Күптән ҡалалағы ваҡиғаларға күҙәтеү яһағаныбыҙ юҡ, шикелле. Шул бушлыҡты тултырыу маҡсатында сираттағы оператив кәңәшмәлә муниципалитеттың яуаплы структура вәкилдәренең үткән аҙналағы хәл-торошҡа ҡыҫҡаса байҡауына иғтибар бирергә булдыҡ.

Яңы уҡыу йылы башланырға ла күп ҡалманы. 1 сентябрҙә мәктәп ихаталары тағы ла ҡулдарына аллы-гөллө сәскәләр тотҡан эреле-ваҡлы уҡыусыларҙың шат тауыштарына күмелер. Бынан байтаҡ йылдар элегерәк мин эшләгән мәктәпкә АҠШ-тың Юта штатынан студенттар килгән ине. Уларҙы иң аптыратҡаны - 1 сентябрь көнөнөң байрам төҫөн алыуы булды. Баҡтиһәң, уларҙа уҡыу йылы башланыуы бер нисек тә байрам ителмәй икән. Әлбиттә, байрам үтә лә китә, ә мәктәп донъяһы киләһе йәйгә тиклем үҙенең бихисап мәшәҡәт-хәстәрҙәре менән йәшәй бирә.

Хатта иң сәләмәт кешеләр ҙә үҙҙәренә бирелгән ғүмерҙе 30-40 процентҡа кәмерәк йәшәй. Әммә Ер йөҙөндә барыһы ла тиерлек йөҙ йәшкә еткән халыҡ бар.

Ростовщиклыҡ һәм проценттарҙан килем алыу менән шөғөлләнеүҙән дә ҙур гонаһ юҡ. Ҡөрьәндә: "Әгәр һеҙ¦ быны эшләмәһәгеҙ¦ (йәғни, Алла язаһынан һаҡланмаһағыҙ, өҫтәмә хаҡ алыуҙың хәрәмлегенә ышанмаһағыҙ йәки ышанып та унан баш тартмаһағыҙ), Алланан һәм Уның рәсүленән һуғыш тураһында ишетегеҙ, әгәр тәүбәгә килһәгеҙ, һеҙҙең төп малығыҙ - үҙегеҙгә!" (Әл-Баҡара сүрәһе. 2-279).

2020 йылда сираттағы Бөтөн Рәсәй халыҡ иҫәбен алыу кампанияһы уҙғарыласаҡ. Был дәүләт кимәлендәге мөһим ваҡиға, уның һөҙөмтәләре Рәсәй халыҡтары хаҡындағы статистика мәғлүмәттәрен туплау менән генә сикләнмәйәсәк: улар XXI быуаттың өсөнсө тиҫтәһендә йәшәйешебеҙҙең барлыҡ өлкәләрен дөрөҫ күҙаллау, демографик хәлдең ил иҡтисадына, дөйөм ижтимағи үҫешкә йоғонтоһон алдан уҡ иҫәпкә алыу, киләсәгебеҙгә объектив ҡараш булдырыу өсөн ныҡлы нигеҙ булып торасаҡ. Башҡорт халҡы - бәләкәй этнос түгел, һаныбыҙ буйынса Рәсәйҙә дүртенсе урында торабыҙ. Тап шуның өсөн гәзитебеҙ биттәрендә башҡорт халҡының демографик проблемалары хаҡында мәғлүмәттәр баҫтыра башлауҙы, ошо хаҡта ғалимдарыбыҙҙың, башҡа белгестәребеҙҙең ҡараштарын уҡыусыларыбыҙға еткереүҙе хуп күрәбеҙ. Ошо проблемаға арналған тәүге әңгәмәбеҙҙә БР Стратегик тикшеренеүҙәр институтының ғилми хеҙмәткәрҙәре - тарих фәндәре кандидаттары Гөлдәр Хилажева, Наилә Шәмсетдинова һәм Гөлфинә Солтанова ҡатнашты.

