Һуңғы ваҡытта урамда сауҙа итеү тураһында йыш яҙыла һәм һөйләнелә. Минеңсә, был мәсьәләгә бер яҡлы ғына ҡарау бик үк дөрөҫ түгелдер. Һүҙ баш ҡаланың Үҙәк баҙар туҡталышында сәләмәт тормош алып бармаған (был уларҙың йөҙ-ҡиәфәтенә сыҡҡан), тамаҡ хаҡына, бигерәк тә кәйефләнеп алыу маҡсатында, Затон ҡасабаһындағы күмәртәләп һатыу базаһынан сифатһыҙ йәшелсә-емеш килтереп тәҡдим иткән кешеләр хаҡында бармай. Бында ысын мәғәнәһендә антисанитария хөкөм һөрә. Уларҙың йөҙөнә, ҡулдарына, һатҡан нәмәләренә ҡарау ғына ла ытырғаныс. Ә тауарҙарын алалар, сөнки арзан. Тегеләргә нимә, баш төҙәтергә, тамаҡ ялғарға эшләһә, ярай.

Рәсәйҙә аҙыҡ-түлеккә дәүләт тарафынан ҡуйылған стандарттарға (ГОСТ) төҙәтмәләр индерелергә мөмкин. 1 литр урынына 930 мл һөт, 1 кг урынына 800 г билмән, 1 тиҫтә урынына 9 йомортҡа - һатып алыусыны бөгөн етештереүсе үҙенсә ошолай отоп маташа. Хәҙер бына был хәлгә Генпрокуратура ла иғтибар иткән һәм етештереүсе хаҡын шул килеш ҡалдырып, тауарҙың ауырлығын кәметмәһен өсөн аҙыҡ-түлек ҡабына берҙәм талап билдәләргә уйлай.

"Киске Өфө" гәзитенең үткәндәге бер һанында тарихсы-этнограф Зәкирйән Әминевтың самауыр хаҡындағы ҡыҙыҡлы тарихи мәҡәләһен уҡып, бик ҡыуандым да, уйландым да. Бына бит, көнкүрешебеҙҙә ҡулланылған ниндәй генә әйберҙе алма, ул халҡыбыҙ тарихының тәрән тамырҙарына барып тоташа. Кем уйлаған, көн дә борҡой-йырлай, ялтырап табыныбыҙға килеп ултырған уңған самауырыбыҙҙың шундай боронғо тарихы бар тип! Кемдәр был хаҡта белмәй йә уҡымай ҡалған, "Киске Өфө"нөң 29-сы һанын табып, мотлаҡ танышып сығығыҙ.

Ошо арала Учалы районы Рысай ауылы ағинәйе Вәзимә Зәйнәғәбдинова өй шарттарында кәзә ҡымыҙы эшләү буйынса оҫталыҡ дәресе ойошторҙо.

Бәйғәмбәр (саллаллаһу ғәләйһи үә сәлләм) артынан барыусылар дини йолаларҙы үтәүҙе Аллаһы Тәғәлә менән яҡынайыу һәм уның менән аралашыу мөмкинлеге тип ҡараған. Йолаларҙы үтәү минуттары улар өсөн иң ҡәҙерлеһе булған, был ғәмәлдәренән күңелдәрен бер тулҡынға көйләп, тыныслыҡ, бәхет кисергәндәр. Хоҙайға табыныуҙы ҡабатланмаҫ шатлыҡ тип ҡабул иткәндәр һәм бының өсөн Аллаһҡа рәхмәт уҡығандар. Улар һәр ваҡыт тәһәрәттә - ритуаль таҙалыҡта булырға тырышҡан.

Иғтибар иткәнегеҙ барҙыр, беҙ йыш ҡына уҡыусыларыбыҙға "Бәйләнештә" социаль селтәрендәге сәхифәләрҙән ҡайһы бер авторҙарҙың яҙғандарын тәҡдим итәбеҙ. Социаль селтәрҙә оҫта, ҡыҙыҡлы итеп яҙа белгәндәр әллә ни күп түгел, ләкин улар беҙҙең баш мөхәррирҙең үткер күҙенән, иғтибарынан ситтә ҡалмай: Наилә Хәмбәлиева, Айһылыу Ғарифуллина һәм башҡалар. Шулай уҡ Йылайыр районы Сәләх ауылында йәшәүсе Зөлфирә Таһированың "Бәйләнештә"ге сәхифәһен дә рәхәтләнеп уҡыйбыҙ. Ауыл ҡатынының көндәлек мәшәҡәттәре, балалары менән булған тәрбиәүи мәлдәр, кешеләр менән үҙ-ара мөнәсәбәттәр тураһында шул тиклем оҫта итеп, тәмләп яҙа. "Их, бер шәп журналист йә яҙыусы булыр ҡәләм оҫтаһы йәшәп ята бит шул алыҫ төпкөлдәге ауылда", - тип уйлап ҡуяһың. Ә ул яҙмышынан ҡәнәғәт булып, һәр мәлдән, һәр осрашыуҙан, хатта көтөү ҡаршылауҙан, өйҙәренә килеп төшкән ҡунаҡтарҙан, балаларының бәләкәй генә уңышынан да ҡәнәғәт һәм бәхетле. Үҙегеҙ уҡып ҡарағыҙ әле уның сәхифәһенән ҡайһы бер яҙмаларҙы.

