"Ер күтәрмәҫ ауыр был вәхшәтте
Ил күтәрҙе, төшкәс башына.
Килер быуындарға ғибрәт итеп,
Яҙ һин уны тарих ташына", - тип оран һалды заманында Башҡортостандың халыҡ шағиры Рәми Ғарипов үҙенең "Табыныу" поэмаһында репрессия темаһына мөрәжәғәт итеп һәм... эҙәрлекләүҙәргә, йәғни шулай уҡ репрессияға дусар ителде. Әммә ул йылдарҙа золомдоң алымдары ғына үҙгәргәйне. Һуңынан был темаға тарих фәндәре кандидаты, КПСС Өлкә Комитетының партия архивы мөдире Ғизетдин ИРҒӘЛИН мөрәжәғәт итте һәм ҡарайтылған исемдәрҙе ағартыуҙа ҙур эш башҡарҙы. Бөгөн уның менән тағы бер тапҡыр ил тарихында ошо ҡанһырап торған яраға ҡағылмаҡсыбыҙ.

Баш ҡалабыҙҙа Нияз Мәжитов иҫтәлегенә бағышлап үткәрелгән Халыҡ-ара фәнни симпозиумға "Боронғо Өфө" республика тарихи ҡурсаулығы музейы саҡырыуы буйынса Санкт-Петербург ҡалаһынан тарихсы-картограф Александр Григорьевич Юрченко ла килгәйне. Александр Григорьевич тикшеренеүсе, сәйәхәтсе, урта быуаттар яҙыуҙарын уҡый белеүсе генә түгел, боронғо карталар белгесе лә. Беҙҙең сараға ул 1375 йылда төҙөлгән Каталон картаһын алып килгәйне. Картала "Башҡорт" тип билдәләнгән ҡала ла бар. Тарихсы ауыҙынан ишеткән мәғлүмәттәрҙе гәзит уҡыусыларыбыҙға ла тәҡдим итәбеҙ.

Ошо көндәрҙә баш ҡалала мәктәп уҡыусылары араһында башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса төбәк-ара олимпиада үтеүе яңы йылдың тәүге һәм иң мөһим сараларының береһе булды. Унда быйыл Ҡурған, Силәбе, Ырымбур өлкәләренән һәм Башҡортостандың төрлө төбәктәренән өс йөҙҙән ашыу 8-11 синыф уҡыусылары ҡатнашты.

Ҡала хакимиәтендәге оператив кәңәшмәне бер һөйләм менән әйтеп аңлатырға ҡушһалар, күптәр, моғайын, ошо мәҡәлде иҫенә төшөрөр ине. Ул, ысынлап та, ысын хужа хәстәрен асыҡ күрһәтә. Республика Башлығы оператив кәңәшмәлә тап ошо мәҡәлдән сығып эш иткәндер, моғайын. Ә инде ҡала хакимиәте башлығы Өлфәт Мостафин уны тейешле хеҙмәттәргә күрһәтмә биреүе менән нығытып ҡуйҙы. "Коммуналь хеҙмәттәргә бөгөндән үк ҡалалағы туҙан мәсьәләһен хәл итеү механизмын уйларға кәрәк. Радий Хәбиров көҙгөһөн ҡаланың бысраҡлығы тураһында бер нисә тапҡыр белдерҙе, ул ваҡытта ямғырҙар яуа ине. Ә ҡоро көндә беҙҙә туҙан күтәрелә. Шуға бөгөн үк был хаҡта уйларға һәм әҙерлек эштәре алып барырға кәрәк. Моғайын, ҡаланы йәшелләндереү ойошмаһына айырым бригада төҙөргә лә тура килер", - тине Өлфәт Мансур улы.

Гәзитебеҙҙең 2-се һанында Фәрзәнә Илбаеваның "Сәскәләр һәм... башҡалар" исемле мәҡәләһен уҡып сыҡҡас, мин дә ана шундағы күтәрелгән мәсьәләгә ҡарата үҙемдең фекерем менән бүлешмәксе булдым. Һүҙ уҡытыусы һәм табип халҡына бүләк биреү-бирмәү тураһында бара. Билдәләнеүенсә, элегерәк уларға 3 мең һумлыҡтан ҡиммәтерәк бүләк алыу тыйылған булһа, Дәүләт Думаһы ҡарауына тәҡдим ителгән яңы закон проектында ошо категорияға тик сәскә гөлләмәһе генә бүләк итеүгә рөхсәт буласаҡ...

