Һаумыһығыҙ, беҙҙең эскесе ирҙәребеҙҙе, улдарыбыҙҙы һәм ейәндәребеҙҙе көтөп, төн йоҡоларығыҙҙы йоҡламай, тәүлектең ҡайһы ваҡытында килһәләр ҙә, әрләмәй, һуҡранмай, ҡапҡа-ишектәрегеҙҙе йылмайып асыусы араҡы, көмөшкә һатыусылар!

Беҙ, бер төркөм ҡатын-ҡыҙ, хәмер һаҙлығынан сыға алмағандарҙың әсәләре һәм хәләлдәре, һеҙҙе "Киске Өфө" гәзите аша үҙебеҙҙең шәхси тормошобоҙ һәм тотош ауылыбыҙҙың аяныслы хәле менән таныштырып китергә булдыҡ. Бәлки, аңларһығыҙ. Тәүбәгә килерһегеҙ. Был донъяла һеҙгә байлыҡтан башҡа бер ни кәрәк түгеллеген күптән аңлағанбыҙ, ысынлап та, эскеселәр килеп торһа, кеҫәгеҙгә аҡса инеп торһа, һеҙгә шул еткән. Беҙҙең ирҙәребеҙ, улдарыбыҙ ише "йәшел йылан" менән дуҫ булыусылар һаны артһа, тағы ла ҡыуанаһығыҙ, ә бына тап һеҙҙең арҡала ауылдың йәше-ҡарты ҡырылыуында эшегеҙ ҙә юҡ.

Маҡар ауылынан Ҡолғонаға тиклем беҙҙе Ишембай районы Ағинәйҙәр ҡоро етәксеһе, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, композитор Мәрйәм Солтанова оҙата барҙы һәм юл буйына: "Эх, юлдары ла юлдары! Ҡасандыр хыялда ла булмаған юлдар былар!"- тип, тел сартлатып һоҡланып, тәбиғәт күренештәре менән кинәнеп барҙы. Һәм Мәрйәм апайҙың әйтеүенсә, ауылдаштарын юллы итеү өсөн тап әлеге сәйәхәтебеҙҙең сәбәпсеһе - оло яҙыусыбыҙ Ноғман ағай Мусин ҙур тырышлыҡ һалған да инде.

Журналистарҙың Ш.Хоҙайбирҙин исемендәге Хөкүмәт премияһына дәғүә итеүселәр араһында редакциябыҙ хәбәрсеһе - 1984 йылдан РФ һәм БР Журналистар союзы ағзаһы, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре Фәүзиә МӨХӘМӘТШИНА ла бар. Ошо уңайҙан гәзит уҡыусыларыбыҙға хеҙмәттәшебеҙҙең ижадҡа илтеүсе юлдар, тәжрибә туплау серҙәре, остаздары, журналист һөнәренең үҙенсәлектәре хаҡындағы фекерҙәрен тәҡдим итәбеҙ.

Рәсәй Президенты Владимир Путиндың 2019 йылда Башҡортостан автономияһы ойошторолоуҙың 100 йыллығын байрам итеү тураһындағы Указға ҡул ҡуйыуы хаҡында хәбәрҙарбыҙ. Эйе, 1919 йылдың 20 мартында Башҡортостан территориаль-милли автономияһын раҫлаған килешеү төҙөлә, ә инде 23 мартта килешеү тураһында мәғлүмәт матбуғатта баҫыла. Тап был көн Башҡорт автономияһы төҙөлөү көнө тип йөрөтөлә. Ошо тарихи акт Рәсәй федерализмына нигеҙ булып тора. Ерен, телен, ғөрөф-ғәҙәттәрен һаҡлап ҡалырға булышлыҡ иткән килешеүгә ҡул ҡуйыу халҡыбыҙ өсөн айырыуса әһәмиәтле дата. Был тарихи ваҡиғаны яҡтыртыусы һәм тикшереүсе фәнни эштәр ҙә, фекерҙәр ҙә аҙ түгел, әммә тарих ул шундай нәмә: ул ваҡыт үтеү менән майҙанға килеүсе йәш тарихсыларҙың яңыса ҡараштары, яңылыҡтар, асыштар менән байытылып тора. Беҙ ҙә бөгөн һөйләшеүгә йәш тарихсылар - Башҡортостан Республикаһының Китап палатаһы директоры Азат Ярмуллин менән БДУ доценты Рәсих ЗӘЙТҮНОВты саҡырҙыҡ. Ошо өлкәлә әүҙем эшләүсе һәм төплө аналитик сығыштары менән айырылып тороусы йәш ғалимдарыбыҙ өсөн Башҡорт автономияһы темаһы ғилми эшмәкәрлектәрендәге мөһим темаларҙың береһе ул.

