Ғүмеренең унынсы тиҫтәһен ваҡлаған Арыҫлан Мөбәрәков исемендәге Сибай дәүләт башҡорт драма театрын республикабыҙҙа бик яҡшы беләләр - Урал аръяғында ул юғары кимәлдәге берҙән-бер профессиональ театр. Ауылдар буйлап гастролдәрҙә йыш йөрөгәнгәмелер, уны халыҡ театры тип тә атайҙар. Был баһа уны һис тә кәмһетмәй, киреһенсә, бәҫен күтәрә, халыҡсанлығына баҫым яһай, сөнки һәр театрға бындай мөһөр баҫылмай. Сибайҙар шундай баһа йөрөткән берҙән-бер театр, тиһәк тә хата булмаҫ. Был дөрөҫлөктө бәхәсһеҙ генә ҡабул итергә кәрәктер, сөнки 94-се ижади миҙгелен асҡан театр быны бер быуатҡа яҡын тарихында йылдан-йыл иҫбатлап килә. Киләсәктә лә шулай дауам итер, тип ышанайыҡ, театрға тоғро быуындар күсәгилешлеге өҙөлмәҫ, тип өмөт итәйек. Әлеге көндә театр ниндәй хәстәрҙәр менән йәшәй, мөбәрәковсылар яңы ижади миҙгелен ҡасан, нисек асырға уйлай? Ошо турала театрҙың баш режиссеры Денис НУРҒӘЛИНдән һораштыҡ:

Уҡырға яратам мин. Был ғүмеремдә байтаҡ әҫәрҙәр уҡыным, уҡыйым. Ҡасандыр Михаил Шолоховтың "Тымыҡ Дон"ы донъя күргәс, шул тиклем мауығып уҡығайным. Салауат ҡала китапханаһында сират тороп, ул китапты саҡ ҡулға эләктергән 1950 йыл һис тә онотолмай.

"Ҡарттар сынаяҡ киҫәгендә йәштәр ҙур көҙгөлә күргәнгә ҡарағанда ла күберәкте күрә", бер тигән аҡыл бар. Эйе, олоғая килә кешенең тормош тәжрибәһе арта, төрлө сәбәптәрҙең ниндәй эҙемтәләргә алып килеүен күҙәтеп, теге йәки был ваҡиғаның нимә менән тамамланыуын алдан тоя, һиҙемләй башлай. Беҙҙән алда йәшәгән халыҡтарҙың тарихын өйрәнеү кешенең һәм йәмғиәттең үҙ ғәмәлдәре әжерен татыуын күрһәтә: яҡшылыҡ сәскәндәр - яҡшылыҡ ура, яманлыҡ сәскәндәр - яманлыҡ ура. Киләсәккә ышаныс менән ҡарарға теләгәндәр үткән ваҡиғаларҙан, бай тәжрибә туплағандарҙың нәсихәтенән фәһем алырға тейеш.

Күп тапҡырҙар яҙһам да, ҡабат-ҡабат ҡабатланған ерҙәре бер аҙ ҡайтышланһа ла, әйтер һүҙем Зәғифә инәй хаҡында. Ул беҙгә күрше булып, урам аша аласыҡтай ғына һалам ҡыйыҡлы өйөндә йәшәне. Бөгөн ҡалай ҡыйыҡлы, рәшәткә тәҙрәле, кирбестән һалынған, ян-тирәһе бейек ҡойма менән уратылған ике-өс ҡатлы коттедждар бермә-бер ишәйгән осорҙа, әллә нишләп, һаман да булһа, һалам ҡыйыҡлы, уҫаҡ бүрәнәләрҙән һалынған, аҡбалсыҡ менән аҡланған бикһеҙ ауыл өйҙәрен һағынам. Ишек тотҡалары алтынға мансылған бейек һарайҙар батшаларға тәғәйен, ә минең йәнемә иһә ана шул танһыҡ аҡлыҡ, сафлыҡ етмәне һәм әлеге көндә лә етмәй. Тыумыштан һуҡыр ине инәй, сығышы менән Хәйбулла районы Урыҫбай ауылынан, тик беҙгә ниндәйерәк урау юлдар менән килеп эләккәндер, уныһын инде бер Хоҙай белә, һәр хәлдә, мин иҫ белгәндә ул беҙгә ҡырҡ ҡоршау быялалы тәҙрә өлгөләрен терәп, йүнәтеп ҡарап йәшәй ине инде. Һуҡырлығын иҫәпкә алмағанда, төҫкә-башҡа башҡа ауыл әбейҙәренән бер яғы менән дә айырылмағайны ул: тәбәнәк буй, йоҡа кәүҙә, таралып күренгән ап-аҡ сәстәр, йыйырсыҡтар менән сыбарланған ирәбе йөҙ. Миңә ҡалһа, уны Леонардо Да Винчиҙың донъяла киң билдәле Моно Лизаһына оҡшата инем. Әллә көн дә күреп йөрөп күҙ өйрәнеп киткәнгәме, әллә икенсе сәбәпме, Зәғифә инәй ете диңгеҙ аръяғындағы Лизаға ҡарағанда матурыраҡ та, һылыуыраҡ та, һөйкөмлөрәк тә ине шикелле. Бер ҡатлыраҡ ихлас ҡылыҡһырлауым арттырыу ҙа шаштырыу ҙа түгел.

Уйҙар сөңгөлөнә уйылдырыр, һиҫкәндерер, һеңгеҙәтер әҫәрҙәр ижад итә Гөлсирә ҒИЗЗӘТУЛЛИНА. Әҙибәнең "Кешеләр йондоҙҙар һымаҡ" тигән китабы Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһына тәҡдим ителде. Ошо уңайҙан уның менән әңгәмә ҡорҙоҡ.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

П.К. Эссен
(1817 - 1830 йылдарҙа губернатор булған).