Яңы йыл алды көндәрендә бөтөн Башҡортостан халҡы Рәсәйҙең Беренсе каналында барған "Голос. Перезагрузка" конкурсының финалына сыҡҡан һылыуыбыҙ Рушана ВӘЛИЕВА өсөн көйҙө. Барлыҡ социаль селтәрҙәргә талантлы яҡташыбыҙҙы күтәрмәләгән СМС-хәбәр ебәреү тураһында саҡырыуҙар таратылды, хатта Башҡортостан Башлығы вазифаһын ваҡытлыса башҡарыусы Радий Хәбиров та "Бәйләнештә" селтәрендәгеләрҙе Рушана өсөн тауыш бирергә саҡырҙы. Ошо берҙәмлек Рушанаға конкурстың иң шәп өс йырсыһы исемлегенә инергә ярҙам итте. Нәзәҡәтле, шишмәләй сылтырауыҡлы тауышҡа эйә яҡташыбыҙ менән тыуған төйәгенә ҡыҫҡа ғына ҡышҡы ялға ҡайтҡан мәлендә әңгәмә ҡороп өлгөрҙөк.

Өфө ҡалаһының Ф. Мостафина исемендәге 20-се Башҡорт гимназияһы ошо көндәрҙә үҙенә исем биргән күркәм шәхесебеҙ Фатима Мостафинаның тыуыуына 105 йыл тулыуын билдәләне. Шул айҡанлы белем усағының ветеран уҡытыусылары, Фатима Хәмит ҡыҙының туғандары, яҡын таныштары, уҡыусыларҙың ата-әсәләре ҡатнашлығында асыҡ дәрестәр һәм тантаналы тамаша уҙғарылды.

Сәхнәнән башҡа бер генә сәнғәт төрө лә кеше күңеленә көслө тәьҫир яһай алмай, тигәнме әле Чеховтың "Күңелһеҙ тарих" повесы геройы? Ысынлап та, театр сәхнәһендә барған һәр спектакль тамашасыны уйға һала, тап уның сәхнәһендә сәнғәттең бөтөн төрҙәре сағылыш таба. Ошо ижади мөхитте булдырыуҙа актерҙың өлөшө ниндәй күләмдә? Бөгөнгө үҙгәрештәр заманында театр үҙенең тамашасыһы менән идара итеү өҫтөнлөгөн һаҡлап ҡалғанмы? М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры актеры Вадим ҠЫЛЫСОВ менән ошолар тураһында әңгәмәләшәбеҙ.

Ошо көндәрҙә Рәсәй Федерацияһының атҡаҙанған, Башҡортостан Республикаһының халыҡ артисы, Өфө дәүләт сәнғәт институты профессоры, ябай итеп әйткәндә, ярты быуат буйына башҡорт тамашасыһының күңелен ҡанатландырған шәхес Суфия Шәрәфулла ҡыҙы ҠорбанҒӘлиева менән яҡындан аралашыу бәхете тейҙе. Актриса сәй өҫтәле артында ҡырҡ сырағының береһе янып, береһе һүнеп, унан ҡайһыһылыр ҡабаттан тоҡанып, барыр юлын яҡтыртыуы хаҡында бәйән итеп, һүҙ артынан һүҙ ялғанып, иҫтәлектәр артынан иҫтәлектәр уянып, аралашып, сер бүлешеп, күңелен бушатып алды. Уны сәхнә аша ғына белгәндәргә был әңгәмә ҡыҙыҡлы булыр, тип уйлайым.

