* * *

Хакимиәт йортонан күңелһеҙ генә сыҡты Айбулат. Былай килеп сығыр тип һис тә күҙ алдына килтермәгәйне. Уй-ниәте һис шикһеҙ бойомға ашыр һымаҡ ине. Себерҙә йөрөгән саҡта ла тыуған яҡҡа ҡайтҡас яңы шөғөлө булыр, яндан атыу спорты райондың брендына әйләнер, тип хыялланғайны. Юғарынан ҡоламаҡ булды, килеп сыҡманы. Юғарынан ҡолаһаң, оҙағыраҡ ҡолайһың шул, шаңҡыуы оҙағыраҡ була. Әллә ситтә йөрөп, тормоштан артта ҡалдымы икән? Айбулат ундайҙарҙан түгел, юғарынан терәк булмағас, аҫтан башларға кәрәк. Хыялының буш ҡыуыҡ түгеллеген иҫбат итергә кәрәк.

Бөгөн Рәсәй еңел булмаған осор кисерә, өҫтәүенә, ян-яҡтан ағылған мәғлүмәттең ҡапыл ғына ҡайһыһы дөрөҫ, ҡайһыһы ялған икәнлеген айырыуы ла еңел түгел. Ошо ваҡытта тап белгестәргә мөрәжәғәт итеү урынлы ла инде, сөнки улар үҙ өлкәһе буйынса күпте белә, һандар араһында ла албырғап ҡалмай, ябай күҙгә күренмәгән мәғлүмәтте лә уҡый ала. Ошо ауыр шарттарҙа Рәсәй һәм Башҡортостан иҡтисады нисек тын ала, ул ниндәй хәл-торошта икәнен фаразлап тормай, үҙебеҙҙе ҡыҙыҡһындырған һорауҙарыбыҙҙы иҡтисад фәндәре докторы, БР Мәғарифты үҫтереү институты ректоры Азат ЙӘНГИРОВҡа төбәнек.

1921 йылдың февралендә башланған ҡот осҡос аслыҡ башҡорт халҡының иң аяныслы фажиғәһе менән тамамлана: Тарихи Башҡортостан территорияһында йәшәгән 2 миллиондан ашыу кеше аслыҡтан интегә, рәсми документтарҙа 650 меңдән ашыу кешенең аслыҡтан ҡырылыуы теркәлә. Башҡа мәғлүмәттәргә ҡарағанда, башҡорт халҡының дөйөм һаны ике тапҡырға тиерлек ҡыҫҡара.

22 июндә булып үткән Хәтер һәм ҡайғы көнөндә беҙ тағы ла уйыбыҙ менән бынан 81 йыл элекке йәйге йәкшәмбе иртәһенә, Рәсәй тарихындағы иң ҙур ҡан ҡойошло Бөйөк Ватан һуғышы башланған көнгә әйләнеп ҡайттыҡ. Был көн хаҡында беҙ күп һанлы фильмдарҙан һәм китаптарҙан, шаһиттар иҫтәлектәренән ишетеп беләбеҙ. Тарихи хәтер үҙенсәлеге шунда: йылдар үтеү менән ысынбарлыҡ сиктәре юйыла төшә, ә инде ваҡиғаларҙың бөтөн нескәлектәрен һаҡлап ҡалыу - тарихсыларҙың бурысы. БР Йәмәғәт палатаһы рәйесе урынбаҫары, БДУ-ның Рәсәй тарихы, тарихи яҙмалар һәм сығанаҡтар менән эшләү кафедраһы мөдире Рәмил РӘХИМОВ һуғыштың тәүге көндәре күренештәрен тергеҙергә ярҙам итте.

Мәғлүм булыуынса, һәр йыл 1 июлдән коммуналь хеҙмәттәр өсөн түләүҙәр арта. Инде быға яйлап булһа ла өйрәнеп барабыҙ, шикелле. Әммә Рәсәй Федерацияһы Хөкүмәтенең быйыл 3 февралдә ҡабул ителгән 92-се ҡарары сентябрҙә күп фатирлы йорттарҙа йәшәүселәрҙе тағы бер шаңҡытыуы ихтимал. Оҙонға һуҙмай ғына әйткәндә, 21 июндә Өфө ҡала хакимиәтендә үткән түңәрәк ҡорҙа һүҙ тап ошо сентябрҙә көтөлгән үҙгәрештәр тураһында барҙы.

Оҙаҡламай урманда еләк-емеш өлгөрәсәк. Был күптәр өсөн аҡса эшләп ҡалыу мәле. Беҙҙең ғаилә лә йәйге миҙгелдең бер көнөн дә әрәм итмәҫкә, файҙалы итеп үткәрергә тырыша. Бөгөн үҙебеҙ ҡулланған аҡса эшләү юлы тураһында яҙып үтәм.

