Мин дә шуға аҙ ғына булһа ла тап килергә тырышам...

Ҡыйыу фекерле шағирә итеп беләбеҙ уны. Зыялы, әүҙем, рухлы шәхес итеп. Интернет киңлектәрендә төрлө мәсьәләләргә ҡарата һалған төплө яҙмалары уҡ апайҙың юғары аң кимәлен аңғарта. Ә көндәлек тормошта ул ниндәй? Түбәндәге әңгәмә, моғайын, ошо һорауҙың яуабын асыҡлағандай итер.

Быйыл Санкт-Петербургта уҙғарылған иҡтисад форумында кинәт кенә каустик сода итеп эшкәртелеү ҡаралған Торатау яҙмышы хаҡында мәсьәлә ҡуҙғатылды. Был мәсьәләгә сит ил дини көстәренең емерткес ҡыҫылыштары, аҡса түләнгән экологтар ҡаршылығы һәм башҡа имеш-мимештәр телгә алынды унда. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, ошондай һүҙ ҡуйыртыуҙар араһында хаҡ һүҙ әйтер тарихсылар һәм этнологтар тауышы ишетелмәне. Ысынлап та, йәмәғәтселек аңында бер үк объъект төрлө юҫыҡта сағылыш табырға мөмкин. Бер яҡтан, Торатау - еңел генә ҡулға төшөрә алырҙай ҡиммәтле сеймал сығанағы, икенсе яҡтан, башҡорт халҡының мифик һәм тарихи мираҫының айырылғыһыҙ бер өлөшө. Ул ябай бер ландшафт өҙөгө түгел, ә башҡорттоң үткәненә ҡағылышлы ваҡиғалар ҡатнашсыһы һәм уның тере шаһиты ла.

Ҡала хакимиәтендә үткән сираттағы оператив кәңәшмә Федор Решетниковтың киң билдәле "Тағы ла икеле" картинаһын күҙ алдына баҫтырҙы. Сөнки был юлы ҡала башлығы оператив кәңәшмәне уҙған аҙналарҙа ҡушылған бурыстарҙың үтәлешен тикшереүҙән башланы. Юҡ, яуаплы вазифа биләүселәр икеле алған малай кеүек баштарын эйеп, күҙҙәрен йәшереп баҫып торманы, ә ентекле итеп яуап бирергә тырышты.

Ошо көндәрҙә Башҡортостан Башлығы вазифаһын башҡарыусы Радий Хәбиров Өфө ҡала округы хакимиәтендәге кәңәшмәлә ҡатнашты һәм унда йыйылған идаралыҡтар, предприятиелар, ойошмалар етәкселәре алдында үҙенең идара итеү күҙаллауҙары, талаптары, әхлаҡи принциптары, етешһеҙлектәрҙе төҙәтеү буйынса тәҡдимдәре менән уртаҡлашты.

Рәйсә КҮЗБӘКОВА, Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты ағзаһы: Бөгөнгө көндә милли ҡиммәттәрҙе һаҡлау һәм үҫтереү мәсьәләләре ил етәкселеге кимәлендә ҡат-ҡат йәмәғәтселек иғтибарына еткерелә тора. Шул уҡ ваҡытта милли ҡиммәттәр нигеҙен туған, әсә теле тәшкил итеүен бер генә мәлгә лә оноторға ярамай, сөнки туған телен онотҡан милләт - ул инде теге йәки был милләт булыуҙан туҡтай, тигән һүҙ. Шуға күрә лә бөгөн Рәсәй халыҡтарының һәр береһе алдында әсә телен уҡытыу проблемаһы бер ҡасан да булмағанса киҫкенлеге менән килеп баҫты. Башҡортостан Башлығы вазифаһын башҡарыусы Радий Фәрит улы Хәбиров был мәсьәләләр менән хәбәрҙарҙыр һәм беҙ был хаҡта ла уның аҡыллы, уйланылған фекерен ишетербеҙ әле, тип өмөт итәбеҙ. Әлегә беҙ, йәмәғәтселек вәкилдәре, уҡытыусылар, ата-әсәләр, йәғни ошо проблеманың уртаһында ҡайнаусы, туған телебеҙ яҙмышына битараф булмаған кешеләр, республикабыҙ етәксеһе иғтибарына ҡайһы бер киҫкен һәм уның ярҙамын көткән мәсьәләләрҙе еткерә торорға бурыслыбыҙ, тигән фекерҙәмен.

Башҡорт дәүләт ҡурсаҡ театрында ошо көндәрҙә "Ҡыҙыл башлыҡ" спектакленең премьераһы булды. Ул "Балаларға - театр" проекты сиктәрендә "Берҙәм Рәсәй" партияһының матди ярҙамы менән ҡуйылған. Театрҙың әҙәби бүлеге етәксеһе Диана ГӘРӘЕВА менән ошо премьера тураһында һөйләшәбеҙ.