Баш ҡалабыҙҙа Нияз Мәжитов иҫтәлегенә бағышлап үткәрелгән Халыҡ-ара фәнни симпозиумға "Боронғо Өфө" республика тарихи ҡурсаулығы музейы саҡырыуы буйынса Санкт-Петербург ҡалаһынан тарихсы-картограф Александр Григорьевич Юрченко ла килгәйне. Александр Григорьевич тикшеренеүсе, сәйәхәтсе, урта быуаттар яҙыуҙарын уҡый белеүсе генә түгел, боронғо карталар белгесе лә. Беҙҙең сараға ул 1375 йылда төҙөлгән Каталон картаһын алып килгәйне. Картала "Башҡорт" тип билдәләнгән ҡала ла бар. Тарихсы ауыҙынан ишеткән мәғлүмәттәрҙе гәзит уҡыусыларыбыҙға ла тәҡдим итәбеҙ.

Яңы йылда Өфө ҡала хакимиәтендәге тәүге оператив кәңәшмә, нигеҙҙә, байрам көндәрендә уҙған сараларға һәм ҡала хеҙмәттәренең эшенә йомғаҡ яһауға ҡайтып ҡалды. "Вьюговей-2019" фестивале хаҡында Мәҙәниәт һәм сәнғәт идаралығы етәксеһе Исламетдин Мәмбәтов сығыш яһаһа, ҡала хеҙмәттәренең эше тураһында ҡала хакимиәте башлығы урынбаҫары Алина Сөләймәнова таныштырҙы. Шулай уҡ былтыр көн ҡаҙағына сығарылған мәсьәләләр буйынса ла яуаплылар яуап тотто.

Былтыр республикала юл-транспорт һәләкәттәренең унан алдағы йылға ҡарағанда кәмерәк булыуы хаҡында Рәсәй Эске эштәр министрлығының Башҡортостан буйынса ЮХХДИ идаралығы мәғлүмәттәренә ышанырға буламы, юҡмылыр - әммә көн һайын яңылыҡтар блогында бер генә түгел, ә бер нисә автоавария хаҡында кемуҙарҙан хәбәр ителә. Мәҫәлән, "Башҡортостанда Мерседес автобусы ҡатнашлығында үлемесле авария теркәлде." "63 йәшлек ир МАЗ йөк машинаһы тәгәрмәстәре аҫтында ҡалды..." 25 декабрь: "Өфө районы Михайловка ауылында бынан алда таныҡлығынан мәхрүм ителгән 39 йәшлек ир беренсе класс балаһын тапатып үлтерә"...

Ошо көндәрҙә Дыуан районында тәүге тапҡыр яҡташыбыҙ Зөлфиә Ханнанованың шиғырҙарын яттан һөйләү буйынса конкурс уҙғарылды. Иртә таңдан шағирәнең тыуған ауылы Иҫке Хәлилгә райондың барлыҡ башҡорт ауылдарынан ҡатнашыусылар ағылды. Райондың мәғариф бүлеге, Иҫке Хәлил мәктәбе һәм мәҙәниәт йорто ойошторған был сарала Дыуан районы башҡорттары ҡоролтайы һәм "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы ағзаларының, шулай уҡ "Киске Өфө" гәзитенең баш мөхәррире Гөлфиә Янбаева менән шағирә Зөлфиә Ханнанованың да ҡатнашыуы байрамдың мәртәбәһен арттырҙы.

Өфөнө һәм уның эргә-тирәһен генә алып ҡарағанда ла, төҙөлөштөң ниндәй йылдам темптар менән барыуын күрергә мөмкин. Торлаҡ төҙөү эштәре шулай әүҙем бара икән, тимәк, уны һатып алырға теләүселәр ҙә күп. Төҙөүсе компания һәм уның потенциаль клиенты араһындағы бәйләнеште, ғәҙәттә, халыҡ телендә риелтор, ә законға ярашлы әйткәндә, күсемһеҙ милек буйынса агент булдыра. Ә кем ул агент? Уны нисек һайларға? Торлаҡ һатып алғанда нисек алданмаҫҡа? Эшҡыуарлыҡҡа өйрәтеп буламы? Етеҙ тормош ритмынан нисек төшөп ҡалмаҫҡа? Ошо һәм башҡа һорауҙарға яуапты күсемһеҙ милек өлкәһендәге эшҡыуар Рим Наил улы ХӘСӘНОВ менән эҙләйбеҙ.