Яратҡан гәзитебеҙ - "Киске Өфө"бөҙ матур юбилейын ҡаршыларға әҙерләнә икән. Ваҡытлы матбуғат донъяһына яңы һулыш биреп, гәзит уҡыусылар өсөн ҙур яңылыҡ булып килеп инде ул был баҫма ваҡытында. Инде ике тиҫтә йылға яҡын ваҡыт үтһә лә, ошо үткерлеген юғалтмайынса, мәҡәләләрен гәзит уҡыусы өсөн уҡымлы һәм фәһемле итеп бирә белгән, башҡорт донъяһына рух өҫтәп тороусы баҫма булып ҡала килә "Киске Өфө".

Өфө халҡы хәҙер килеп аңлағандыр, үҙ күҙҙәре менән күреп инанғандыр, тием, Сипайловоның һис тә "йоҡо биҫтәһе" түгеллегенә. Юғиһә, элек-электән был микрорайонға кәмһетеберәк, ниндәйҙер төпкөл, цивилизациянан артта ҡалған күңелһеҙ бер урын тигәнерәк һауалы ҡараш йәшәп килә ине. Фатир алыусылар ҙа был районды тәҡдим итмәүҙәрен һорай ине. Беҙ ни, ярай, беҙгә иркенерәк, һауабыҙ таҙараҡ булыр, тип мәрәкәләй инек бындай мөнәсәбәткә ҡарата. Ә шулай ҙа эстән генә һыҙа ла инек, буғай, күптәребеҙ: нимә генә тимә, нышып тултырылған бәләкәй генә автобустарҙа бер-береңдең елкәһенә текләп йөрөү, ай-һай, сәмгә тейҙе лә һуң!

Йәй - республиканың сәнғәт коллективтары өсөн үткән ижад миҙгеленә йомғаҡ яһау һәм яңыһына әҙерлек осоро. Х. Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһы уны ниндәй йомғаҡтар һәм киләсәккә пландар менән ҡаршы ала? Ошо турала Реклама һәм йәмәғәтселек менән бәйләнеш бүлеге етәксеһе Ирина ЗАХАРОВА һөйләне.

Етенде (лен) сәсеп үҫтерәләр, ул бер йыллыҡ үлән. Дауаланғанда орлоғо ҡулланыла, уны махсус магазиндарҙан да һатып алырға мөмкин. Составында гликозидтар, ферменттар, микроэлементтар, А витамины, май һәм башҡа биологик актив матдәләр бар.

Һәр көн иртән һуған ҡабығы ҡушып сәй яһап эсергә кәрәк. Ике йыл дауамында ошо рәүешле дауаланыусылар һөҙөмтәлә аяҡты көҙән йыйырыуы, көндәлек баш ауыртыуы, аяҡ табаны һәм балтыр тирәһендәге тире аҫтына ҡан һауыуы тулыһынса бөтә, тип иҫбатлай.

Үткән дәүерҙәрҙә иманлы, көслө рухлы кешеләр ғүмер иткән, ә бөгөнгөләр улар менән тиңләшә аламы? Һижрә буйынса өсөнсө быуатта йәшәгән Мәкки тигән кешенең ҡыҙы тураһында, ул тап шундай ине, тип яҙып ҡалдырғандар.

"Йәйҙең бер көнө йылды туйҙыра", тигәнде хәтерҙә тотоп, баҡса үҫтереүселәр, ҡош-ҡорт аҫраусылар йәмле миҙгелде файҙалы һәм отошло итеп үткәрергә тырыша. Ауыл ерендә халыҡ һәр саҡ баҡсасылыҡҡа ҙур иғтибар биреп, емертеп эшләп, мул уңыш йыйырға өйрәнгән. Быйыл иһә, тикшереүҙәр күрһәтеүенсә, ҡала янындағы баҡсалар ҙа бермә-бер йәнләнгән икән. Кемдер үҙенең күптән юл төшмәгән баҡсаһы барлығын иҫләп, уны сүп-сарҙан таҙартып, бер метр ерен дә әрәм итмәйенсә, түтәлдәр эшләп, емеш-еләк сәсә. Кемдең баҡсаһы юҡ, интернет киңлектәрендә йә һатып алырға йәки ҡуртымға ер биләмәһе эҙләй. Нисек кенә булмаһын, быға тиклем ер эштәренән алыҫ торғандар ҙа баҡсасылыҡҡа әүҙем тотондо. Бөгөнгө яҙмабыҙ баҡсасыларға мул уңыш алырға ярҙам итер, тип ышанабыҙ.

Туған телгә һәм туған мәҙәниәткә нигеҙләнгән тәрбиәнең матур өлгөһөн үҙендә сағылдырған "Тамыр" балалар һәм үҫмерҙәр телестудияһы быйыл үҙенең 30 йыллыҡ юбилейын билдәләне. Студияла үҙ һөнәр нескәлеген яҡшы белгән һәм яратып башҡарған журналистар эшләй. Шуларҙың береһе - Башҡортостандың атҡаҙанған матбуғат һәм киң мәғлүмәт хеҙмәткәре, "Тамыр" телеканалының өлкән мөхәррире Зөлфиә Даянова 1996 йылдан алып үҙенең яҙмышын "Тамыр" менән айырылғыһыҙ итеп бәйләне. Бөгөнгө көндә уңған журналист радионан "Иләү", "Аҡ елкән", "Көнбағыш", "Йырлы кәрәҙ", телевидениенан "Сәңгелдәк", "Әкиәт китабы", "Бейе", "Сулпылар" тапшырыуҙарын әҙерләп алып бара. "Тапшырыуҙарым үҙемдең балам кеүек ҡәҙерле," - тип әйтеүе лә юҡҡа түгел. Беҙ Зөлфиә ДАЯНОВАға өс һорау менән мөрәжәғәт иттек.

* * *

Айбулат машинаһын хакимиәт алдында ҡалдырып, өс ҡатлы йортҡа табан йүнәлде. Спорт комитеты начальнигын күреп, ниәте һыуынмаҫ элек уйындағын тиҙерәк һөйләп бушаныу ине. Ашығып, йүгерә-атлай өсөнсө ҡатҡа күтәрелде. Тик уны бикле кабинет ҡаршы алды. Айбулатҡа хыялдары селпәрәмә килеп ватылғандай тойолдо. "Ашҡынма. Ашығыу - шайтандан", ти торғайны олатаһы. Эстән генә үҙен әрләп, тышҡа сыҡты. Бәлки, тәүҙә спорт мәктәбе директорын күреп һөйләшергәлер, тигән ҡарарға килде. Уйынан кире ҡайтты: ҡолағас, юғарынан ҡоларға кәрәк.

Һуңғы ваҡытта киң мәғлүмәт сараларында, шулай уҡ социаль селтәрҙәрҙә ир-егеттәр тәрбиәһе, йәш быуынды илһөйәрлек рухында тәрбиәләүгә ҡағылышлы сығыштар, комментарийҙар, фекерҙәр йыш осрай. Был бик ваҡытлылыр ҙа, сөнки бынан утыҙ йыл элек башланған үҙгәртеп ҡороуҙар һәм иҡтисади реформалар ваҡытында, шулай уҡ яңы технологиялар үҫешкән осорҙа ниндәйҙер кимәлдә артҡы планға күскән был тема бөгөн айырыуса актуаль. Беренсе Башҡорт ир-егеттәре форумы делегаттары - Мәләүез ҡалаһының - Ветерандар, райондың "Ир-егеттәр ҡоро" йәмәғәт ойошмалары рәйесе Фәнис БИКТАШЕВ һәм райондың "Батальон" ветерандар йәмғиәте рәйесе Йәмил ӘЛМӨХӘМӘТОВ менән әңгәмәлә башҡорт йәштәрендә ватансылыҡ тойғоһо тәрбиәләүгә ҡағылышлы һорауҙарға яуап эҙләнек.

Граждандар һуғышы шарттарында ла Башҡортостан автономияһы етәкселәре республиканың иҡтисадын яйға һалырға ынтыла, ауыл хужалығын тергеҙеү пландарын алғы планға ҡуя. Тикшеренеүсе И.И. Ғәлиәхмәтов раҫлауынса, тап беҙҙең ерлектә яңы иҡтисади сәйәсәткә (НЭП-ҡа) нигеҙ һалына.

Ниһайәт, бәхетленең ҡунағы бергә тигән кеүек, бер көнгә тура килгән өс байрам: башҡорт халҡының милли геройы Салауат Юлаевтың тыуған көнө, Рәсәй көнө, Баш ҡалабыҙ Өфө көнө бер юлы шаулап-гөрләп үтеп тә китте. Шуға ла ҡала хакимиәтендәге сираттағы оператив кәңәшмәнең ошо сараларға йомғаҡ яһауҙан башланыуы ла осраҡлы түгел. Байрам байрам менән, әммә көн ҡаҙағына сығарылған мәсьәләләр ҙә иғтибарҙан ситтә ҡалманы.

Ниһайәт, тағы бер уҡыу йылы тамамланып, йәш егет һәм ҡыҙҙарыбыҙ өсөн тулҡынландырғыс көндәр килеп етте. Беренсе мәсьәлә булып дәүләт имтихандарын уңышлы тапшырыу торһа, икенсеһе - ниндәйҙер һөнәргә эйә булыу ниәте менән берәй уҡыу йортона инеү. Ҙур тормош юлына сығырға торған улдары, ҡыҙҙары менән бер рәттән, ата-әсәләр ҙә аҙ борсолмайҙыр. Күпселек хәҙер үҙ балаһының тик юғары белем алыуын теләй бит…

Яҙғы көндәрҙә мин иң тәүҙә ҡышҡы һыуыҡтарҙа үҙ төҫөн юғалта төшкән почта йәшниген рәтләп ҡуям. Кәрәк тип тапһам, буяйым, йоҙағын майлайым, эсен-тышын йыуам. "Почта йәшнигенә бер көнөңдө әрәм итәһең", тип һуҡрана ҡатын, ләкин был минең оҙаҡ йылдар ғәҙәткә ингән йола. Ни күңел менән гәзит-журналдарҙы иҫке һәм бысраҡ почта йәшнигенә һалдырайым инде! Бигерәк көтөп алам баҫма матбуғат килгәнен, үҙе бер күңел йыуанысы ла инде ул ҡыштырлатып гәзит уҡыуы, журнал биттәрен байҡауы.