Үткән аҙнала республика мәктәптәрендә 18 меңдән ашыу 11 синыф уҡыусылары өсөн һуңғы ҡыңғырау зыңғырланы. Көн һалҡын булыуға ҡарамаҫтан, һәр белем усағы был сараны иҫтәлеклерәк, сағыуыраҡ итеп үткәрергә тырышты. Һәм, әлбиттә, һәр мәктәп ихатаһында йыр-моң ағылды, вальс бейелде, сәскәләр, ҡотлау һүҙҙәре... күҙ йәштәре булды.

Башҡорт дәүләт ҡурсаҡ театры артисы Дилә Муллабаева Силәбелә булып үткән Клавдия Шульженко исемендәге Бөтөн Рәсәй актер йыры конкурсының "Театрлаштырылған йыр" номинацияһында юғары наградаға - 1-се урынға лайыҡ булды.

Һуңғы йылдарҙа мәҙәни генә түгел, сәйәси сараларҙа, телевидениела, хатта урамда милли биҙәүестәр таҡҡан, милли биҙәктәр менән байытылған кейем кейгән кешеләрҙе йыш осратабыҙ. Һәм был беҙҙе бер ҙә ғәжәпләндермәй, киреһенсә, һоҡланыу тойғолары ғына уята. Халыҡтың мәҙәни мираҫын һаҡлауға йүнәлтелгән бәйгеләр, этник мода конкурстары ла йыш ойошторолоп тора бит хәҙер. Үткән аҙнала Сибай ҡалаһында быйыл өсөнсө тапҡыр үткән "Сәсмәүерем, селтәрем" Төбәк-ара башҡорт милли кейеме фестивале лә хәҙер күркәм йолаға әүерелде. Унда Сибай, Өфө ҡалаларынан, Баймаҡ, Әбйәлил, Йылайыр, Бөрйән, Учалы, Мәсетле райондары оҫталары көс һынашты.

Законды ихтирам иткән йәмғиәттә генә тәртип һәм тотороҡлолоҡ булырға мөмкин. Шул уҡ ваҡытта һәр гражданин үҙенең хоҡуғы боҙолған осраҡта закон тарафынан яҡлау табасағына ышаныс менән йәшәргә тейеш. Әлеге ике күрһәткестең тик береһе генә аҡһауы ла тәртиптең ҡаҡшауына килтерәсәк. Ил халҡының ҡанундарҙы һанлауын дәүләт һиҙгер күҙәтә, ә граждандарға хоҡуҡтарын яҡлау өсөн үҙҙәренә тырышырға кәрәк. Ә бындай ярҙамды беҙ, башлыса, адвокаттарҙан көтәбеҙ һәм ниндәйҙер хәлде ҡануниәткә ярашлы йырып сығыр өсөн уларға мөрәжәғәт итәбеҙ. Тәү ҡарашҡа адвокаттың эшмәкәрлеге менән яҡшы таныш кеүекбеҙ, ләкин уның да ябай күҙгә эленмәгән нескәлектәре бихисап. Шулар хаҡында адвокат Айҙар Рамаҙан улы ВӘЛИТОВ бәйән итә.

"Бөйөк Башҡорт иле", "Башҡорт хан" китаптарының авторы Йәдкәр Бәширов менән сираттағы осрашыу мәлендә китаптарҙағы уҡыусы өсөн бик тә ҡыҙыҡ булған, әммә артыҡ сурытылмаған факттар, тарихи мәғлүмәттәр менән ҡыҙыҡһындым. Сөнки бөгөн күптәр был хандың булыу-булмауы йәки уның тап башҡорттоҡо булыуы һәм булмауы хаҡында ла бәхәс ҡора. Ошо урында әсенеп әйткем килә: ни өсөндөр беҙ булған даныбыҙҙы, шәхестәребеҙҙе имеш-мимеш, шик-шөбһә аҫтына ҡуйырға яратабыҙ. Унан һуң был мәғлүмәттәрҙе икенсе халыҡтар "үҙҙәренеке" итеп күрһәтһә генә саң ҡаға башлайбыҙ. Әлеге мәл Башҡорт хан менән дә шулай булмаҡсы.

Баш ҡала округы хакимиәтендәге сираттағы оператив кәңәшмәне өс төркөмгә бүлеп ҡарарға мөмкин булды: уҙған аҙнаның иң сағыу ваҡиғалары; алдағы аҙнала үтәсәк саралар һәм айырым мәҡәләгә торошло көнүҙәк темалар.

