- Миңә лә шулай итте... - тине Ишмырҙа.
- Шуннан? - Мәснәүиҙең күҙҙәре ҙурайып китте.
- Биш ай буйына яҙҙырҙым инде.
- Синме, шул ялкау урыскамы?
- Әллә, кәсепкә килмәгән, тинем дә ҡуйҙым. Суҡынып ҡатһын, бында тәртибе шулайҙыр, тип уйланым.
- Их син, дурак! Бирермен мин эш хакын! Күрдеңме, ничегерәк салып очырдым!
- Осрашыу бик шәп булды бит әле! Беҙҙе айырып ҡуймаҫтармы икән? - Ишмырҙа балалар һымаҡ ҡыуана ине. - "Подельник"тар тип ысҡындырҙы ла баһа!
Былар инде йылдан ашыу ултыралар, уны-быны, закон статьяларын ғына аңлайҙар. Колония начальнигының режим буйынса урынбаҫары теге ваҡыт "подельник"тар тине. Был инде "по одному делу", йәғни бер үк эш буйынса, тигәнде аңлата. Ундайҙарҙы бер колонияла ултыртмайҙар, икеһен бөтөнләй ике яҡҡа ебәрәләр. Етмәһә, былар һуғышып, үсләшеп ултырған кешеләр, бергә тоторға ярамай, әллә ниҙәр ҡылып ташлауҙары бар. Теге ваҡыт офицерҙың Мәснәүигә, һин нисек килеп эләктең бында, тип аптырауының сәбәбе шунда ине. Тимәк, йә берәй яңылышлыҡ килеп сыҡҡан, йә иғтибар етмәгән, бутағандар. Шулайтып, ике "дошман" бер колонияға, хатта бер үк цехҡа килеп эләккән. Тәүге көндә үк янъял сығарып карцерға ҡаптылар. Быларҙы ысынлап та оҙаҡ тотмаҫтар, айырырҙар.
Быға бигерәк тә Ишмырҙа көйҙө. Осрашҡандарына шул тиклем шатланғайны. Ә Мәснәүи Ишмырҙаның ниндәйерәк кеше икәнен һорау алған саҡтарында уҡ һиҙгәйне инде, шуға ла баштан эрерәк ебәрергә, бының алдында ҙурыраҡ булып ҡыланырға тырышты.
- Ярый, аермаслар, колония начальнигы белән үзем сөйләшермен, - тине.
- Колония начальнигы менән? - Ишмырҙа аптырап китте.
- Юкка исең киткән! Тегендә чакта мин начальникның кабинетыннан чыкмый идем! Атна саен чакыртып ала иде.
- Кабинетына? Начальникмы? - Колония начальнигын полк командирынан да юғарыраҡ, хакимыраҡ күргән Ишмырҙа аптыраштан ни әйтергә лә белмәй ҡалды. Шыттыра, тиер инең, ҡайһылайтып осрашып етмәҫ ерҙән алдап торһон! Төрмәлә маҡтанып ултырыуҙың ни мәғәнәһе! Алдамай, тиер инең, бер ҙә ышанырлыҡ түгел.
- Кабинетына булмый, үзе минем янға килмәс инде! Чакырта да корпустагы хәлләр, эш турында сораша башлый. Аларга да бит обстановканы белеп торорға кирәк. Эш азагында булса, шунда ашап, эчеп алабыз.
- Шунда, кабинетындамы? - Ишмырҙаның күҙҙәре баҙлап китте.
- Бигерәк юкка аптырыйсың икән лә! Һәр начальникның - завод директорымы, обком секретарымы - кабинетының артында "бытовка" дигән бер бүлмәсе була. Иң төптә ул, ишеге күренми дә, беленми дә, хуҗа үзе генә ачып керә ала. Шунда кердеңме, җаныңа ни кирәк - ашау, эчү, сервант, диван, ванный һәм матур кыз! - Мәснәүи үҙе һөйләгәнгә үҙе ышанып, ошоларҙың барыһын да күҙ алдына килтерҙе шикелле, йөҙҙәре ҡыҙарған, зәңгәр күҙҙәре шул кабинетта - аш-һыу, эсемлек, ашамлыҡ һәм матур ҡыҙ янында ултырған кешенекеләй яна.
- Һин шул бытовкаға индеңме?
- Пәттәч, инмичә! Төшереп утырдык бергә!
- Төшөрҙөгөҙ? Колония начальнигы менәнме? - Ишмырҙа шикле йылмайҙы, йөҙө күңелһеҙләнде. Иптәше ихлас кеше түгел, ахырыһы.
- Син нәрсә, колония начальнигы дигәч тә, пәйғәмбәр затыннан дисеңме? Синең белән миңарға гына шулай күренә ул. Анысы да монда утырган чакта гына! Якыннан карадың исә, шул без сәлам дә бирмәслек бер тупой адәм! Җүнле кеше төрмә начальнигы булып эшлиме! Башка җирдә эш тапмаганға барып кергән бит инде ул.
Ишмырҙа тагы ышана төштө, алдамайҙыр, күпте күргәнгә оҡшаған бит. Ә Мәснәүи быны һиҙҙе, Ишмырҙаның күңеле йомшара башлағанын күреп, "һөжүм"де көсәйтте.
- Син шуңа аптырыйсың! Белә белсәң, мин бит колония начальнигы белән охотаға да чыктым. - Мәснәүи, бүлдерә күрмә, тигәнгә тоҫмаллатып ымланы ла, һөйләй бирҙе. - Бер ваҡыт шулай кабинетына чакыртып алды да бу: "Син, Михаил Михалыч, ничек атасың?" - ди. Мине анда шулай "Михаил Михалыч" дип йөретәләр иде. Урыска "Мәснәүи Мәгнәүиевич" дип әйтеүе ауыр бит инде. Эйе, шулай, ничек атасың, дип сорый бу. Мин шөрли төштем, бар гөнаһларымны уйлап алдым. Ә теге: "Сине, Михаил Михалыч, "Ворошиловский стрелок" диләр икән?" - ди бу. Аңлап алдым, аларда безнең "личный дело"лар бар бит инде, димәк, эш бөтенли икенчедә. "Кандидат в мастера!" - мин әйтәм. "Кандидат в мастера булгач, әзерлән, киләсе шимбәдә охотаға чыгабыз!" - димәсенме бу.
- Сыҡтығыҙмы? Алдығыҙмы берәй нәмә? - Ишмырҙаның шиге бөттө, был тиклем дә алдаҡтың булыуы мөмкин түгел.
- Сорыйсың! Дичь күп, яман күп иде ул якта. Боланнар, мараллар, бүреләр, аюлар, мә, башта мине ат, дигән кебек, үзләре килеп баса алга! Ә куян, төлке-фәлән белән пычранып тормадык!
- Аҙаҡ эскәнһегеҙҙер инде? - Ишмырҙа иренен ялап алды.
- Сорама аларны! Охотаға иң элек шул эчәр өчен чыгалар бит инде! Безнең начальник якын-тирәдәге колхоз председателләре белән бик шәп яши иде, ниләр генә китермәгән тегеләр! Ул ат ите, ул каз ите, ул коньяк, ул спирт! Балык, икра!..
- Алҡынғансы ашанығыҙ инде?.. - Ишмырҙа төкөрөгөн йотто.
- Алтынны дисеңме?
-Алҡынғансы! Ныу, туйғансы ашанығыҙмы, тим инде. Шуны ла аңламайһың, татар! - Был мәрәкәләгән булды.
- Андый ашны вольныйда да күргән юк иде. И-и, сөйли башласаң!.. Охотада йөрдек көн буена, кич урманчы йортына бардык. Исеме генә урманчы йорто инде - оҗмах! Әллә утызлаган бүлмә, ул җиһаз, саунасы, буфеты, чыгабыз да пиво чүмерәбез! - Һуң, улай булғас, ниңә ебәрҙе һине начальник колонияһынан?
- Тукта әле, бүлдермә! Соң, җибәрми, мин бит хәзер слишком много знаю. А вдруг сатар, дип уйлый бит инде бу. Ярар анысы. Мунча кереп чыктык та тотондык кирять итергә. Ниләр генә ашамадык та ниләр генә эчмәдек инде! Главный, ашап-эчкәч, исертми. Исертми дә, баш та авыртмый! Аз ғына йоклап алдык та тагын тотындык. Мин башта сакланыбырак утыра идем, иртәгәсен кыен булыр дип. Аларға ял да, миңа бит эшкә. Эч, ди бу, ике көн ял итәрсең, ди. Баш йүнәтергә дип бер шиша акны, ике шиша пивоны кесәгә тыгып ук куйды.
- Аны нишләттең инде? - Ишмырҙа күҙен йоммай ултыра.
- Нишләтим, кайткач, яйлап кына, баш төзәттем. - Ишмырҙаның түҙеме бөттө. Сәй эсеп алғас, тамаҡ туйған кеүек ине лә, шул тиклем һүҙҙәрҙән һуң ашҡаҙан яңынан ярһыны ла китте. Биш көн ҡаты икмәк һынығы менән һыу ғына эсеп ултырҙылар ҙа инде. Ул төҫөн боҙоп иптәшенә ҡараны:
- Әҙәм ышанмаҫты ысын булһа ла һөйләмә, тигәндәр...
Мәснәүи үҙенең артығыраҡ ебәрә башлағанын, абруйҙы юғалтып ҡуйырын аңланы шикелле, быға һүҙ бөтөрөргә ирек бирмәйенсә, икенсегә бора һалды:
- Ярар, аларны бер иркенләп сөйләшербез әле. Безгә, Ишморза дус, берәр ярты табып утырырга иде, - тине.
- Ярты? - Ишмырҙаның күҙҙәре баҙланы. - Ҡайҙан табаһың уны?
- Ныу, юкка аптырыйсың да китәсең, Ишморза дус! - Мәснәүи яҡташының бер ҡатлылығына үҙе лә аптырай һәм шул уҡ ваҡытта ҡыуана ла ине. - Акчаң ғына булсын, монда водородный бомба табып була!
- Аҡсаһын табырбыҙ ҙа ул! - Ишмырҙаның күҙҙәре нығыраҡ янды.
- Тапсаң, калганы синең забота түгел! - Ишмырҙа матрас йыртығына ҡулын тығып аҡса килтереп сығарҙы. Ул да рәтен төшөнә башлағайны тормоштоң, иреккә сығып йөрөгән кеше аша аҡса ебәргәйнеләр.
- Хәҙер үк табаһыңмы?
- Хәзер үк булмый инде, ныу табарбыз. Башта мин обстановка белән танышып алыйым.
- Һин бик һуҙма инде улай булғас. Тик уны ҡайҙа әсәһең, уныһы бер бәлә булыр әле.
Мәснәүи ҡысҡырып көлөп ебәрҙе:
- Анысына кайгырма, башта теге мәсьәләне хәл итергә кирәк: безне аерып куймасыннар.
- Да, уныһы шулай шул.
- Беләсеңме, без иртәгә үк начальникка приемға язылабыз. Шунда икәүләп барып аңлатабыз. Монда инде икебезгә дә тише воды, ниже травы тороп сөйләшергә туры киләчәк.
Шуға килештеләр. Ултырып ғариза яҙҙылар ҙа контролер аша колония начальнигына ебәрҙеләр. "Мөмкин булһа, ашығыс", - тип өҫтәнеләр.
Начальник "подельник"тарҙы иртәгеһенә үк саҡыртты. Мәснәүи - алдан, Ишмырҙа арттан инде. Инделәр ҙә бахыр ғына ҡиәфәттә күҙҙәрен башлыҡҡа текәнеләр, һүҙҙе Мәснәүи башланы. Ысынлап та, телгә оҫта икән, Ишмырҙа һоҡланып тыңлап торҙо. Үҙенә ҡалһа, эшкиндерә алмаҫ ине, яҡташы менән осрашҡанға тағы ла нығыраҡ ҡыуанды. Дурактар, һуғышып йөрөгән булдылар.
Мәснәүи һөйләне-һөйләне лә:
- Гражданин начальник, үҙегеҙ аңлайһығыҙ, теге ваҡыт бөтәһе лә эскелек арҡаһында, яңылыштан ғына булған. Беҙ арыу кешеләр ул, ышанырһығыҙ. Үҙегеҙгә бер ярҙамсы булырбыҙ. Ҡалдырығыҙ инде бергә, - тине. - Зинһар, мине икенсе колонияға оҙатмағыҙ. Ул тик һеҙҙән тора.
- Ну что, татарин и башкир, чтобы подружиться, надо было за решетку попасть, да? - Начальник мыҫҡыллы йылмайҙы.
- Век живи, век учись! - тине Мәснәүи. Эй, теле лә теле! Начальник бының яуабын оҡшатты, үҙенсә мәрәкәләп өҫтәне: "Дураком помрешь, да?" Шунан етди төҫ алды: "Ладно, посмотрим", - тине.
Былар сыҡтылар. Территория буйлап бер аҙ тын барҙылар.
- Бик асығын әйтмәне бит әле, - тип бошондо Ишмырҙа.
- Соң, шуннан артыгы ни кирәк? Алдыңа җәелеп төшмәс инде. Начальникның "посмотрим" дип әйтеүе "эшләрмен" дигән сүзе була ул.
- Улайһа, һин тегене ашыҡтыр инде. Йыуырға кәрәк бит.
Ишмырҙа алдында Мәснәүиҙең абруйы ныҡ үҫте хәҙер. Ярай осраштылар әле, бер ямандың бер яҡшыһы тигәндәре ошолор.

4

"Подельник"тарҙы айырманылар, китәһең, тип тә, ҡалаһың, тип тә әйтмәнеләр, ә былар йөрөй бирҙе. Өс-дүрт көн шыртлаңҡырап торҙолар тороуын, шунан тынысландылар. Тейер булһа, тейерҙәр ине инде.
Аҙна үтте, былар бөтөнләй нығынды. Бер көн цехта Мәснәүи бының янына килде лә терһәге менән төрттө. Ишмырҙа ниҙер һиҙенеп, тегегә текәлде. Дуҫының зәңгәр күҙҙәре бесәйҙеке кеүек баҙлай.
- Әллә булдымы? - тип бышылданы Ишмырҙа. Мәснәүи төрмә робаһын һиҙелер-һиҙелмәҫ кенә ысҡындырҙы ла итәген күтәрҙе; эстә салбар ҡайышына ҡыҫтырыулы йәшел шешәнең һары башы алтындай йылтырай ине.
Икеһе лә тын торҙо. Ишмырҙа үҙ күҙенә ышанмай тора: төрмә эсендә араҡы! Мәснәүи иптәшен аптыратыуына әллә кем булған. Әйләндергеләп ҡараны, шунан бөкө тирәһенән еҫкәп алды. Еҫкәне лә "ыһ!" тип ҡуйҙы. Шешә ныҡ бикләнгән булһа ла, еҫе килә бит, май сүлмәге тышынан билдәле, тип юҡҡа әйтмәгәндәр.
- Араҡы-ы... - тине Ишмырҙа ауыҙын йырып. - Ҡайҙан алдың?
- Эчеп жибәр салганын, сорама кайдан алганын... Кая бир әле! - Мәснәүи шешәне кире алды.
- Ошонда ғына ебәрәбеҙме әллә?.. - Ишмырҙа һаман үҙенә урын таба алмай аптырай.
- Ресторан эзләп, Уфага китеп булмый инде! - Мәснәүи шешәне ырғытып ебәрҙе лә тотоп алды.
- Төшөрөп ватаһың бит! - Ишмырҙа асыуланып ҡысҡырып ебәрҙе.
Мәснәүигә бына ошо кәрәк ине лә, тағы уйнатып алды ла:
- Үзем ватылсам ватылам, шиша ватылмай инде ул! - тине.
Араҡы табыуы ла, Ишмырҙа башҡортто үҙенә ҡаратып тотоуы ла уға шундай ләззәт бирә ине.
- Кеше килеп аппетитты боҙмаҫмы икән һуң?
- Нәрсә, озын-озакка сузып тормакчы буласыңмы ни! Раз - и готово!
- Әҙерәк һөйләшеп тә ултырмағас... - Ишмырҙа шулай тине лә, ҡайҙа ултырырға һуң, тигәндәй, тирә-яҡҡа ҡаранып алды. - Ә стакандар?..
- Их, син, Ишморза, нинди зэк стакан белән эчә инде аракыны! Бәлки, сиңа путаллы рюмка кирәктер? - Мәснәүи таҙа аҡ тештәрен шешәнең ялтыр ҡалайына ҡаҙаны - "ҡолағы" юҡ ине ҡәһәр бөкөнөң. Икеһе лә күҙҙәрен асылған шешәгә текәгән.
Ҡасандан бирле көткән мәл яҡынлаша. - Я, нәрсә өчен эчәбез? - Мәснәүи күҙҙәрен тантаналы йылтыратып, яҡташына ҡараны.

(Дауамы. Башы 38-39-сы һандарҙа).

КИРЕ СЫҒЫРҒА