2004 йылда баш ҡалабыҙ Өфөнөң 430 йыллығы билдәләнеп, байрам тантаналары ойошторолғайны. Эйе, 1574 йылда Иван Грозный әмеренә буйһоноп, Мәскәү баяры Иван Нагой командалығы аҫтында бында килгән батша стрелецтары Өфө ҡәлғәһенә нигеҙ һалғанын бер кем дә инҡар итергә йыйынмай. Әммә борон-борондан тап ошо урынды яҡын-тирәлә йәшәгән ҡәүемдәр төйәк иткән, уларҙың торлаҡ, оҫтахана, нығытма урындары әле лә табыла тора. Боронғо риүәйәттәр ҙә, тарихи документтар ҙа ошоға дәлилдер. Академик, тарих фәндәре докторы, билдәле археолог Нияз Мәжитов етәкселегендә асылған "Өфө-2" ҡаласығында табылған ҡомартҡылар ҙа ошо хаҡта һөйләй. Эҙәрмән-тикшеренеүсе Радик ВӘХИТОВтың "Сәмреғош ҡанаты аҫтына" исемле китабында бәйән ителгән, ошо мәсьәләгә арналған аналитик мәғлүмәттәр уҡыусыларыбыҙҙа ҡыҙыҡһыныу уятыр, тип уйлайбыҙ.

Башҡорт йәштәрен туплаған ойошмалар үткәргән төрлө сараларҙа ҡатнашып, уларҙың эшмәкәрлеген йыш ҡына гәзит биттәрендә яҡтыртып торабыҙ. Быға тиклем был осрашыуҙар йыр-бейеүгә, спорт ярыштарына арнала, ял итеүгә ҡорола, һәр ойошма үҙ сараһын айырым уҙғара ине. Ниһайәт, йәштәр ошо ҡалыптан сығып, бөтөнләй яңы юҫыҡта - тиҫтерҙәре өсөн мәғариф киңлеген булдырыу йәһәтендә уртаҡ көс менән эш башлап ебәрҙе. Республика Хөкүмәте фатихаһы менән Мәскәү һәм Санкт-Петербург ҡалаларындағы Башҡортостан студенттары һәм аспиранттары ассоциацияһы, Силәбе өлкәһенең Башҡорт йәштәре иттифағы, Башҡорт асыҡ КВН лигаһы, БР Йәш яҡташтар берлеге ассоциацияһы, "Башҡорт проекттары" берләшмәһе #UfaForum йәштәр мәғариф форумы уҙғарҙы. Башҡортостандың төрлө ҡала һәм ауылдарынан, Силәбе өлкәһенән һәм Татарстан Републикаһынан, Мәскәү һәм Санкт-Петербург ҡалаларынан йыйылған 600-ҙән ашыу кеше өс көн дауамында белемен камиллаштырҙы, үҙ-ара танышып аралашты.

Һорау: "Үҙегеҙҙең районығыҙҙа, ауылығыҙҙа, ҡалағыҙҙа, Башҡортостандың баш ҡалаһында оло юбилейға арнап, ниндәй объекттар төҙөлөүе, реконструкцияланыуы мөһим, тип иҫәпләйһегеҙ?"