Заманы шулаймы, бөгөн берәүҙәр тиреләренән сығырҙай булып, лайыҡлымы-лайыҡһыҙмы, ҡыҫыр лайктар, яһалма дан артынан ҡыуа, икенселәрҙе дан үҙе эҙләп таба. Халыҡ һөйөүе, ысын баһа һәләтлеләр, егәрлеләр, ихластар артынан эйәреп йөрөй. Башҡортостандың атҡаҙанған артисы, билдәле хореограф-балетмейстер Гөлназ Вәкил ҡыҙы АҠНАЗАРОВА менән һөйләшкәндә уның ихласлығы хайран итте.

Ул хәрәкәтһеҙ ятҡан бер немецты ашатлап үтте лә, "Ура!" ҡысҡырып һуғышсылар менән түбәнгә атлыҡты. Дошман икенсе һыҙыҡ траншеяла нығынып ҡалыу өсөн киңерәк ара ҡалдырырға ашыҡты. Әммә тәүге уңыш менән дәртләнгән ҡыҙылармеецтарҙың алдағы төркөмө икенсе һыҙыҡ траншеяға бәреп инә башланы. Көтмәгәндә Заһретдин алдында тирә-яғы әлморон, селек ҡаплаған тәрән генә соҡор пәйҙә булды. Был шунда уҡ уңға ялтайҙы. Ҡапыл уның алдына соҡор түгел, йәшел каска кейгән, ауыҙын арандай асып, зәңгәр күҙле һонтор немец ҡалҡып сыҡты.

Үҙенә ҡарата башҡаларҙың мөләйем булыуын теләмәгән бер кем юҡтыр. Арабыҙҙа ябай, алсаҡ ир-егеттәребеҙ, гүзәлдәребеҙ бихисап, әлхәмдүлиллаһ. Әммә ҡайһы берҙә кәйефте ҡырыусылар ҙа табылып тора. Күңелдә тут ҡалдырыусы шундайҙар хәтерҙә лә һаҡланыусан. Ҡайһыларыбыҙ, бәлки, тупаҫыраҡ һүҙҙәргә әллә ни иҫе китеп тә бармайҙыр, әммә, ҡәҙерле туғандар, мин үҙем хатта бер аҙ ғына ҡорораҡ һүҙҙе лә ауыр ҡабул итәм. Ошо юҫыҡта айырыуса үҙ милләттәштәремә талапсан булыуымды тоям. Башҡа халыҡтарға ҡарата итәғәтле була белгән башҡорт бер-береһенә уғата асыҡ йөҙлө булырға тейеш, тигән инаныуҙамын. Ә сит тарафтарҙа йәшәгән осорҙары бындай хистәр айырыуса юғары булалыр.

Өфөләге Республика инженер лицей-интернатының 10-сы класс уҡыусыһы Вадим Харисов быйыл Ҡаҙағстанда 57-се халыҡ-ара Менделеев олимпиадаһында алтын миҙал яулағайны. Артабан ул Цюрихта 55-се Халыҡ-ара химия олимпиадаһында ла ҡатнашып, тағы алтын миҙалға лайыҡ булды. Шулай уҡ һуңғы ике йылда ул бөтә Рәсәй уҡыусылар олимпиадаһының йомғаҡлау этабында абсолют еңеүсе булып тора. Вадим Харисовты олимпиадаға әҙерләү менән республика Олимпиада хәрәкәте остаздары ассоциацияһы (АНОД) ҡатнашыусылары шөғөлләнә. "Башинформ" хәбәрсеһе Ассоциацияға нигеҙ һалыусыларҙың береһе һәм уның ағзаһы, уңышлы йәш педагог Айнур ҒҮМӘРОВ менән осрашты.

