16-сы Чернигов) гвардия атлы дивизияһының 70 йыллығына арналған "Өфө - Берлин - Өфө" автопробегында ҡатнашыусылар менән тантаналы осрашыу кисәһе ойошторҙо. Сәхнәлә башҡорт егете Илһам Бәҙретдинов "Шайморатов генерал" йырын яңғырата, Сәүиә Ғәзизова башҡорт ҡатын-ҡыҙҙары кейемендә хисләнеп бейей, Миндеғәфүр Зәйнетдинов тиҫтәләгән ҡумыҙҙарында уйнап, халыҡтың хушын ала, зал алҡыштарға күмелә. Дон казактары ла һис ҡалышмай: улар ҙа үҙ сығыштарында башҡорт генералы Миңлеғәли Шайморатовты һәм уның яугир ҡаһармандарын данлай. Иҫтәлекле тамашаны йомғаҡлап, кисәне алып барыусы әйткән һүҙҙәр хәтеремә мәңгегә уйылып ҡалғандыр: "Ватаныбыҙҙың рухи күгендә ҡаһарман генерал Шайморатовтың яҡты йондоҙо мәңге балҡыһын!" Зал тулы халыҡ аяғүрә баҫты, ихлас алҡыштар оҙаҡ тынманы.

Йәш саҡта алыҫ илдәр, мажаралы сәйәхәттәр, батырлыҡ күрһәтеү, күркәм ҡаҙаныштарға өлгәшеү тураһында хыялланмаған кеше лә булмайҙыр. Күрәһең, хәҙерге быуындарҙың аҫҡы, боронғо аңында ҡасандыр меңәр йылдар әүәл тыуған-үҫкән ерҙәренән халыҡтарҙың бөйөк күсеше дәүерҙәрендә сығып китеп ғәйеп булған ҡан-ҡәрҙәштәре тураһындағы образдар һәм хис-кисерештәр шул рәүешле пәйҙә булалыр. Хәҙерге Европа милләттәренең күп быуаттар буйына ошо ҡитғаға килеп-китеп торған төрлө ҡәүемдәрҙән формалашҡанын тарих фәне лә инҡар итмәй. Халыҡтарҙың һинд-европа төркөмөнә ҡараған испан һәм рустарҙың ата-бабалары ла донъя башынан бирле әле биләгән ерҙәрендә йәшәмәгән бит һәм уларҙың, ниндәйҙер пассионар талпыныш һөҙөмтәһендә айырылышып, Евразия далаларынан хәҙерге Европаның төрлө тарафтарына барып юлығыуы бик мөмкин.

Алдан хәбәр ителеүенсә, яңы уҡыу йылында баш ҡаланың барлыҡ белем усаҡтарын да бер оператор - "Балалар һәм диетик туҡланыу үҙәге" хеҙмәтләндерәсәк. Рационға витаминдар, микроэлементтар менән байытылған ризыҡтарҙың индерелеүе уҡыусыларҙың туҡланыу үҙенсәлеге булып торасаҡ.

Мин күптән хаҡлы ялда. Ләкин әле лә гражданлыҡ позициямды юғалтмайым, төрлө сараларҙа әүҙем ҡатнашам, теге йәки был эш буйынса үҙ фекеремде белдерәм, йәштәргә кәңәштәр бирәм. "Киске Өфө" аша ҡайһы бер уйланыуҙарым менән бүлешеп үткем килә. Уны ҡабул итәһегеҙме, юҡмы - һеҙҙең иректә.

Иң тәүҙә республика халҡын "Афарин!" тип алҡышлағы килә: 8 сентябрҙә үткән һайлауҙарҙа уларҙың 71,82 проценты һайлау участкаларына килеп, үҙенең гражданлыҡ бурысын үтәне. Коммунистар партияһы ағзалары үҙҙәренең төбәк башлығы вазифаһына кандидат Юнир Ҡотлоғужинға (6,89 процент), Либераль-демократик партияныҡылар - Иван Сухаревҡа (4,53 процент), "Яблоко" партияһыныҡылар - Зөлфиә Ғайсинаға (1,53 процент), "Ғәҙел Рәсәй"ҙәр - Юрий Игнатьевҡа (1,23 процент), "Рәсәй патриоттары"ныҡылар - Рәфис Ҡадировҡа (1,10 процент), "Граждандар көсө"нөкөләр - Владимир Барабашҡа (0,97 процент) һәм "Социаль ғәҙеллек өсөн Рәсәй пенсионерҙар партияһы"ныҡылар Владимир Кобзевҡа (0,81 процент) тауыш бирҙе. Ә Радий Хәбиров өсөн тауыш биреүселәр һайлаусыларҙың 82,02 процентын тәшкил итте. Шулай итеп, Башҡортостан Республикаһы Башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы Радий Фәрит улы 10 ай эсендә үҙенең атҡарған эштәре, алып барған сәйәсәте менән һайлаусыларҙың ышанысын ныҡлап яуланы, тигәнде аңлата булыр был һандар.

М. Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры 100-сө ижад миҙгелен асты. Ремонт эштәре менән бәйле йыл ахырына тәғәйенләнгән юбилей сараларын театр Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры сәхнәһендә үткәрергә мәжбүр булһа ла, коллектив яңы ижад миҙгелен яҡшы кәйефтә һәм киләсәккә юғары маҡсаттар менән ҡаршылай. Был турала журналистар менән осрашыуҙа театр директоры Иршат Фәйзуллин белдерҙе. Сарала шулай уҡ театрҙың баш режиссеры Айрат Абушахманов, режиссерҙар Илсур Ҡаҙаҡбаев менән Фирғәт Ғарипов ҡатнашты.

1942 йылдың 4 авгусында республиканың "Красная Башкирия" гәзитендә Константин Симоновтың "Башҡорт дивизияһында" очеркы баҫыла. Яҙыусы-яугир Әхтәм Ихсан Симоновтың был очеркты яҙыу тарихы тураһында түбәндәгеләрҙе һөйләй: "1942 йылдың 25 июле. 275-се кавалерия полкы командиры Таһир Таип улы Кусимов һәм полк комиссары Сәғит Рәхмәт улы Әлибаев ныҡлы итеп эшләнгән блиндажда кисәге ҡыҫҡа, әммә ауыр һуғыш йомғаҡтарын тикшерә. Ҡапыл блиндажға һаҡсы йүгереп инә һәм юл буйлап һыбайлылар сабып килеүе хаҡында хәбәр итә. Беренсе булып блиндаж янына полковник Миңлеғәли Шайморатов килеп етә. Ә бейек ҡола атта кем һуң? Атта бик оҫта ултырыусы - билдәле яҙыусы Константин Симонов була.
"Красная Звезда" гәзитенең махсус хәбәрсеһе Константин Симонов Башҡорт кавалерия дивизияһына, үҙе әйтмешләй, бөйөк һуғыш яланында Башҡортостандың ҡыйыу улдарының хәрби эшмәкәрлеге менән танышырға килә. Константин Симонов дивизияның барлыҡ частарында ла була, һалдаттар, эскадрон командирҙары менән осраша. Айырыуса майор Нафиҡовтың кавалерия полкында оҙаҡ туҡтала.
Константин Симоновтың "Башҡорт дивизияһында" очеркы бөгөн дә шайморатовсыларға гимн булып яңғырай".
1977 йылда Константин Симонов үҙенең Әхтәм Ихсанға адресланған хатында былай тип яҙа: "35 йылдан һуң да ул героик осорҙо һәм башҡорт халҡының героик улдарын хәтерләйем. Уларҙың барыһына ла - тереләренә лә, һәләк булғандарына ла - дан! 1942-1977. Константин Симонов".

Көнбайыш илдәрендә йыш ҡабатланып торған теракттар, шулай уҡ Рәсәйҙең Керчь, Пермь, Силәбе, Улан-Удэ ҡалаларындағы фажиғәле хәлдәр, уҡыусы йәшендәге балаларҙың үҙ тиңдәштәрен аяуһыҙ туҡмау-имгәтеү осраҡтары, үҫмерҙәр суициды, инфантилизм - бындай факттар йәш быуынды тәрбиәләү процесының хәҙерге йәмғиәт шарттарында тейешле кимәлдәге һөҙөмтә бирмәүен күрһәтә. Был етешһеҙлек мәктәптәргә, урта профессиональ һәм юғары уҡыу йорттарына берҙәй ҡағыла.

Тарихсы-этнолог Р.Ғ. Кузеев классификацияһына ярашлы, ҡатай ырыуы төньяҡ-көнсығыш башҡорттары төркөмөнә ҡарай. Был башҡорт ырыуының боронғо тамырҙары беҙҙең эраның тәүге быуаттарынан уҡ хәҙерге Эске Монголия, Маньчжурия тарафтарында йәшәгән кидань исемле ғәйрәтле халыҡҡа барып тоташа.