Республикабыҙ бына икенсе тапҡыр Бөтә Рәсәй сәсәндәр бәйгеһенә Рәсәйҙең төрлө төбәктәренән һәм Башҡортостандың ҡала-райондарынан ҡобайырсыларҙы йыйҙы. Фестивалдә ҡатнашыусыларҙың башҡарыу оҫталығын жюри ағзалары - Ҡырғыҙ Республикаһы фольклорсыһы, профессор Талантаалы Бакчиев, профессор Иван Карпухин, филология фәндәре докторы Розалия Солтангәрәева, Республика халыҡ ижады үҙәге директоры урынбаҫары Нәфисә Тулыбаева, Үҙәктең фольклор буйынса баш белгесе Гөлгөнә Баймырҙина, "Шоңҡар" журналының баш мөхәррире Мөнир Ҡунафин, шағирә Лариса Абдуллина баһаланы.

Учалы төбәге йырсылары менән генә түгел, бейеүселәре менән дә дан тота. Башҡорт бейеүенә бында айырыуса һаҡсыл ҡараш йәшәй, тап бында ғына һәр ауылда балалар бейеү ансамблдәре бар. "Ижадхана"ның бөгөнгө геройы ла, тап ошондай мөхиттә тыуып-үҫеүем менән бәхетлемен, ти. Өфө ҡалаһының "Сығанаҡ" балалар ижады үҙәге педагогы, "Толпар" бейеү ансамбле етәксеһе, йәш хореограф Денис Рауил улы ҒАТАУЛЛИН менән башҡорт бейеүе, балалар менән шөғөлләнеүҙең үҙенсәлектәре тураһында әңгәмәләшәбеҙ.

Башҡортостан автономияһының 100 йыллығын ҡаршылаған осорҙа тарихсылар менән бер үк һорауҙарҙы төрлө юҫыҡта асырға, төрлө ҡараштар, фекерҙәр барлығын асыҡларға тырышабыҙ. Өйрәнелгән ҡалыпта ғына ҡаралмай бөгөн тарих. Был өлкәлә лә үҙебеҙҙең милли күҙлектән сығып анализлауҙар, һығымталар яһауҙар бар. Сираттағы һөйләшеүҙә лә тарих фәндәре докторы, Башҡорт дәүләт университеты профессоры Марат Мәхмүт улы ҠОЛШӘРИПОВ һәм тарих фәндәре кандидаты Рәсих Батыр улы ЗӘЙТҮНОВ менән тарихи хәҡиҡәтте асыҡлау, һығымталар яһау юлындабыҙ.

Археологтар бахмут, именьков, турбаҫлы, кушнаренко һәм ҡара яҡуп мәҙәниәте тип атап йөрөткән ҡәүемдәр башҡорт этногенезында ярайһы уҡ билдәле эҙ ҡалдырған. Быны яҙма ҡомартҡыларҙан да, антропология мәғлүмәттәренән һәм традицион башҡорт мәҙәниәтенән дә табырға була. Тикшеренеүселәр бахмутлыларҙы башлыса фин теллеләр, ҡара яҡуп һәм кушнаренко мәҙәниәтенә ҡарағандарҙы уғырҙар менән бәйләһә, именьковсылар сығышы буйынса, минеңсә, гун ҡәбиләләре берләшмәһенә ҡараған Азов буйы аландарынан, йә булмаһа, венгрҙарҙың этногенезенда һәм тарихында әүҙем ҡатнашҡан ҡауарҙарҙан булған.

Рәсәйҙең төрлө төбәктәренән һәм Әрмәнстан, Ҡаҙағстан илдәренән "Батыр даны - көрәштә" тип инанған 160 көрәшсе Өфөгә Владимир Алексеевич Борман иҫтәлегенә арналған грек-рим көрәше буйынса Бөтә Рәсәй турнирына йыйылды. Профессиональ спорт менән шөғөлләнгән ир-егеттәр өсөн был сара республикала утыҙ өсөнсө тапҡыр ойошторола. Советтар Союзының данлы грек-рим көрәшселәрен тәрбиәләгән Владимир Бормандың шәхесен ихтирам итеп үткәрелгән ярыш күптән йолаға әйләнгән булыуы менән генә түгел, матур алыштар һәм зал тулы көйәрмәндәр менән үҙенсәлекле булды.

Республика Башлығы вазифаһын башҡарыусы булып Радий Хәбировтың ҡайтыуы бар нәмәгә битараф булып йәшәп ятҡан йәмғиәткә ҡырмыҫҡа иләүенә таяҡ тығып болғаған кеүек тәҫир итте. Был ҡала округы хакимиәтендә үткән сираттағы оператив кәңәшмә барышында ла һиҙелде, сөнки ҡала хакимиәте башлығы Өлфәт Мостафин ултырышты уҙған аҙнала булған яңылыҡтарҙан, йәғни Республика Йортонда үткән семинарҙан һәм унда билдәләнгән өҫтөнлөклө йүнәлештәрҙе барлауҙан башланы.