Лев Толстойҙың Кәрәлек буйы башҡорттары менән тығыҙ аралашып йәшәүе хаҡында байтаҡ мәғлүмәттәр бар, улар хаҡында күп яҙылды. Ә бына яҙыусының "Тәүбә итеү" ("Исповедь") тигән фәлсәфәүи яҙмаһын уҡығандан һуң мәшһүр фекер эйәһе тормошоноң әлегәсә асылмаған яҡтары күҙаллана. Унда яҙыусы йәш сағында ҡылған гонаһтары өсөн выждан ғазабы кисереп, тәрән һыҙлана, йәшәүенең мәғәнәһеҙлеген аңлап, үҙ-үҙенә ҡул һалыу сигенә тиклем барып етә. Хатта аңғармаҫтан үҙ-үҙенә ҡул һалыуҙан ҡурҡып, яңғыҙы йоҡлаған бүлмәһенән аяҡ кейеменең бауын тышҡа сығарып ҡуя, мылтыҡ тотоп һунарға йөрөмәй башлай. "Ул йылдарҙы ытырғанып, сирҡанып, йөрәгемде ауырттырып иҫкә алам"... - тип башлана яҙмаларының гонаһтарын иҫкә алған өлөшө. Аҙаҡтан шундай һығымтаға килә: "Артабан үҙ-үҙемде алдап йәшәүҙән фәтеүә юҡ. Барыһы ла - бушҡа. Кем тыумаған, шул бәхетле, үлем тормоштан яҡшыраҡ; унан баш тартырға кәрәк..."

Беренсе киҫәк. Боронғо дәүер.
Дүртенсе бүлек. Көньяҡ Урал гун эпохаһында

Боронғо башҡорттар мифологияһының зороастр әҙәбиәте менән уртаҡ тамырҙарын асыҡлау Башҡортостандың тарих фәнендә аҙ өйрәнелгән тема. Алдараҡ бәйән ителгәндәрҙе ошондай анализ эшләүҙең тәүге тәжрибәһе итеп ҡарау фарыз. Әлбиттә, беҙ әлегә ошо ике әҙәбиәт ҡомартҡыһы оҡшашлыҡтарының барса аспекттарын да ентекләп тикшереү маҡсатын ҡуйманыҡ, әммә килтерелгән миҫалдар уларҙың идея-композиция оҡшашлығының, персонаждар исемдәренең тап килеүенең һәм уларҙың ҡайһы бер сифаттарын нәфис тасуирлау уртаҡлығының меңәр йылдар үткәс тә һаҡланып ҡалыуына дәлил булып тора. Бының шулай булыуына һәм шулай булырға тейешлегенә бары тик боронғо башҡорттарҙың зороастр-маздеистик диндең төп гимндарын һәм йолаларын яҡшы белеүе һәм ошо белемдәрҙе быуындан быуынға тапшыра килеүе шарт булып тора.

Ирекһеҙҙән килеп сыҡты был тәжрибә. Бер йыл телевизорһыҙ йәшәнек. 9 Майҙағы хәрби парадты ҡарағандан һуң егерме йыл һин дә мин эшләп ултырған "йәшнигебеҙ" ҡапыл һүнде лә ҡуйҙы. Япон техникаһы булһа ла, уның да эшләү ваҡытының нормаһы үтәлгәндер, күрәһең. Төҙәттереп тә маташманыҡ, яңыһын да алманыҡ. Баҡса миҙгеле башланғас, эштән буш ваҡытта шунда ашыҡтыҡ. Инде көҙ етеүгә, телевизорһыҙ йәшәүгә өйрәнеп тә бөткәйнек. Уның кәрәген дә тойманыҡ. Шулай итеп, хәҙер бер йыл үткәс, ниндәйҙер һығымта яһарға ла мөмкиндер кеүек.

Үткән аҙнаның ғына түгел, ә донъя кимәлендәге ҙур, мөһим ваҡиға булды 22-24 августа Көньяҡ Африка Республикаһының баш ҡалаһы Йоханнесбургта булып үткән БРИКС илдәре (Бразилия, Рәсәй, Һиндостан, Ҡытай, Көньяҡ Африка Республикаһы) саммиты.