Тормошта алдауҙарға ла урын бар икәнен беләбеҙ. Әммә халҡыбыҙ, ни күрһәк тә, ил күргәнде күрербеҙ, тип йәшәп өйрәнгәнлектәнме, һәр төрлө алданыуҙарға ла бик иҫе китмәй, иң мөһиме, һуғыш булмаһын, тип, уртын сәйнәп, ҡайышын ҡыҫыбыраҡ бәйләп йәшәй бирә.

"Киске Өфө" гәзитенең "Бәйләнештә" социаль селтәрендәге "Башстатус" төркөмө менән берлектә иғлан иткән "Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына ҡушылған уҡыусыларыбыҙҙың тәҡдимдәрен һәр һанда күрһәтә киләбеҙ. Бөтәһе лә уҡырға тейешле китаптар исемлеге яйлап үҫә бара. Әлегә ул бына ниндәй:
1. "Урал батыр" башҡорт халыҡ эпосы
2. М. Аҡмулланың шиғырҙар йыйынтығы
3. Ҡол Ғәли "Йософ ҡиссаһы"
4. Ризаитдин Фәхретдин "Нәсихәттәр"
5. Ғайса Хөсәйенов "Тормош" һәм "Донъя" парсалар китаптары
6. Шәйехзада Бабич, "Ғазазил" поэмаһы, шиғырҙар.
7. Зәйнәб Биишева "Кәмһетелгәндәр" трилогияһы
8. Һәҙиә Дәүләтшина "Айбикә" повесы
9. Әхмәтзәки Вәлиди "Хәтирәләр"
10. Һәҙиә Дәүләтшина "Ырғыҙ" романы
11. Мостай Кәрим "Оҙон-оҙаҡ бала саҡ" повесы һәм поэзияһы.
Өфө ҡалаһынан уҡытыусы Тәнзилә Бикбаева беҙҙең яйлап үҫә барған исемлеккә Мәжит Ғафуриҙың "Фәҡирлектә үткән тереклек" хикәйәһен, "Шағирҙың алтын приискыһында" повесын һәм Ғәйнан Хәйриҙең "Боролош" романын индерергә тәҡдим итә.

Шағирә Зөлфиә Ханнанованың:
Ағинәйҙәр рухы - изге бетеү
Ят күҙҙәрҙән һаҡлар ил ҡотон.
Ил, тип доға ҡылыр
Ил инәһе барҙа
Йәшәр әле, йәшәр башҡортом! -
тигән шиғыр юлдары менән башланып китте Күгәрсен районының Мораҙым тарлауығы биләмәһендә үткәрелгән ағинәйҙәр йыйыны. Шағирә ҡылыҡһырлағандар менән берәү ҙә бәхәсләшә алмаҫ. Сөнки ағинәй һүҙен, ағинәй аҡылын ололау беҙҙең ҡанға һеңгән. Заманалар ағышында ошо хәҡиҡәт бер аҙ иғтибарҙан ситләшеп киткән булһа, бөгөн республикабыҙ ағинәйҙәре тырышлығы менән бөтөн был тәбиғи төшөнсәләр үҙ ыҙанына ҡайтты.

Бөгөн өс һорауҙы прозаик, драматург, Башҡортостан Яҙыусылар берлеге идараһы рәйесе Наил Әсхәт улы ҒӘЙЕТБАЙҒА юллайбыҙ.

Уҡыусылар менән осрашҡанда яҙыусыларға, мөхәббәт бармы, булһа, нимә ул, тигәнерәк һорауҙар бирәләр. Һеҙ ошо һорауға ни тип яуап бирер инегеҙ?

- Яңыраҡ гәзиттә бер ҡатындың хатын уҡырға тура килде. Ул ире менән ғашиҡ булышып өйләнешеүҙәре хаҡында яҙа. Әммә йәшәргә урындары юҡлығы, аҡса етешмәүе арҡаһында мөнәсәбәттәренең ҡырҡыулашыуы, ике яҡтан да ата-әсәһе килеп ҡыҫылғас, аралары бөтөнләй насарайыуы тураһында һөйләй. Бара торғас, ире ҡатынына бер нисә тапҡыр ҡул күтәрә. Шулай итеп, ялҡынлы хистәр әкренләп боҙло нәфрәткә әйләнә, улар айырылышып ҡуя. "Мөхәббәт юҡ ул", тип һығымта яһай хат авторы. Һөйләүенә ҡарағанда, ҡатындың мөхәббәттең нимә икәнен белмәүе, ғашиҡ булыу менән мөхәббәт араһындағы айырманы һиҙмәүе тойола.