Был яҡтан уңдым: атайым да, ирем дә тәмәке тартманылар. Уның ҡарауы, эргә-тирәләге паровоз кеүек борлатыусы әҙәмдәрҙең алама ҡылығы ғүмер буйы теңкәне ҡорота: күршеләр булһынмы ул, башҡа туғандар йә хеҙмәттәштәрме... Хатта туҡталышта транспорт көткәндә йә урамда яныңдан үтеп киткән арала ла һине ағыулап өлгөрә бит улар. Автобусына инеп ултырһаң да әле, ҡотолдом, тимә: салонда бала-саға, өлкәндәр ултырыуға ла ҡарамай, водитель борҡота башлай.

Башҡортостандың халыҡ шағиры Рауил Бикбаевтың "Ете йөҙ етмеш ете хәҙис" тигән китабы донъя күрҙе. Был яңы баҫмаға һәм шағирҙың һуңғы йылдарҙағы ижадына ҡағылышлы һорауҙарға яуапты әҙиптең үҙенән алдыҡ.

Егет кешегә етмеш төрлө һөнәр ҙә аҙ, тигән әйтем, моғайын да, юҡтан барлыҡҡа килмәгәндер. Боронғо тарихҡа байҡау яһағанда, ата-бабаларыбыҙ элек-электән ат үрсеткән, ағас эшкәрткән, солоҡсолоҡ менән шөғөлләнгән, ер эшкәрткән, балыҡ тотоп, уның тәңкәләренән елем эшләгән, ҡул эшенә оҫта булған, хатта йыртҡыс ҡоштарҙы ла ҡулға эйәләштергән. Был хаҡта башҡорт этнографияһы аҡһаҡалдарының береһе, 40 йыл ғүмерен башҡорттарҙың тормош-көнкүреш мәҙәниәтен өйрәнеүгә бағышлаған тарих фәндәре кандидаты Мирза МУЛЛАҒОЛОВтан да яҡшыраҡ белгән кеше юҡтыр, моғайын. Сөнки 2013 йылда уның "Башҡорттарҙың ыласын һунары" тип аталған китабы донъя күрә. Бөгөн Мирза ағай менән һунар ҡоштары хаҡында әңгәмәләшәбеҙ.

Бер саҡ "Өфө - Сибай" поезында тыуған яҡтарға ҡайтып барғанда бер башҡорт ҡатыны менән һөйләшеп барҙыҡ. Шул һөйләшеүҙән ҡалған ауыр тәьҫорат әле һаман баштан сыҡмай.

29 октябрҙә конкурс комиссияһы Өфө хакимиәте башлығы вазифаһына кандидаттар араһынан өс дәғүәсене - Өфө районының Социаль үҫеш программаларына булышлыҡ итеү фонды генераль директоры Руслан Зәйнуллинды, Киров районы хакимиәте башлығының беренсе урынбаҫары Олег Котовты һәм Өфөнөң "Газпром газ бүлеү" йәмғиәте генераль директорының капиталь төҙөлөш буйынса урынбаҫары Өлфәт Мостафинды һайлап алды.

"Кем ул уңышлы кеше? Уңышлы кешегә ниндәй сифаттар хас? Заман башҡорто ниндәй булырға тейеш?" тигән һорауҙарҙы үҙебеҙҙең башҡорт йәштәренә йыш бирәбеҙ. Ниндәй өлкәлә эшләүенә ҡарап һәр кем үҙенсә яуап ҡайтара, әммә бер нәмәлә улар фекерҙәш: уңышлы башҡорт туған халҡына хеҙмәт итергә тейеш. Өфөләге "Президент отель" бинаһының иркен залында тап шулай уйлаған йәштәр "Bashkort 2.0" китабының исем туйында киң аудитория менән осрашты.

Бөгөнгө көндә үҙеңде тап, үҙеңде яратырға өйрән, тигән саҡырыуҙар, бәхетле, уңышлы булыу серҙәрен асырға вәғәҙә иткән тренингтар күбәйҙе. Әммә йәнде дауалау, йәнде имләү, йәнде шифалау тигән күренеш халыҡ медицинаһында ла бар. Динебеҙ ҙә йән менән физик тәнде айырып ҡарай. Тимәк, борондан килгән йолаларыбыҙ һәм дин тәртиптәренә тоғролоҡ һаҡлап йәшәй белеү - бәхетле, уңышлы булыуҙың сере түгелме һуң? Бөгөн ошо һорауға Нурмөхәмәт хәҙрәт НУРИЕВ менән яуаптар эҙләйбеҙ.

Ҡыуаныслы бер йола барлыҡҡа килде һуңғы йылдарҙа район ауылдарындағы мәктәптәрҙә. "Мин башҡортса һөйләшәм, ә һин?" тигән флешмобтар, акциялар әленән-әле үтеп тора уларҙа. Өлкәндәр бындай сараларҙың балалар күңелендә телһөйәрлек тойғолары тәрбиәләүе тураһында шатланып билдәләй. Шулайҙыр. Ошондай телһөйәр балалар ауылдарҙа ғына түгел, республикабыҙҙың баш ҡалаһында ла бихисап икәнен беләбеҙ. Тыңлайыҡ әле бер нисәһен: