Ҡағыҙға баҫылған гәзит күп быуаттарҙы үҙ эсенә алған тарихҡа эйә. Нәҡ улар ярҙамында кеше яңылыҡтарҙы белгән һәм башҡа мәғлүмәт менән танышҡан. Бөгөнгө көндә лә, тормошобоҙҙа электрон сығанаҡтар күп урынды алһа ла, аҡҡа ҡара менән яҙылған гәзит һәм журналдар көнүҙәклеген юғалтмай. Республикабыҙҙа ла бихисап ваҡытлы матбуғат баҫмалары донъя күрә. Уларҙың һәр ҡайһыныһы үҙ урынында кәрәкле һәм һәр береһе үҙ уҡыусыһын күптән тапҡан. Ошо күптөрлөлөк араһында ла башҡаларҙан айырылып торған гәзит бар - ул минең яратҡан баҫмам "Киске Өфө".

Спектакль бер көндә тыумай. Иң тәүҙә пьеса кәрәк, артабан ролдәр бүленә, репетициялар башлана, декорация, костюмдар һәм башҡаһы. Тәү ҡарамаҡҡа ваҡ тойолған һәр деталь мөһим. Әле Арыҫлан Мөбәрәков исемендәге Сибай дәүләт башҡорт драма театры ошондай хәстәр менән йәшәй. Билдәле режиссер Илсур Юлай улы ҠАҘАҠБАЕВ Анна Батуринаның "Фронтовичка" пьесаһы буйынса спектакль әҙерләй. Эш барышы тураһында һорашып, уға мөрәжәғәт иттек:

Ошо көндәрҙә Хөсәйен Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһының Ҙур залында республика филармониялары фестивале булып уҙҙы. Учалы, Сибай, Нефтекама, Стәрлетамаҡ һәм Өфө ҡалаларының талантлы артистары ошо фестиваль сиктәрендә һуңғы осорҙа йыр-бейеү сәнғәтендә өлгәшкән ҡаҙаныштарын Өфө тамашасалары иғтибарына тәҡдим итте.

Быйыл йәй республика район һәм ҡалаларында кеше араһына сыҡҡан айыуҙар шул тиклем күп булды, уларҙың хатта Өфө урамдарында йөрөп ятыуына ла хәҙер бер кем дә аптырамай, буғай. Социаль селтәрҙәрҙә урман хужаһын видеоға төшөргән роликтарҙың да ниндәйе генә юҡ. Һәм был хәл Башҡортостанда ғына түгел, тотош Рәсәй буйлап күҙәтелә.

Бик ҡыҙыҡ заманда йәшәйбеҙ. Хәҙер юҡ ҡына нәмәне лә ҙур яңылыҡ итеп һөйләргә, хатта ошо рәүешле аҡса эшләргә була. Мәҫәлән, үтә модалы юрғандар бар икән. Эсенә ҡарабойҙай орлоғо ҡабығы, быяла шарҙар, полипропилен гранулалар, тоҙ, кремний диоксиды һалып ауырайтылған юрғандарҙың хаҡы уртаса 10-12 мең, 25 меңгә еткәндәре лә бар. Был ауыр юрғандар йоҡоно яҡшырта икән. Ошо урында өләсәйҙәрегеҙҙең үҙ ҡулдары менән эшләгән һырылған юрғандары иҫегеҙгә төшмәнеме?

Әҙәм балаһы ауырлыҡ килгәндә Аллаһы Тәғәләгә мөрәжәғәт итеп, ярлыҡау һорай, яҡлау эҙләй. Махсус хәрби операциялағы ир-егеттәр ҙә рухи терәккә, йылы һүҙгә, күңелдәрендә ҡайнаған борсоулы һорауҙарына яуап табыуға мохтаж икәнен яҡшы аңлайбыҙ. Ошоно аңлаған өсөн дә Мәләүездән Рәфис САФИН Махсус хәрби операция зонаһына ирекмән булараҡ юлланып, унда ике ай самаһы йөрөп ҡайта. Уның менән әңгәмә тәҡдим итәбеҙ.

Өс аҙнанан һуң төрлө ыҙалар сигеп, әллә нисә төрлө кордондар аша үтеп, үҙенең кавалерия полкын эҙләп йонсоуҙан үлер сиккә еткән Ғилмишәриф тураһында икенсе приказ сыҡты. "Рядового Яуымбаева Гилмишарифа полагать с 27 апреля 1943 г. прибывшим в часть по излечении после ранения из госпиталя, поставить на все виды довольствия и откомандировать в распоряжение командира первого эскадрона". Бер нисә аҙнанан һуң сафҡа теҙелгән атлы полк алдында Әүхәҙиенә атланған Ғилмишәрифкә "...ҡыйыу эш итеүе менән бөтә эскадронды үҙ артынан әйҙәгәне һәм ошо бойҙа ҙур батырлыҡ күрһәтеп, ике фашисты дөмөктөргәне өсөн" "Ҡыҙыл Йондоҙ" ордены тапшырҙылар.