Мосолман тормошонда "күк ҡабағы асыла" тигән бер төшөнсә бар: күк ҡабағы асылыу - игелеккә, ҡыуаныс һәм шатлыҡҡа була. "Аллаһ рәхмәте менән күк ҡабағы асылыуҙың дүрт шарты бар, - тигән Бәйғәмбәр ғәләйһиссәләм. - Ямғыр яуғанда, сабый бала ата-әсәһенең битенә ҡарап торғанда, Ҡәғбә ишектәре асылғанда һәм никах уҡылғанда". Эйе, ямғырҙар яуып торһон, сабыйҙар йөҙөнән йылмайыу китмәһен, Ҡәғбә ишектәре ябылмаһын, никахтар кәмемәһен, тарҡалмаһын. Былар барыһы ла тормошобоҙға бәрәкәт, матурлыҡ алып килһә, гонаһтарыбыҙға кәртә булып торһа ине. Ә минең бөгөнгө һүҙем XXI быуат кешеһе, сабый балалар һәм уларҙың яҙмыштары тураһында булыр.

Республиканың барлыҡ мәктәптәрендә яңы уҡыу йылы башындағы традицион йола - тантаналы линейкалар был юлы 2 сентябрҙә атҡарылды. Баш ҡалалағы бар йәмәғәтселектең иғтибар үҙәгендә булған ике белем усағында - Дим районында урынлашҡан өр-яңы 162-се "Смарт" полилингваль күп профилле мәктәбендә һәм Совет районындағы шулай уҡ өр-яңынан төҙөлгән 44-се полилингваль күп профилле мәктәптә был көнгә айырыуса ныҡ әҙерләнделәр. Сөнки улар сит телдәр һәм туған телдәр тәрәнәйтеп өйрәнелгән тәүге үҙенсәлекле белем усаҡтары буласаҡ. Бындайҙар әле Рәсәй кимәлендә лә тәүгеләр рәтендә.

Донъяла бөтә нәмәнең башланғысы бар: бейек тауҙар ваҡ таштарҙан, оло йылғалар кескәй инештәрҙән, бөйөк эштәр бер кешенең уй-ниәтен күтәреп алған фекерҙәштәр берҙәмлегенән тора. Шундай дөйөм эш өсөн янып-көйөп йөрөүселәр, үҙ халҡының боронғо ғөрөф-ғәҙәттәренә битараф булмаусылар дүртенсе тапҡыр үткәрелгән "Мәргән уҡсы" традицион яндан атыу буйынса халыҡ-ара фестивалгә йыйылды. Ғафури районында урынлашҡан Уҡлы ҡая буйындағы ярышта Ҡаҙағстан, Литва, Беларусь республикалары, Төркиәнән һәм Рәсәйҙең төрлө төбәктәренән йөҙгә яҡын уғатар ҡатнашты.

Башҡорт халҡының "Ғилмияза" тигән халыҡ йырындағы был юлдар ҡыҙҙың тыуған яғына ҡайтырға зар-интизар булыуын сағылдырһа, бөгөн илдәге иҡтисади тотороҡһоҙлоҡ, эшһеҙлек, аҡсаһыҙлыҡ ир-егеттәрҙе генә түгел, ҡатын-ҡыҙҙарҙы ла ғаиләһен ҡарау, балаларын аяҡҡа баҫтырыу маҡсатында сит ерҙәргә сығып аҡса эшләргә мәжбүр итә. V Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайында ла ошо тема иғтибарҙан ситтә ҡалманы. Оло ҡорға Италиянан һәм Испаниянан делегат булып ҡайтҡан социология фәндәре кандидаты Гөлнара НАФИҠОВА һәм психиатр-нарколог, психотерапевт Гөлгөнә ҒӘЙНУЛЛИНА менән ҡатын-ҡыҙҙарҙың хеҙмәт миграцияһы, ир-ат абруйы һәм башҡа көнүҙәк мәсьәләләр буйынса әңгәмәләшәбеҙ.

Тарихсы-этнолог Р.Ғ. Кузеев классификацияһына ярашлы, ҡатай ырыуы төньяҡ-көнсығыш башҡорттары төркөмөнә ҡарай. Был башҡорт ырыуының боронғо тамырҙары беҙҙең эраның тәүге быуаттарынан уҡ хәҙерге Эске Монголия, Маньчжурия тарафтарында йәшәгән кидань исемле ғәйрәтле халыҡҡа барып тоташа.

Ошо көндәрҙә булып үткән Өфө ҡалаһы хеҙмәткәрҙәренең август кәңәшмәһендә БР мәғариф министры вазифаһын башҡарыусы Айбулат Хажин, Өфө ҡала округы хакимиәте башлығы Өлфәт Мостафин һәм уның урынбаҫары Алина Сөләймәнова, "Мәскәү мәғариф кадрҙары потенциалын үҫтереү үҙәге" директоры урынбаҫары Татьяна Новикова, Өфө ҡалаһының район башлыҡтары, мәғариф учреждениелары етәкселәре, педагогтар, ата-әсәләр ҡатнашты.