Өфөбөҙ һәр миҙгелдә лә матур. Ә һуңғы йылдарҙа ул өҫтәүенә уңайлы, заманса ҡалаға әйләнде. Өфөләр һәм килгән ҡунаҡтар өсөн бөтә шарттар тыуҙырыу маҡсатында әүҙем эшмәкәрлек алып барылыуын һәр кем күреп-белеп тора. Шәхсән үҙем баш ҡалаға килгән һайын ниндәйҙер күркәм яңылыҡ табам. Күҙемә эленгәндәре тураһында гәзит уҡыусыларына ла бәйән иткем килә.

Яңы уҡыу йылына әҙерлек ниндәй мәшәҡәттәр, проблемалар тыуҙырҙы?

Мораҙым ӘЛИМБАЕВ, Мәсетле районы: Былтыр өйҙән ике балабыҙ 1 синыфҡа уҡырға барҙы, шуға күрә төп сығымдар уҙған йылда булды. Өҫтәл һәм ултырғыстар, яҡтыртыу лампаһы, сумка, мәктәп формаһы һәм башҡалар өсөн яҡынса 100 мең һумдан күберәк аҡса сыҡты. Быйыл бары тик аяҡ кейеме һәм канцелярия тауарҙары ғына кәрәк, мәктәп формалары тап-таман әлегә, көҙ-ҡыш кейерлек курткалары ла бар.

Эшкинмәгән, булдыҡһыҙ, башһыҙ... Ошондай һүҙҙәрҙе ата-әсәнең үҙ балаһына әйткәнен йыш ишетергә тура килә.
Бәлки, улар быға әллә ни мәғәнә лә һалмайҙыр, әһәмиәт бирмәйҙер, әммә баланың күңеленә ғүмерлек яра һалыныуы бар. Берәй мөһим эшкә тотонор алдынан әлеге һүҙ ҡылт итеп иҫенә төшөп, "Мин булдыра алмаҫмын шул", "Ҡулымдан килмәҫ" тигән шик уянһа, үҙ-үҙенә ышанысы кәмейәсәк.

Махсус хәрби операцияла һәләк булған Радик Венер улы Килмөхәмәтов тураһында мәҡәлә яҙырға ниәт иткәс, әсәнең былай ҙа өҙгөләнгән күңел яраларына һаҡһыҙ ҡағылып, хәтирәләрен яңыртыу урынһыҙ булмаҫмы, тигән уй оҙаҡ ҡына тынғылыҡ бирмәй йөҙәтте. Бирәм тигән ҡолона, сығарып ҡуйыр юлына, тигәндәй, редакцияның буш бинаһын маскировкалау селтәре үреү цехы булараҡ файҙаланған "Көмөш ирекмәндәр"гә ярҙамға килгән Сәриә апай Килмөхәмәтова менән сираттағы осрашыу шиктәремде юҡҡа сығарҙы.

V

Рядовой Заһретдин Итәлмасовты хужалыҡ взводына күсерҙеләр - йөк ташый торған ылаусы иттеләр. Ул тәүге көн ҡыҙылармеецтарҙың ашханаһына утын ташыны. Икенсе көн ҡала пекарняһынан икмәк килтерергә ҡуштылар.
Быныһы бик фажиғәле көн булды. Ул, ҡыҙылармеецтар һаҡлап торған пекарня ихатаһына инеп, атын икмәк ҡабул итә торған тәҙрә төбөнә туҡтатты. Бричкаһы өҫтөнә ҙур брезент йәйеп, өлгөһө алынған тәҙрә аша үҙ эскадроны өсөн ике йөҙ буханка арыш икмәге ҡабул итеп алды. Яңы ғына мейестән сыҡҡан, тәмле еҫ аңҡытҡан йылы буханкаларын брезент менән ҡапланы ла юлға сыҡты. Ҡала уртаһындағы баҙар майҙаны аша үткән саҡта ҡара бушлат кейгән ФЗО малайҙары көтмәгәндә Заһретдиндың арбаһына ябырылды.

Ғәҙәттә, берәй кеше тураһында "уны холҡо насар", тип һөйләйҙәр икән, иң тәүҙә уның башҡаларҙы һанға һуҡмауы, тиҙ үсегеп барыуы, барыһын да үҙенсә генә эшләтергә тырышыуын күҙ уңында тоталар. Үпкәләү, рәнйеп барыу кеүек тойғолар кисереп, үҙен-үҙе "ашап" йәшәүселәр тап шундай була ла инде. Үпкәләүҙең сәбәптәре нимәлә? Уның сәләмәтлек өсөн зыяны, был кире тойғоно кисереүҙән ҡотолоу юлдары бармы? Бөгөн ошо хаҡта психолог Гөлсинә ЙОСОПОВА менән әңгәмәләшәбеҙ.