"Ҡабаттан йәнләнгән фотоһүрәттәр" проекты гәзит уҡыусыларҙы "Беренсе Республика" фильмының геройҙары менән таныштырыуҙы дауам итә. Проектта шәхестәрҙең тарих архивтарынан, фәнни хеҙмәттәрҙән, музейҙарҙан тупланған фотолары һәм костюмдары буйынса рәссам Әлиә Байрамғолова тарафынан кинорежиссер Булат Йосоповтың "Беренсе Республика" тарихи нәфис фильмын төшөрөү майҙансығынан яһаған фотолары тәҡдим ителә.

Тамъян ырыуы, ғалим-этнограф Р.Ғ. Кузеевтың классификацияһына ярашлы, көньяҡ-көнсығыш башҡорттары төркөмөнә ҡарай. Тамъяндарҙың ата-бабаларының кем булыуы тураһында тарихи сығанаҡтар күп түгел. Тарихсы Салауат Хәмиҙуллин билдәләүенсә, тамъяндарҙың килеп сығышы хаҡында бынан 100 йылдан да элегерәк, XIX быуат аҙағында рус ғалимы Н.А. Аристов тарафынан фараз ителгән мәғлүмәттән башҡа телгә алырҙай икенсе версия булманы.

Үткән аҙнала "Торлаҡ хужалығы тармағында һөнәре буйынса иң яҡшыһы" ҡала һөнәри оҫталыҡ конкурсы үтте. Ул ике: теоретик һәм ғәмәли этаптан торҙо. Ҡатнашыусылар барыһы ла үҙҙәренең һәләттәрен күрһәтеп, ысынлап та оҫта икәнлектәрен раҫлаһа ла, иң-иңдәр генә еңеүсе була һәм улар баш ҡала данын республика конкурсында яҡлаясаҡ. "Ярыш барышындағы рух, сәм әлегә күҙәтеүсе ролендә генә сығыш яһаған йәштәрҙе лә был тармаҡҡа килергә этәргес булырына ышанам", - тине сираттағы оператив кәңәшмәне алып барыусы хакимиәт башлығы урынбаҫары Салауат Хөсәйенов.

Йәйге каникулдар мәлендә йәштәрҙең мәшғүллеген хәстәрләп, БР Йәш яҡташтар берлектәре ассоциацияһы һәм "Берҙәм Рәсәй Йәш Гвардияһы" ойошмаһы сираттағы "Аҫылташ" башҡорт мәҙәниәте республика форумын уҙғарҙы. Сара өсөнсө йыл рәттән Баймаҡ районы Граф күле буйында республика һәм Рәсәйҙең төрлө өлкәләренән башҡорт мәҙәниәте, тарихы, ғөрөф-ғәҙәттәре менән ҡыҙыҡһыныусыларҙы йыя. Быйыл унда Башҡортостандың төрлө район-ҡалаларынан, Силәбе, Свердловск, Ырымбур, Пермь өлкәләренән, Мәскәү, Санкт-Петербург, Ҡаҙан ҡалаларынан 300 кеше ҡатнашҡан. Форумдың һөҙөмтәләре тураһында ҡатнашыусыларҙың үҙҙәренән белештек.

Тормош көткәндә гүзәл заттар иңендә ятҡан бурыстарҙың береһе - аш-һыу әҙерләү. Берәүҙәр уны көндәлек мәшәҡәттәрҙең береһе итеп ҡабул итһә, икенселәр быны һөнәренә әйләндерә. Ләкин профессионал ашнаҡсылар араһында ла үҙ һөнәрен килемле эшмәкәрлеккә әйләндереүселәр һирәк. Бөгөн шундай уңғандарҙың береһе, Өфө ҡалаһында "Өйгә ашнаҡсы саҡырыу" хеҙмәтен булдырыусы Рәзилә АМАНБАЕВА-МОТАЛЛАПОВА менән әңгәмә ҡорҙоҡ.