Бөгөн беҙ гәзит уҡыусы иғтибарына билдәле иллюстратор, аниматор Азат ҠУЖИН менән әңгәмә тәҡдим итмәксебеҙ. Геройыбыҙҙы республикала, хатта сит илдәрҙә нәшриәт эше менән бәйле кешеләр яҡшы белә. Ул оҙаҡ йылдар З. Биишева исемендәге Башҡортостан "Китап" нәшриәте менән дә, Европа нәшриәттәре менән дә хеҙмәттәшлек итә. Бынан тыш, Азат Ғәлиәскәр улы "Любизар" Беренсе башҡорт атлы полкы (элекке - "Төньяҡ амурҙары"), "Амантай" ижад үҙәге менән тығыҙ эшләй. "Любизар"ҙар рәтендә төрлө сараларҙа башҡорт яугирҙары сүрәтендә сығыш яһай. Оҙаҡ йылдар Польшала йәшәгән милләттәшебеҙгә үҙебеҙҙе ҡыҙыҡһындырған һорауҙар менән мөрәжәғәт иттек. Әйҙәгеҙ, һүҙҙе уның үҙенә бирәйек.

Сибай ҡалаһында Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитетының "Башҡорт халҡы - Рәсәй именлеге һәм үҫеше өсөн" тип аталған төбәк-ара форумы булып уҙҙы. Форум сиктәрендә Бөтөн Рәсәй башҡорт йәштәренең беренсе съезы ла ойошторолдо.

Бер ҡыҙҙан хат алдыҡ. Бөгөнгө ҡыҙҙарҙың күпселегенә хас булған һорауҙар ҡуйыла унда. Шуға күрә, кәңәш тә дөйөмләштерелеп бирелә. Әгәр егеттең холоҡ-фиғеленә хас булған сифаттарына ҡушып, уның теге йә был шарттарҙа үҙен нисек тотоуы күрһәтелһә, йә башҡа төрлө шәхсән мәғлүмәттәр булһа, яуап та анығыраҡ булыр ине.

1961 йылда күп балалы һәм аҙ тәьмин ителгән ғаиләләрҙә тәрбиәләнгән, етем балаларға ярҙам итеү ниәтенән асылған һигеҙ йыллыҡ 4-се мәктәп-интернат 1965 йылда БАССР Министрҙар Советы ҡарары менән Республика урта һынлы сәнғәт мәктәп-интернаты итеп үҙгәртелә. Был уҡыу йортонда Башҡортостандың төрлө төбәктәренән йыйылған һәләтле 420 уҡыусы белем алған. Ошо уҡыу йорто нигеҙендә 1994 йылда Республика һынлы сәнғәт гимназия-интернаты булдырыла һәм Ҡасим Асҡар улы Дәүләткилдиев исеме бирелә.

Башҡортостан Республикаһы Башлығы Рөстәм Хәмитовтың баш ҡала гәзиттәренә биргән интервьюһында республиканың 100 йыллығына арнап 100 объект төҙөү йәки реконструкциялау тәҡдиме уңайынан гәзиттә һорау алыу үткәргәс, халыҡтан матур, фәһемле фекерҙәр яуа башланы. Улар бөгөн барыбыҙҙы ла борсоған мәсьәләләрҙе күтәреүе менән дә әһәмиәтле. Шуға күрә, яңы рубрикабыҙға үҙегеҙҙең районығыҙҙа, ауылығыҙҙа, ҡалағыҙҙа, Башҡортостандың баш ҡалаһында ниндәй объекттар төҙөлөүе, реконструкцияланыуы мөһим икәнлеген күтәреп сыҡҡан тәҡдимдәр көтәбеҙ.