Затыбыҙҙа бер кейәүебеҙ көньяҡ егете һәм шул кейәү ҡунаҡҡа килһә, күпләп емеш-еләк алып килә лә, ҡоротло һурпа, майлы ит булған табындан һуң емеш-еләген батмуслап өҫтәлгә ҡуйып, үҙ ҡулдары менән таҙалап тоттороп, һыйлап аптырата ине. Беҙ бының ҡулын рәнйетмәйбеҙ тип, берәр генә алып ҡабабыҙ ҙа, сәйгә күсәбеҙ. Ул - беҙҙең емеш ашамауыбыҙға, иткә иҫебеҙ китеүгә, беҙ иһә уның аштан һуң шул емештәрҙе һыпырып һалыуына аптырайбыҙ...

Ошо көндәрҙә Өфөлә донъя халыҡтары әкиәттәрен башҡорт телендә һөйләүселәрҙең "Һаумы, һаумы, әкиәт!" ҡала конкурсына йомғаҡ яһалды. Туғыҙынсы тапҡыр ойошторолған ярыштың тантаналы өлөшө йылдағыса сағыу, ҡыҙыҡлы, илһамлы һәм рухлы тамашаға әүерелде.

Зөлфиә Ханнанованың "Мин - башҡорт, тип танышығыҙ" тип аталған китабының донъя күргәнен ишетеп бер шатланһам, был йәмле китапты күреп, тағы бер ҡыуандым. Ысынлап, һыбайлы төшөп, йәйәүле туҡтап ҡарарлыҡ ижад емеше был баҫма. Эсендәге байлығын баһалап бөтөп булмаһа, тышлыҡтағы милли кейемдәге авторҙың һүрәтен дә, китаптың шундай оран кеүек яңғыраған атамаһын да юғары, бик юғары баһалар инем. Яңы баҫма хаҡында авторҙың үҙе менән дә һөйләштек.

Милләттең рухиәт һағында торған вайымлы ағинәйҙәребеҙ халыҡ күңеленә ятмалы, үҙенсәлекле саралар үткәреп кенә тора. Был юлы ундай күркәм йыйынды Учалы районы Сораман ауылы ағинәйҙәре ойошторҙо һәм унда райондың башҡа ауылдарынан, шулай уҡ Әбйәлил районынан, Межгорье ҡалаһынан да ағинәйҙәр ҡатнашты. Тын, һәүетемсә генә донъя көтөп ятҡан кешене һиҫкәндереп, дәртләндереп, күңеленә ғәм өҫтәп ебәрер сара булып сыҡты сорамандар йыйыны.

Киләсәк - йәштәр ҡулында икән, тимәк улар алдына юғары талаптар ҡуйыла, улар иңенә оло яуаплылыҡ йөкмәтелгән. Ошо талаптарына яуап биреү өсөн ниндәй сифаттарға эйә булырға кәрәк һуң? "Берҙәм Рәсәй" партияһының "Йәш Гвардия"сылар ойошмаһы етәксеһе, БР Дәүләт Йыйылышы - Ҡоролтай эргәһендәге Йәштәр йәмәғәт палатаһы ағзаһы, Өфө дәүләт нефть техник университетының иҡтисад һәм сервис институты йәштәр сәйәсәте буйынса директор урынбаҫары Люциә ЮЛЫЕВА менән бергәләп ошо һәм башҡа актуаль һорауҙарға яуап эҙләйбеҙ.

Үҙ туған телеңде белмәү, ошо телдә хатта көнкүреш кимәлендә аралаша алмау - оят. Шуға күрә балаларға туған телде бәләкәйҙән, балалар баҡсаһынан, улар бөтөн нәмәне еңел үҙләштергән ваҡытта өйрәтә башларға кәрәк.

Сибай ҡалаһында сик буйы ғәскәрҙәренә һәйкәл асырға ниәт ҡылынғас, проект буйынса һәйкәлдәге таштың бер яғына Рәсәй сик буйы һаҡсыһын, ә икенсе яғына боронғо хәрби кейемдәге башҡортто, йәғни шундай уҡ боронғо сик һаҡсыһын ҡуйырға ҡарар ителә. Әммә ошо урында бәғзе бер кешеләрҙә һорау тыуа: ә ни өсөн тап башҡортто? Башҡорттар сик буйында хеҙмәт иткәнме ни? Тарихты яҡшы белгәндәр, әлбиттә, ошо урында хатта тертләп китер! Әммә һәйкәл эшен ойоштороусы йәмәғәт эшмәкәрҙәре Басир Шәрипов, Рәсүл Аманов, Әхәт Аҫылбаев һәм Дамир Ғиззәтуллиндар юғалып ҡалмай. Ул кәңәшмәлә ата-бабаларыбыҙҙың әле 10-сы быуаттан хәрби хеҙмәттә булыуын, 1744 йылдан алып Рәсәй сик буйҙары ғәскәрҙәре составында тороуын һәм ике быуат буйына Ырымбур сик буйы линияһын тик үҙ көстәре менән генә һаҡлауын документтар һәм тарихсылар яҙмалары менән иҫбатлай. Һәм был мәғлүмәтте гәзит уҡыусыларға ла белдерергә теләй.