Ағинәйҙәрҙең йыш осрашырға, аралашырға, саралар үткәрергә яратҡанын беләһегеҙ. Әгәр ҙә улар алдына:"Һеҙ ниндәйҙер байрамдар ваҡытында, бер датанан икенсе датаға тиклемге арауыҡта ғына осраша, аралаша торғандарҙан түгел. Һеҙ көн һайын, сәғәт һайын ағинәйлек бурысын үтәргә тейешһегеҙ. Ағинәйлек һеҙҙең йәшәү рәүешегеҙ булырға тейеш", - тигән бурыс-маҡсат ҡуйылған икән, уларҙың әле бер, әле икенсе районда үткән йыйындарына аптырарға ярамай. Улар шулай аралаша, бер-береһенең эш тәжрибәһен өйрәнә, үҙе белгәнде башҡаларға өйрәтә һәм йәмәғәт эшен артабан тағы ла дәртләнеп дауам итеү өсөн йөрәктәренә ҡуҙ, ялҡын өҫтәй. Һәр эштә лә шулай теге йәки был саралар, күрһәтмәләр, бойороҡтар ярҙамында ялҡынды дөрләтеп торорға кәрәк бит.

Күңелде йомшарта торған музыка төрҙәре медицина өлкәһендә быуаттар дауамында ҡулланыла килә. Ошоноң менән бәйле үткәрелгән тикшеренеүҙәр һөҙөмтәһендә музыка белгестәре һәм ғалимдар төрлө ауырыуҙарҙан дауаланыр өсөн музыка өлгөләренә мөрәжәғәт иткән: депрессиянан - яман шешкә, юғары баҫымдан - хроник сирҙәргә тиклем.

Һуңғы ваҡытта республикала башҡа мәсьәләләр менән бер рәттән, медицина тармағының торошо ла етәкселектең күҙ уңында. Шулай булыуға ҡарамаҫтан, журналистар өсөн был өлкә ниндәйҙер кимәлдә "ете ҡат йоҙаҡ аҫтында" ҡала килә - табиптар менән әңгәмәләшеү өсөн дә рәсми хат яҙыу кәрәк. Ирекһеҙҙән, күңелдә төрлө уйҙар, шик тыуа башлай. Әммә бер һүҙһеҙ әңгәмәләшергә ризалашыусылар ҙа юҡ түгел. Бөгөнгө ҡунағыбыҙ - баш ҡалалағы 51-се поликлиниканың баш табибы Раян МИҺРАНОВ тап шундайҙарҙан һәм уның менән медицинаның бөгөнгө хәл-торошо хаҡында әңгәмә ҡорабыҙ.

Медицинала борондан килгән "Зыян итмә", тигән бер ҡағиҙә бар. Буласаҡ табиптарға ана шул ҡанунды университеттың беренсе курсында уҡ өйрәтәләр. Латин телендә "non nocerе" (не навреди) тигән яңғырашлы ошо һүҙбәйләнеште белмәгән бер табип та юҡтыр.

Оператив кәңәшмәнең көн тәртибендә тағы ла балаларҙың хәүефһеҙлеге мәсьәләһе төп урында торҙо. Ҡала хакимиәте башлығы Өлфәт Мостафин белдереүенсә, уйын майҙансыҡтарының дөрөҫ урынлаштырылмауы йәки ҡуйылған талаптарға яуап бирмәүе күп осраҡта хәүеф сығанағына әүерелә. Фажиғәләргә, төрлө ауыр йәрәхәттәргә юл ҡуймау өсөн был тема муниципаль берәмектәр етәкселегенең һәр саҡ иғтибар үҙәгендә.

Илебеҙҙә "бөйөк" Коммунистар партияһын, Ленин бабайҙы, уның һыҙған "берҙән-бер тоғро юлын" данлап, хатта уны "һөйөклө атабыҙ" тип атап күңелдәргә һеңдерелгән дәүер, шулай уҡ кешеләрҙә батшалыҡҡа, хосуси милеккә ҡағылышлы һәммә нәмәгә ҡарата нәфрәт тойғоһо тәрбиәләгән осор әле булһа бик күптәрҙең хәтерендәлер. Нисек кенә булмаһын, "халыҡҡа ирек даулаусы", "бөйөктәрҙән бөйөк, тереләрҙән тере" Ленинға оло хөрмәт рухында тәрбиәләнеп үҫтек беҙ.