"Киске Өфө" гәзитен тәүге тапҡыр алып уҡығас уҡ ул үҙенең халыҡсанлығы менән күңелде арбаны. Был баҫмала һәр башҡортҡа яҡын темалар яҡтыртыла, һәр кемде борсоған һорауҙарға яуаптар табырға мөмкин. Бигерәк тә рухи тәрбиә, әҙәп-әхлаҡ, үҙ йолаларыбыҙ һәм тарихыбыҙға ҡағылышлы мәҡәләләр фәһемле.

"Киске Өфө" гәзитенең "Бәйләнештә" социаль селтәрендәге "Башстатус" төркөмө менән берлектә иғлан иткән "Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына ҡушылған уҡыусыларыбыҙҙың тәҡдимдәрен һәр һанда күрһәтә киләбеҙ. Бөтәһе лә уҡырға тейешле китаптар исемлеге яйлап үҫә бара. Әлегә ул бына ниндәй:
1. "Урал батыр" башҡорт халыҡ эпосы
2. М. Аҡмулланың шиғырҙар йыйынтығы
3. Ҡол Ғәли "Йософ ҡиссаһы"
4. Ризаитдин Фәхретдин "Нәсихәттәр"
5. Ғайса Хөсәйенов "Тормош" һәм "Донъя" парсалар китаптары
6. Шәйехзада Бабич, "Ғазазил" поэмаһы, шиғырҙар.
7. Зәйнәб Биишева "Кәмһетелгәндәр" трилогияһы
8. Һәҙиә Дәүләтшина "Айбикә" повесы
9. Әхмәтзәки Вәлиди "Хәтирәләр"
10. Һәҙиә Дәүләтшина "Ырғыҙ" романы
Киләһе хат авторы - Рәфҡәт Һибәтуллин, Стәрлетамаҡ ҡалаһы:

Бөгөн бесәнгә ҙур машина менән барырға булдым әле. Көндөҙ бер аҙ сабып, ә инде кискеһен бер нисә күбәне тейәп алып ҡайтырға ине иҫәп. Ауылдан өс-дүрт саҡрым ара үткәс, юл ситенән йүгереп барған йәш егетте ҡыуып еттем. Һай-һай, бесәнгә ныҡ ашыға был егет, тиҙлеген иң юғарыһына һалып алған да, саң-ҡойон уйнатып елдерә генә!

Салауат Юлаев исемендәге Дәүләт премияһына тәҡдим ителеүселәр исемлегендә яҙыусы Гөлнур Яҡупова ла бар. Уның менән уҡыусылар араһында киң танылыу яулаған "Ҡатындар" трилогияһы хаҡында әңгәмәләшәбеҙ:

Трилогия "Ҡатындар" тип аталһа ла, әҫәрҙә ир-ат образдары ла бихисап, хатта тигеҙ бер нисбәттә бирелгән дә һымаҡ?

- Ысынлап та шулай. Был һорауҙы миңә осрашыуҙарҙа уҡыусыларым да биргеләй. "Һеҙ бит ирҙәрҙе илатырлыҡ әҫәр яҙғанһығыҙ. Ниңә беҙ тормош ауырлығын ҡатын-ҡыҙ иңенә һалабыҙ икән?"- тине бер уҡыусым, ир затынан. Икенсе берәүһе интернеттан хат һалды: "Ҡатыным донъяһын онотоп, төн йоҡламай уҡығас, ниндәйерәк китап был, тип күҙ йүгертеп кенә алырға иткәйнем, айырыла алмай, тотош уҡып сыҡтым. Ғәжәп иттем: Ватан һуғышы, афған, чечня ваҡиғалары, Әхмәҙин - Бүреһуҡҡан ҡарт, Сәмиғуллин, Әмин абый, ә төп героиня Нурияның тормош юлдашы Фатих, ә тағы фельдшер Әүхәт, тағы... Һанап та бөтөрөрлөк түгел ир-ат образдарын да!"