оло башҡорт иленең кесе ырыуҙары улар

XVI быуат урталарында - XVII быуат баштарында, Мәскәү дәүләтенә ҡушылғандан һуң, башҡорт ырыуҙары биләгән аҫаба ерҙәр батша властары тарафынан административ берәмектәргә - улустарға (волостарға) бүленә. Һәр улустың атамаһы ошо ер хужалары - ырыуҙар исеменә тура килтерелеп билдәләнә. Урал һыртының көнсығыш яғынан Себергә табан йәйрәп ятҡан урманлы-далалы зонала Һалйот, йә иһә Һалйоғот/Салйоғот (Чалжаутская, Салжаутская, Салзигутская), Терһәк (Терсяцкая), Һеңрән (Сыгрянская, Синрянская), Бәкәтин (Мякотинская, Мекетинская, Бекатинская), Һырҙы (Чирлинская), Шуран (Шуранская) улустары теркәлә. Тарихи сығанаҡтарға ярашлы, Һалйот, Терһәк, Һеңрән, Бәкәтин ырыуҙары Ҡатай этник берләшмәһенә ҡараған, тип иҫәпләнә.

Кредит каникулы - айырым бер осорҙа түләүҙәрҙе сикләп йәки кәметеп тороу мөмкинлеге. Законға ярашлы, кредит каникулынан санкциялар арҡаһында зыян күреп, ауыр финанс хәлендә ҡалған кешеләр файҙалана ала. Әлегә бындай каникулды алыу ваҡыты 30 сентябргә тиклем тип билдәләнде. Рәсәй Банкының "Финанс мәҙәниәте" эксперттары ошо хаҡта ентекле аңлатма бирҙе.

Илебеҙҙә мәғлүмәти һуғыш бара. Туҡтағаны ла юҡ инде ул һуғыштың. Тимер шаршауҙарҙы ла йыртып инә алған Һүҙгә бөгөнгө цензураһыҙ мөхит нимә инде ул? Глобаль сәйәсәттең төбөнә төшөп байҡау яһарға һис кенә лә теләгем юҡ, ә бына үҙебеҙҙә, Башҡортостаныбыҙҙа нығынып килгән бер күренешкә туҡталғым килә.

Был аҡыл йәшәйеш тәғлимәте ине әүәлерәк. Ул hәр шәхесте иҫ белгәндән халҡыбыҙҙың ғөрөф-ғәҙәттәрен белеп, әҙәпле, ипле булырға өйрәтте, хеҙмәткә күнектерҙе, фиҙаҡәрлеккә күндерҙе. Аяғында баҫып тора алған һәр кем ғаиләhе алдында үҙенең бурыстарын белеп, ҡылған, ҡыланғандарына яуаплылыҡ тойорға өйрәнде. Ғәме, сәме булғандар ихтирам, дан яулап, хеҙмәт емештәренән мәхрүм булманы. Тормошта әҙәпле, хеҙмәттә өлгөлө кеше маҡтау hүҙҙәре ишетеп йәшәне. "Ғәҙәт барҙа әҙәп бар, әҙәп барҙа оят бар" тигән халыҡ мәҡәле үҙен бөтә мәғәнәһендә аҡлай ине.

Өфө ҡала округы хакимиәте баш ҡаланың Үҙәк баҙар янындағы транспорт ҡулсаһын төҙөкләндерергә йыйына. Ошоға ярашлы бында ҡулса урынында "П" формаһындағы юл саты булдырылып, уртаһында сквер урынлашасаҡ. Әле скверға ҡуйыласаҡ арт-объектҡа конкурс иғлан ителде һәм еңеүсегә 300 мең күләмендәге приз билдәләнде.