Сикәләренә, танау тирәләренә сыҡҡан һәр төрлө һытҡылар (прыщ, угорь) һәм сиҡандар (чирей) кемдәрҙе генә борсомай икән! Гормональ үҙгәрештәр арҡаһында барлыҡҡа килгән бындай һытҡылар башлыса йәш үҫмерҙәрҙе хафаға һала.

Беҙ кешенең сәләмәтлеге өсөн медицина яуаплы тип ҡарарға ғәҙәтләнгәнбеҙ. Халыҡтың һаулығы юҡ икән, тимәк, табиптар ғәйепле. Кемдер ауырып китһә, табиптар ҡарамаған, уны ошо хәлгә төшөргән. Һәр кем үҙенең йәшәү рәүеше, уйҙары, донъяға ҡарашы менән үк үҙенең хәл-торошон билдәләй икәнен уйлап та бирмәйбеҙ. Сәләмәт булыр өсөн нимәләр эшләргә? Кем ул сәләмәт кеше? Өфө Хеҙмәт медицинаһы һәм кеше экологияһы фәнни-тикшеренеү институтының өлкән ғилми хеҙмәткәре, медицина фәндәре докторы, профессор Мәхмүзә ҒӘЙНУЛЛИНА менән ошо хаҡта әңгәмәләшәбеҙ.

Тәрбиәне бала тыумаҫ элек башлаған кеүек, уның сәләмәтлеген хәстәрләүҙе лә бәпес алып ҡайтыу хаҡында уйланғанда уҡ башларға кәрәк. Йәғни, һәр сабый планлаштырылған булырға тейеш. Бигерәк тә бала табырға әҙерләнгән ҡатын-ҡыҙ барлыҡ тикшеренеүҙәрҙе үтеп, дауаланып, һуңынан ғына ауырға ҡалһын ине. Юғиһә, беҙҙә киреһенсә килеп сыға: ауырға ҡалалар ҙа, шунан ғына дауалана башлайҙар. Әммә ауырлы саҡта ҡайһы бер препараттарҙы ҡулланыу бөтөнләй ярамай. Ата-әсә ошо теләкте - баланы планлаштырыуҙы - ҡағиҙә итеп алһын һәм һау-сәләмәт балаға ғүмер бирһен һәм сабыйының - ҡыҙмы ул, малаймы - сәләмәтлеген даими рәүештә контролдә тотһон ине.

Һуңғы йылдарҙа йәмғиәттә күҙәтелгән теге йә был ваҡиғаны билдәләү маҡсатында сит тел һүҙҙәрен ҡулланыу йыш осрай. Мәҡәләлә һүҙ барасаҡ "моббинг" төшөнсәһен аңлау, уның асылына төшөнөү өсөн тормоштан бер хәлгә күҙ һалып китәйек.

Илдәге мөһимерәк ваҡиғалар ығы-зығыһында абайламай ҙа ҡалғанбыҙ, бер заман ят телдә һөйләшкән тауыштар хорына күтәрелеп ҡараһаҡ, бик күп таныш түгел йөҙҙәр уратып алған, имеш, тирә-яғыбыҙҙы, һеҙгә лә шулай күренәме, йәмәғәт?

"Күҙҙәрегеҙҙе ыуығыҙ - киләсәк бөгөн тыуа. Колониализм быуаты бөттө, һәм ул ҡабат әйләнеп ҡайтмаясаҡ. Бер ҡасан да! Беҙгә әленән-әле, һеҙ тейешһегеҙ, һеҙҙең бурыс, һеҙҙе етди иҫкәртәбеҙ, тигән һүҙҙәрҙе ишетергә тура килә. Ә ғөмүмән, кем һуң әле һеҙ? Кемделер иҫкәртергә ниндәй хоҡуғығыҙ бар?" - тип йән асыуы менән өндәште Владимир Путин һаман да иҫкесә фекерләп, үҙҙәрен "донъя тотҡаһы" итеп күрергә маташыусы АҠШ һәм уның эйәрсәндәре элитаһына төбәп.

Ошо һүҙҙе әйтеү менән күҙ алдына республикабыҙ бар гүзәллеге менән килеп баҫа. Яратҡанға шулай ул, тиерһегеҙ. Эйе, был һүҙҙе яратҡан кеше генә шулай матур итеп әйтә ала. Матур итеп, ғорурланып, ихласлыҡ менән. Был һүҙ йәнле кеүек. Әйткәндә, ишеткәндә, уның ысынлап та йәне бар һымаҡ.

Ошо көндәрҙә М. Ғафури исемендәге Башҡорт академия драма театры йылдағыса үҙенең сираттағы ижад миҙгелен матур саралар менән асып ебәрҙе.