2000 йылдарҙа тыуған көнөмә рус телендә сыҡҡан Британия ҡоралдары энциклопедияһын бүләк иткәйнеләр. Башҡорт хәрби уҡ-яны (уҡ-йәйә) тураһында яҙылған битен асып тороп тапшырҙылар. Был мәҡәләлә башҡорт уҡ-яны донъялағы иң шәбе тиелгәйне!

2018 йыл һеҙҙең төбәк өсөн ниндәй ваҡиғалары, күренештәре менән иҫтә ҡаласаҡ?

Илдар НАФИҠОВ, Әбйәлил районы хакимиәте башлығы: Әбйәлил районында әүҙем, ихлас халыҡ йәшәй. Уларҙы бөгөнгө көндәге проблемалар ғына түгел, ә иртәгәһе көндөң ниндәй булыуы ла борсой. Ғөмүмән, беҙҙә халыҡ бер көн менән генә йәшәмәй. Һуңғы ваҡытта район халҡы үҙҙәрен борсоған мәсьәләләрҙе бигерәк тә әүҙем күтәреп сыға. Беҙ, үҙ сиратыбыҙҙа, уларға тиҙ арала һәм объектив яуап биреп, билдәләнгән мәсьәләләрҙе хәл итергә тырышабыҙ. Үткән йылда бөтә өлкәләрҙә лә әбйәлилдәр уңышлы эшмәкәрлек алып барҙы, райондың ныҡлы киләсәге өсөн һәр кем үҙ өлөшөн индерҙе. Ауыл хужалығы киң үҫешкән төбәк булараҡ, Әбйәлилдә төп иғтибарҙың береһе нәҡ ошо өлкәгә йүнәлтелә. Әммә шәхси хужалыҡтар, йәғни ауыл халҡы ла, эш юҡ, тип ултырмай, күпләп мал аҫрап, етеш тормошта йәшәй.

"Батька" ҡушаматы алған анархистар атаһы Нестор Махноның ғәскәре данлыҡлы Ҡыҙыл армияға ҡаршы тора алмай, бер-бер артлы еңелеүҙәргә дусар була. Ғәскәр эсендә паника башлана. "Ҡыҙыл машина" "Батька" ғәскәрен илдең бер мөйөшөнә һыйындыра. Анархистар, һанһыҙ яугирҙарын юғалтып, сигенә-сигенә барып, бәләкәй төркөмгә ҡалғас, бер ауылда туҡтап, татлы йоҡоға тала. Махно тоғро ҡатыны, анархия идеологы Агафья Кузьменко (туйҙарынан һуң Галина исемен ала) менән айырым йортҡа урынлаша. Таң һарыһында, йоҡоларының иң татлы мәлендә ауылға ҡыҙылдар көтмәгәндә һөжүм итә. Байтаҡ ҡына затлы мөлкәттәре булһа ла, Нестор пулемет таҫмалары һалынған йәшникте генә үҙе менән алырға өлгөрә.

Яңы йыл байрамының төп геройы Ҡыш бабай барыһының да - балаларҙың ғына түгел, өлкәндәрҙең дә яратҡан геройы. Ә актерҙар үҙҙәре яратамы икән донъялағы был йомарт һәм изге күңелле тылсымсы ролен? М. Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры актеры, Башҡортостандың атҡаҙанған артисы, Ҡыш бабай Хәким МОРТАЗИН менән ошо турала әңгәмәләшәбеҙ.

"Мин ауылым һәм ауылдаштарым хаҡында маҡтап һәм һоҡланып һөйләргә теләйем. Уларҙың шундай сәм һәм ғәм менән лайыҡлы йәшәргә, эскелектән ҡотолорға, йәш быуынды матур тәрбиәләп үҫтерергә ынтылыуын күрһәткем килә", - тине ауылында башҡарылған күп кенә мәртәбәле эштәр хаҡында фотоһүрәтләмәләр алып килгән Азат Хамматов.

Яңы йылды ҡаршылау - бөгөнгә тиклем килеп еткән иң боронғо ритуалдарҙың береһе, шуға күрә уны кешелектең тарихи байрамдары рәтенә индереп була. Был байрам нисек барлыҡҡа килгән һуң?