Баш ҡала ғына түгел, тотош Башҡортостан был көндәрҙә тантана итте. Юҡ, Еңеү байрамы айҡанлы һәм, ниһайәт, күптән көтөлгән йылы көндәр килеүенә түгел, ә тарихта беренсе тапҡыр "Өфө" футбол клубының Европа клубтары турнирында сығыш яһау хоҡуғын алыуына ҡыуанды республика. Был, әлбиттә, баш ҡаланың брендын тағы ла бер баҫҡысҡа күтәреүгә тиң.

Рәсәй - урмандар иле. Ағас запасы буйынса донъя илдәре араһында ул тәүге урында тора. Әммә был тәбиғәт байлығының сиге юҡ, тигәнде аңлатмай. Урман беҙҙең һаҡсыл ҡарашыбыҙға гел мохтаж. РФ Дәүләт Думаһы күптән түгел яңы закон ҡабул итте. Ул урманды һаҡлауға ла, халыҡҡа ярҙам итеүгә лә йүнәлтелгән. Ошо турала Дәүләт Думаһы депутаты, закон авторҙарының береһе Зариф Закир улы БАЙҒУСҠАРОВ менән әңгәмәләшәбеҙ.

Үткән шәмбе Өфөнөң "Ҡунаҡһарай" комплексы эргәһендәге майҙанда көс экстримы (стронгмэн) буйынса Бөтә Рәсәй турниры уҙҙы. Планетаның иң көслө кешеһе чемпионаты вице-чемпионы, дүрт тапҡыр Рәсәйҙең иң көслө кешеһе титулына эйә булыусы, пауэрлифтинг һәм армреслинг буйынса Рәсәйҙең спорт мастеры Эльбрус Ниғмәтуллин тарафынан Өфө ҡала округы хакимиәте ярҙамы менән ойошторолған турнирҙа Рәсәйҙең төрлө төбәктәренән ун өс бәһлеүән ҡатнашты. Уларға биш төрлө һынау: 28 килограмлыҡ суҡмарҙы алыҫлыҡҡа ырғытыу, 1 минут эсендә 210 килограмлыҡ бүрәнәне күтәреү, һәр береһе 110-ар килограмм тартҡан ике "сумаҙанды" тотоп, 50 метрға йүгереү, 17 тонналыҡ тағылмалы МАЗ йөк автомашинаһын һөйрәү, "Лада-Ларгус" автомобилен күтәреү һымаҡ һынауҙар аша үтергә тура килде. Биш һынауҙың дүртеһе был спорт төрө өсөн ғәҙәти булһа, башҡорттоң боронғо яу ҡоралы булған суҡмар ырғытыу иһә, Эльбрус Ниғмәтуллиндың стронгмэн ярышына индергән үҙенсәлекле яңылығы тип билдәләнде һәм Рәсәйҙең иң көслө атлеттары тарафынан йылы ҡабул ителде.

Бөгөн башҡорт эстрадаһы яңынан-яңы исемдәр менән тулылана тора. Һәләтле йәштәрҙең күбеһен беҙ белеп тә бөтмәйбеҙҙер, шулай ҙа араларынан үҙенсәлекле тауышы, матур йырҙары менән күңелде яулаусылары һис шикһеҙ бар. Йәшлек - ул үҙе матурлыҡ, үҙе батырлыҡ, был ваҡытта нимә генә эшләһәң дә килешә икән, тип уйлайһың уларға ҡарап. Ошондай башҡарыусыларҙың береһе, Х. Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы солисы Рәфис СИРУСИН менән таныштырабыҙ бөгөн.

Ниһайәт, ваҡыт табып, һеҙгә, "Киске Өфө" гәзите редакцияһына, хат яҙып ебәрергә булдым. 2016 йылдан бирле йыйына инем инде, сөнки гәзитте шул йылдан ғына алдыра башланым. Осраҡлы тип әйтерлек ҡулыма килеп эләккән "Киске Өфө" күңелемә май булып яғылды ла ҡуйҙы һәм мин:"Нишләп мин был гәзитте ошоға тиклем күрмәй, белмәй йөрөнөм икән?"- тип аптыраным.
"Киске Өфө" гәзитендә күтәрелгән бөтөн мәсьәләләр ҙә минең өсөн бик мөһим һәм көнүҙәк, шуға ла мин уның килгән бер һанын (йәл булһа ла) киҫкеләп, тематика буйынса айырып туплап барам. Үҙем дә туған телебеҙҙең байлығы, таҙалығы, дөрөҫ яҙылышы һәм дә ҡулланылышы мәнфәғәтендә хәлемдән килгәнде эшләргә тырышам, кәрәк икән, тәнҡитләп алыуҙан да тартынмайым. Тел хазиналарыбыҙ уртаҡ байлығыбыҙ бит. Шуға ла ошо мәсьәлә буйынса килешмәгән саҡтарымда ризаһыҙлығымды белдереп, гәзиттәргә хаттар ҙа яҙып ебәргеләйем. Мәҫәлән, бына нисә йылдар инде "бәйғәмбәр" һүҙен "пәйғәмбәр" тип яҙыуҙарға ҡаршы ризаһыҙлығымды белдерә киләм. "Йәшлек" менән "Киске Өфө"лә генә "бәйғәмбәр" һүҙе дөрөҫ итеп яҙыла, ә ҡалғандар, мәҫәлән, "Башҡортостан" гәзите менән "Башҡортса дини календарь" һаман "пәйғәмбәр" тип яҙа. Был турала мин Башҡортостан мосолмандары Диниә назараты мөфтөйө Нурмөхәмәт хәҙрәт менән дә һөйләшеп ҡараным, әммә ул, ҡайһы варианттың дөрөҫлөгө-дөрөҫ түгеллеге иҫбат ителмәгән, тип кенә ҡуйҙы. Башҡорт телендәге Ҡөрьән-Кәримдә "бәйғәмбәр" тип яҙылғас, башҡалар өсөн дә ул өлгө булырға тейештер бит?
Бер саҡ ошо һорауымды Сәлмән Ярмуллинға төбәгәйнем, ул мине ҡәнәғәтләндерерҙәй яуап биргәйне. Әммә шунан һуң да хата төҙәтелмәне. С. Ярмуллиндың был мәсьәләгә ҡарата фекерен "Киске Өфө"лә лә баҫтырһағыҙ ине. Бәлки, был юлы ниндәйҙер дөрөҫ фекер тупланыр ошо мәсьәләлә.
Дим ӘХМӘҘИЕВ.
Нефтекама ҡалаһы.

Туған телендә һөйләшеп йөрөүсе милләттәштәребеҙ араһында ла йыш ҡына борондан килгән күп кенә һүҙҙәребеҙҙе белмәүселәр осрай. Бөгөнгө һүҙем - туған-ара йәиһә дуҫ-иштәрҙең һәм таныштарҙың бер-береһенә өндәшеү атамалары хаҡында. Гүзәл туған телебеҙҙең бихисап бай үҙенсәлектәренең береһе тип атап та булалыр уларҙы. Айырыуса ауыл ерендә көн иткән яҡташтарыбыҙ бындай атамаларҙы киң ҡулланғанға күрә, улар онотолмай, телдән-телгә күсә килә. Әммә һуңғы быуатта, кемдәрҙәндер күрмәксе, бер-беребеҙгә "Фәлән Фәләныч", тип өндәшергә өйрәнеп барабыҙ шикелле, йәмәғәт. Шуға күрә лә, халҡыбыҙҙың бына ошо ҡиммәте бер аҙ онотолоп барғандай.

Ғаилә беҙҙең халыҡта иң юғары изгелектәр кимәленә күтәрелгән төшөнсә ине. "Ине" тибеҙ, сөнки бөгөн, нисектер, ғаилә фәлсәфәһе үҙгәрә төштө. Донъя кимәленән алып ҡарағанда был күренеш үтә лә күҙгә салына. Мәҫәлән, Японияла хәҙер ғаилә ҡорорға теләүселәр һаны шул тиклем аҙ, хатта был халыҡтың юҡҡа сығыуына килтереүсе иң ҡыҫҡа юл, тиелә. Һәм, белгестәр әйтеүенсә, был бәлә айырым милләттәрҙең генә проблемаһы түгел, ә Ер йөҙөнә килеүсе глобаль ҡурҡыныстарҙың береһе.