Республикабыҙҙа һәр миҙгелдең үҙенә генә хас матур йолаһына әүерелгән саралары бар. Көҙ айының шундай йолаларының береһе - театр-филармонияларҙың яңы ижад миҙгеле асылыуы булыр. Ошо уңайҙан Стәрлетамаҡ дәүләт театр-концерт берләшмәһенең Илшат Йомағолов исемендәге Башҡорт драма театры художество етәксеһе Илһам РӘХИМОВ менән әңгәмәләштек.

Йәнәш баҫҡан ике үрмәксегә ҡарап, бер килке аптырап торҙом. Тәү ҡарамаҡҡа, икеһе лә бер үк һымаҡ. Әммә айырма бар. Берәүһенең төҫө ҡап-ҡара. Ә икенсеһенеке күпкә тоноғораҡ. Етмәһә, кәүҙәһе лә бер аҙ ҡайтыш һымаҡ. Аяҡтары ла ҡыйыш-мыйыш, тигәндәй. Әллә зәғиф инде...

Бер шахмат таҡтаһына нисә бөртөк бойҙай һыя?

Барыбыҙ ҙа белеүенсә, шахмат уйыны бөтә донъяға таралған. Кәрт-фәләндән айырмалы, ул отошло уйындарҙан һаналмай, динебеҙ ҡанундары күҙлегенән сығып ҡарағанда ла - хәләл, ныҡ ҡына зиһенде эшләтеүҙе талап иткән ифрат мауыҡтырғыс шөғөл. Шахматты уйлап сығарыусы кеше хаҡында бик ирмәк, шул уҡ ваҡытта, математик яҡтан ҡарағанда, етди генә бер риүәйәт бар. Был уйынды беҙҙең эраға тиклем йәшәгән Һиндостан математигы уйлап сығарған, имеш. Яңы уйын хаҡында батша ла хәбәрҙар булған, ә үҙе уйнап ҡарағас, хатта уға ныҡ ҡына оҡшап та ҡалған ул. Шулай, был дәүләттең башлығы, әлеге кешене саҡыртып алып, уны яҡшы ғына бүләкләргә булған.

Әмәлгә ярағандай, ноябрь баштарына һыуытып ебәрҙе, кисәге ҡуйы һорғолт батҡаҡ боҙға әйләнде. Уның ҡарауы, инде йоҡа ғына кейемле кавалеристар эйәр өҫтөндә шыҡырайып ҡатты, хәрәкәт туҡтаған урындарҙа юлда тирләп килгән аттар өшөүҙән ҡалтыранды. Ярай әле, бөтә частарҙа ла ер аҫтынан булһа ла табыусы, йүнсел, йоҡоһоҙ хужалыҡ кешеләре бар. Улар эскадрондарға һырма салбар, ҡыҫҡа тиртун, йылы эске кейем таратып бирҙе. Һәр кавалерист һуғыш алдынан тәғәйен ике боекомплект алды. Тик биш көнлөк аҙыҡ-түлек, фураж ғына, транспорт етешмәү сәбәпле, эскадрондарға килтереп еткерелмәне.

Сираттағы әңгәмәбеҙ ҡәҙимге башҡорт ауылында тыуып үҫеп, идара итеү һәм сәйәсәт өлкәһендә Рәсәй кимәлендә танылыу тапҡан данлы яҡташыбыҙ, билдәле сәйәсмән, дәүләт эшмәкәре Лилиә Салауат ҡыҙы ҒҮМӘРОВА менән.

Ырыуығыҙ, затығыҙ, тыуып үҫкән ер-һыуығыҙ менән таныштырайыҡ әле башта гәзит уҡыусыларыбыҙҙы...

- Мин Учалы районы ҡыҙы, беҙ тиләү ырыуына ҡарайбыҙ. Шәжәрәмде, ата-бабаларымдың кемдәр булғанын арыу ғына беләм. Нисек кенә булмаһын, мин был мәғлүмәттәрҙе мотлаҡ балама, ейән-ейәнсәрҙәремә лә тапшыра аласаҡмын. Ҡыҙым менән был турала гел әңгәмәләшеп торабыҙ, ул тамырҙарыбыҙ тураһында ҡыҙыҡһына, әленән-әле һорауҙар бирә. Ҡыҙыма туған телебеҙҙе - башҡорт телен белеү мөһим икәнен бәләкәй сағынан уҡ аңлата килдем. Ул Мостай Кәрим исемендәге 158-се Башҡорт гимназияһында уҡыны, ике телде лә бик һәйбәт үҙләштерҙе. Ә бит беҙҙең ҡайһы бер күренекле генә зыялыларыбыҙҙың балалары туған телен бөтөнләй белмәй, ниңәлер сит илдәрҙә уҡыуҙы, сит ил телдәрен белеүҙе өҫтөн итеп ҡуя. Әлбиттә, сит ил телдәрен өйрәнеү кәрәк, ләкин был мауығыу, был ынтылыш туған телеңде инҡар итеү иҫәбенә атҡарылмаһын ине.