Йыл да үткәрелгән, йолаға торошло саралар була. Шундайҙарҙың береһе - республика педагогтарының һөнәри ярыштары. Был конкурстарға тиҫтә йылдар дауамында ғәҙәткә ингән күренештәр ҙә, шул уҡ ваҡытта яңы һулыш бөркөр үҙгәрештәр ҙә хас. Һүҙ утыҙ икенсе тапҡыр үткәрелгән "Башҡортостандың йыл уҡытыусыһы" һәм егерме етенсе йыл үткәрелгән "Башҡорт теле һәм әҙәбиәте йыл уҡытыусыһы" конкурстары тураһында.

Салауат башҡорт дәүләт драма театрында яҙыусы Мөнир Ҡунафиндың "Кешелеккә тоғролоҡ" хикәйәһе буйынса "Тоғролоҡ" спектакленең премьераһы тулы аншлаг менән үтте. Инсценировка авторы - Зөһрә Бураҡаева, режиссеры - Лиана Ниғмәтуллина, рәссамы - Юлиә Сиражетдинова, композиторҙары - Дилара Ғәбитова, Лариса Субботина, хореографы - Ольга Даукаева.

Баҡсағыҙҙан быйыл яҡшы уңыш алырға теләйһегеҙме? Улайһа, һәүәҫкәр баҡсасы Гөлфиә Әлибаеваның кәңәштәренә ҡолаҡ һалығыҙ.

Рәсәй Юристар ассоциацияһының Башҡортостан бүлексәһе 2022 йылдың мартынан көсөнә инәсәк закондар буйынса аңлатма бирә:

Беҙ һабантуйҙарҙа ғына күҙәтергә күнеккән ат бәйгеһе Бөрйән районында быйыл 54-се ҡыш ҡабатлана. Был ярышҡа үҙ ваҡытында "Бөрйән" совхозында директор булып эшләүсе Исмәғил Әхмәҙулла улы Ғәбитов 1969 йылда башланғыс һала. Тәүге тапҡыр 6 ҡатнашыусы - Әтектән Баймөхәмәтов Рәхимйән, Әбүбәкиров Ғәзетдин, Мәндәғолдан Иманғолов Илгизәр, Яңы Собханғолдан Вәлиев Нуриман, Иҫке Собханғолдан Григорьев Николай һәм Ғиззәтуллин Хибаб бәйге тота.

Бөрйән районының билдәле Әбделмәмбәт ауылын халыҡ телендә Ҡыпсаҡ тип тә атайҙар. Ауыл хакимиәте, мәктәбе, мәҙәниәт йорто, балалар баҡсаһы булған, 800-ҙән ашыу халыҡ йәшәгән ҡәҙимге ауыл ул. Үҙән йылғаһы буйында урынлашҡан был ауыл районда ғына түгел, республика кимәлендә дә үҙ йөҙөн күптән танытҡан. Ауыл төҙөклөгө, күркәм йорттары, арт-объекттары менән генә түгел, уңған ғаиләләре, тырыш, берҙәм, татыу халҡы менән күптәргә өлгө. Әле уларҙың "Айыҡ ауыл - 2021" республика конкурсының муниципаль этабында еңеү яулап, республика кимәлендә бәйге тотоуҙары. Күптән түгел Әбделмәмбәт ауылында "Быймалы хоккей" район-ара ярышы үтте. Сарала Бөрйән район хакимиәте башлығы Ғәзиз Манапов, Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы-Ҡоролтай депутаты Айнур Бейембәтов һәм саҡырылған ҡунаҡтар - Белорет район хакимиәте башлығы урынбаҫары Илгиз Теләүбаев, Белорет районы Тирлән ҡасабаһы хакимиәте башлығы Ирина Нагорнова ҡатнашты.

Шул арала Исчурин өҫтәлгә папка сығарып һалды. Уны ҡәҙерле әйберҙәй һыйпап алды. Ҡалын ғына үҙе.
- Беҙҙең хеҙмәттәшлек емеше. Һеҙҙең органдарҙа һаҡланған "дело"ғыҙ, иптәш Хөбөтдинов, агент ХИС, - ҡунаҡ рәсми телгә күсте. Идеал күҙҙәрен сырт-сырт йомдо, шунан, тигәндәй, ҡәһәрле ҡунағына баҡты ағарынып.
- Заманалар үҙгәреп тора, тағы хеҙмәтегеҙгә мохтажлыҡ тыуҙы. Тормош бит, гүйә, ҡуласа - бер быуа әйләнеп ала ла, кире ҡайта. Әйләнә лә бер баҫа, тиҙәрме әле халыҡта? Бына, ул тағы осраштырҙы беҙҙе...
- Һеҙ миңә кире стукач булырға тәҡдим итмәксеһегеҙме? - Идеалдың тауышы ҡалтыранып, нәфрәтләнеп сыҡты.

Джордж Вашингтон университетының медицина колледжы директоры раҫлауынса, өлкән йәштәге кешенең мейеһе беҙ уйлағандан күпкә әүҙемерәк. Был йәштә мейенең уң һәм һул ярымшарҙары бәйләнеше үҙ-ара гармониялы ярашыу осоро кисерә һәм был кешенең ижади мөмкинлектәрен арттыра. Тап шуның өсөн дә 60 йәштән үткән кешеләр араһында үҙенең ижад эшмәкәрлеген башлаусылар күп кенә.

Һәр бәләкәй балаға өс айынан уҡ яһала башлаған АКДС, АДС тип аталған прививкалар тураһында ишетмәгән кеше юҡтыр. Коклюш, дифтерия, столбняк (һын ҡатыу) тип аталған ғәйәт хәүефле шул сирҙәргә ҡаршы яһала торған анатоксин ул.

Ер ҡарҙан әрселә башлау менән ҡышҡыһын тигеҙ генә һымаҡ күренгән юлдар тағы ла соҡор-саҡырлыға әйләнә һәм баш ҡаланың коммуналь хеҙмәттәре, һәр йылдағыса, соҡор ямарға сыға. 15 мартҡа ҡарата 1320 квадрат метр майҙанда 219 тонна асфальт-бетон ҡатнашмаһы һалынған да инде. Эштәр ҡала хакимиәтенең рәсми сайтындағы интерактив карта аша килгән мөрәжәғәттәр нигеҙендә башҡарыла. Юл ҡатламына эҫе асфальт түшәү көндәр йылынғас башланасаҡ.

Бөгөнгө көндә был процедура ярҙамында ауырға ҡалыу һәм бала табыу бер кемдә лә аптырау йәки хәүеф тыуҙырмай, ә 40 йыл элек иһә был сенсацион хәбәр була. 1978 йылдың 25 июлендә Бөйөк Британияның Олдем ҡалаһында ЭКО ысулы менән Луиза исемле тәүге бала донъяға килә. Ошо ваҡыт эсендә ЭКО процедураһын ҡулланыу киң таралып китте һәм күп ғаиләләргә үҙ сабыйын һөйөү мөмкинлеге бирҙе. Бөгөнгө әңгәмәлә акушер-гинеколог, беренсе категория репродуктолог Эльмира Зөфәр ҡыҙы Гребешечникова һөнәренең үҙенсәлектәре, ЭКО хаҡында һөйләй.

Бик боронғо, был донъяның үҙе йәшендәге тарих был - хат яҙышыу. Хәбәрләшеү өсөн кәрәкле саралар булмаған хәлдә лә әмәлен тапҡан халыҡ: төйөнсөккә күмер, көл, тупраҡ, ашлыҡ бөртөктәре, сәскә йә үлән кеүек үҙ заманы өсөн мәғлүмәти ғәмәл үтәүсе һәм ниндәйҙер хәл-ваҡиға тураһында "һөйләүсе" әйберҙәр төйнәп ебәрә торған булғандар һәм уны алған кеше "хат" йөкмәткеһен бик яҡшы аңлаған. Пергамент, папирус һәм, ниһайәт, ҡағыҙ уйлап табылғанға тиклем ташҡа, туҙға, тире-күнгә , балауыҙ йә балсыҡ таҡтасыҡҡа яҙғандар. Халҡыбыҙ телендәге "Тарих яҙыр инем ташына", "Туҙға яҙмаған хәбәр" тигән һүҙбәйләнештәр шул замандарҙан килә бит. Йыйын, туй, йә булмаһа, башҡа ваҡиғалар айҡанлы, әкиәт һәм риүәйәттәрҙә әйтелеүенсә, "ат еткән ергә - ат, хат еткән ергә хат" ебәргәндәр. Тимәк, әкиәттең үҙе кеүек боронғо хәбәрләшеү йолаһы - эпистоляр жанрҙы башҡорт халҡы ла әүҙем файҙаланған. Һәр осраҡта ла хаттың төп әһәмиәте - алыҫ ерҙәрҙе яҡынайтып, кешеләр араһында бәйләнеш булдырыу, хәл-әхүәл белешеү, кәңәшләшеү, уй-ниәттәр менән уртаҡлашыу һәм ... был ғына ла түгел.

Профессор, Өфө дәүләт нефть техник университетының социаль һәм сәйәси коммуникациялар кафедраһы мөдире Эдуард Гәрәев иҫәпләүенсә, танылған Facebook һәм Instagram селтәрҙәре мәғлүмәт һуғышының етди ҡоралына әйләнде. Украиналағы махсус операция барышында был селтәрҙәрҙең сәйәсәте яңынан яҙылды: рәсәйҙәргә ҡарата ирекһеҙләүгә йүнәлтелгән саҡырыуҙар рәсми рәүештә рөхсәт ителде.

Федераль закондың һөнәри килемгә һалым индереү буйынса 3-сө һәм 5-се статьяларына үҙгәреш индереү тәжрибәһе уңышлы тип танылды. Һөнәри килемгә һалым - ул физик шәхестәргә (үҙмәшғүлдәргә) һәм эшҡыуарҙарға тәғәйенләнгән махсус һалым режимы. Улар өсөн түбән һалым ставкаһы билдәләнгән: физик шәхестәр өсөн - 4 процент, шәхси эшҡыуарҙарға - 6 процент. Башҡа мотлаҡ түләү юҡ. "Һөнәри килемгә һалым республикала ике йыл элек, йәғни 2020 йылдың 1 ғинуарынан тәжрибә рәүешендә индерелде. Ошо осорҙа һалым түләүсе сифатында 77 мең кеше иҫәпкә торҙо. Былтыр Башҡортостанда үҙмәшғүлдәр бюджетҡа 168 миллион һум һалым түләгән. Был һан 2020 йыл менән сағыштырғанда биш тапҡырға күберәк. Һөҙөмтәлә түләүселәр бер йылда 10,6 миллиард һум эшләне, йәғни 77 мең кеше үҙенең бизнесын рәсмиләштерҙе һәм 10 миллиардтан ашыу һум "күләгәнән" сыҡты", - ти Константин Толкачев. Федераль законға үҙгәреш индереү һөнәри килемгә һалым түләүселәр һанын арттырырға һәм күләгәләге килемде артабан законлаштырыуға булышлыҡ итәсәк. Мәләүез ҡалаһынан үҙмәшғүл Ынйы ӘҺЛИУЛЛИНА һөйләй:

Йәшерен-батырыны юҡ, бөгөн гәзит-журналдарҙы күберәк өлкән йәштәге кешеләр алдыра. Улар хаҡтарҙың артыуын, аҡса еткерә алмауын сәбәп итмәй, нисек итһә итеп, йыл һайын гәзиткә яҙылыу мөмкинлеген табырға тырыша. Алдынғы технологиялар үҫешеүенә һылтанып, матбуғатты бөтөнләй алдырмаусылар ҙа бар, гәзиткә яҙылыуҙың кәрәге лә юҡ, яңылыҡтарҙы интернеттан да уҡып була, тигән һүҙҙәрҙе лә йыш ишетергә тура килә.