Ошо көндәрҙә генә редакцияға "Киске Өфө" гәзитенең күптәнге дуҫы - биология фәндәре докторы, БДУ-ның Сибай институты профессоры, шул уҡ ваҡытта әүҙем йәмәғәт эшмәкәре, журналист Сәфәрғәли Йәнтүрин килеп сыҡты. Шундай шәхестәр була, үҙҙәренең илһөйәрлек һәм дә телһөйәрлек асылдарын улар бәғзе берәүҙәр кеүек бушбоғаҙланып, ҡоро ләстит һатып йөрөүҙә түгел, ә милләте, туған теле хаҡына аныҡ, файҙа килтереүсе эштәре менән раҫлап йәшәүҙә күрә. Даими уҡыусыбыҙ, төплө белемле, дәлилле фекерле авторыбыҙ Сәфәрғәли Искәндәр улы тап ана шундай шәхестәрҙең береһе лә инде.

Ҡабатлағандан доға иҫкермәй, ти халыҡ мәҡәле. Шуға күрә халыҡ үҙенең шәхестәре, даһиҙары хаҡында күпме генә һөйләһә лә, йырлаһа ла, был һис кенә лә бер ҡылда көй уйнау кеүек ҡабул ителмәй. Киреһенсә, танһыҡ моңдо төрлө музыка ҡоралдарында уйнауҙы хәтерләтә: сөнки һәр автор теге йәки был шәхес хаҡында үҙ фекерен әйтергә, үҙ ҡарашын белдерергә тырыша. Бер ҡараһаң, Шәйехзада Бабич хаҡында кеше аптыратырлыҡ бер ниндәй яңылыҡ та әйтеп булмаҫ, әммә күрәҙәлек, алдан тойомлау кеүек сифаттар хас булған был шиғриәт шулай уҡ һәр заманда ла көнүҙәк булырмы икән ни, тигән фекергә киләһең. Хәйер, уйҙарым менән уртаҡлашыу өсөн Ш. Бабичтың ижад донъяһына тағы ла бер тапҡыр күҙ һалырға саҡырам. Ижад донъяһына, тим, унда һүҙ уның шиғриәте хаҡында ғына түгел, ә Бабич ижады усағында һаман да баҙлап ятҡан ете ҡуҙ хаҡында барыр.

Былтыр 17-19 ноябрҙә Париж ҡалаһында Башҡортостан Республикаһы көндәре сиктәрендә "Янғантау" геопаркының, Шүлгәнташ мәмерйәһенең презентацияһы үткәйне. Ошо көндәрҙә Башҡортостан Республикаһы Мәҙәни мираҫтың күсемһеҙ милкен һаҡлау һәм файҙаланыу буйынса фәнни-ғәмәли үҙәгенең (НПЦ) әйҙәүсе ғилми хеҙмәткәре, тарих фәндәре кандидаты Гөлсәсәк БҮЛӘКОВА менән "Шүлгәнташ мәмерйәһе" тарихи-мәҙәни музей-ҡарсаулығы директоры Фәүзил МАЛИКОВ тағы ла Францияла булып ҡайтты. Юҡҡа ғына халыҡ, сит ерҙәргә сығып фәһем ал, тимәгән. Сәфәрҙән ниндәй фекерҙәр төйнәгәндәр - ошо хаҡта белешеү маҡсатында уларҙы редакцияға саҡырҙыҡ.

Бөрйән ырыуының килеп сығышы ифрат ҡыҙыҡлы, ул башҡорт халҡының этногенезында айырым урын биләй. Бөрйәндәрҙең боронғо тарихи тамырҙары Урта Азия, Кавказ һәм Көнсығыш Европа тарафтарынан Көньяҡ Уралғаса таралып китеп, этнографик һәм тарихи тикшеренеүҙәр өсөн күп төрлө мөмкинлектәр ҡалдырған. Яҙма сығанаҡтар, мифология (легенда-риүәйәттәр), археология, палеогенетика һәм геногеография материалдары бөрйән тарихын асыҡларға, уның дөйөм башҡорт тарихындағы урынын билдәләргә ярҙам итә.