Ошондай ялған хәбәрҙәргә ышанған крепостной крәҫтиәндәр үҙҙәре йәшәгән ерҙәрҙән күсеп китә башлай; ундағы властар бер ни ҙә ҡыла алмай; меңәрләгән халыҡ төркөмдәре Ырымбурға йүнәлә; Ырымбур һәм Уральск казактарының бер нисә полкын юл буйҙарына сығарып, күскенселәрҙе элекке йәшәгән урындарына кире ҡайтарып ебәрергә ҡушыла; шулай ҙа бер нисә партия Ырымбурға тиклем барып етә, уларҙың һәр бер нәмәгә үтә тиҙ ышанып барыусы иптәштәре, ябай халыҡ менән аралаша башлағас, кеҫәл ярлы һөт йылғаларының булмауына инана.

Республикала оло йәштәгеләргә иҫәпләнгән яңы мутлашыу ысулы барлыҡҡа килгән: мутлашыусылар үҙен торлаҡ-коммуналь хеҙмәттәр менән бәйле компания хеҙмәткәрҙәре тип таныштыра!

Гәзит уҡыусыларыбыҙ иғтибарына ошо йылдың 1 сентябренән көсөнә ингән ҡайһы бер закондар хаҡында ҡыҫҡаса белешмә тәҡдим итәбеҙ.

Германия канцлеры Олаф Шольц, Украиналағы конфликтты тамамлауҙы тиҙләтеү буйынса фекер алышыуҙарҙы башларға ваҡыт етте, тип белдерҙе. "...әлеге һуғыш хәленән тиҙерәк тыныслыҡҡа күсеү тураһында һөйләшә башларға ваҡыт", - тине ул ZDF телеканалына интервьюһында.

Интернет гиҙеп бер яҙма йөрөнө. Япондар тураһында ине ул. Уларҙа бөгөн биш йөҙләп йөҙ йәште уҙғандар йәшәүе, ун биш йылдан уларҙың һаны миллионға етәсәге тураһында хәбәр итте сығыш яһаусы. Бындай хәл башҡа бер илдә лә булмауын да һыҙыҡ өҫтөнә алды.

Яңы уҡыу йылының тәүге аҙнаһы үтеп тә китте. Туғарылып китеп тотош өс ай буйына ял иткәндән һуң балалар әле тиҙ генә "тәртәгә" инеп китә алмаҫ, моғайын. Өҫтәүенә, быйылғы уҡыу йылы яңы тәртип-ҡанундарҙан башланып китмәксе.

Бөгөн, 12 сентябрҙә, республикала мөһим сәйәси ваҡиға - Радий Хәбировтың Башҡортостан Башлығы вазифаһын үтәй башлауына арналған тантаналы инаугурация сараһы булып үтте. Унда РФ Президентының Волга буйы федераль округы буйынса тулы хоҡуҡлы вәкиле Игорь Комаров та ҡатнашты.

Башҡорт әҙәбиәте классигы Мостай Кәримдең "Ярлыҡау" повесы буйынса ҡуйылған спектаклде "Федерация" Бөтә Рәсәй милли театрҙар фестивалендә күрһәтәсәктәр. Бишенсе тапҡыр ойошторолған фестиваль Чечен Республикаһының баш ҡалаһы Грозныйҙа 8-14 сентябрҙә үткәрелә. Салауат дәүләт башҡорт театры үҙ спектаклен фестиваль ябылған көндә М.Ю. Лермонтов исемендәге Дәүләт рус драма театры сәхнәһендә ҡуя.

Башҡорт кешеһенең донъяны ҡабул итеүе бер ҙә матди байлыҡтар менән бәйләнмәгән шул. Әлмисаҡтан алып әҙәм күңеленә бирелгән моң, уй-хис, хыял тулҡындары - фәнни тел менән әйткәндә, рухи энергиялар менән йәнгә-йән килеп аралаша башҡорт. Сөнки бөтә тәбиғәт, Йыһан закондары энергиялар тулҡынынан, йәндәр торошонан хасил. Ниндәй энергия-йән әйҙәүендә йәшәйһең, үҙеңдән ниндәй энергия-ғәмәл ҡалдыраһың, шул ғына борсой тәбиғәт ҡануны менән йәшәгән йәнде. Ветеран-уҡытыусы, Өфө районы Шамонин ауылының "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы етәксеһе Рәйфә Фирғәле ҡыҙы ВӘлиева менән әңгәмәләшкәндә ошолар хаҡында уйланылды.

Дуҫтарға килгәндә, йәшерәк саҡта улар күп инеләр, саманан тыш күп инеләр. Таңға саҡлы шаулы табындар артында йырлашып-бейешеп ултырыуҙарҙы, кесе, оло, кемдәрҙер уйлап сығарған байрамдарҙы ҡоро ҡалдырмай, геүләтеп байрам итеүҙәрҙе әйтеп тә тормайым. Ваҡыт үтеү менән дуҫ тигәндәрем, кәмегәндән-кәменеләр, күҙ менән ҡаш араһында, ҡомға һеңгән һыу тамсыһылай, юҡҡа сыҡтылар. Кемеһелер мәңгелек йортона күсте, кемеһелер минән ҡасты, кемеһелер мине һатты, кемеһенәлер, һуңынан асыҡланыуынса, тел, ҡул ярҙамым ғына кәрәккән.

"Беҙ башҡорт теленә, уны һаҡлауға һәм үҫтереүгә ҙур иғтибар бүләбеҙ. Туған телдә рәхәтләнеп һөйләшкән, уны яратҡан һәм был һөйөүҙе башҡаларға тапшырған әүҙем һәм битараф булмағандарға артабан да ярҙам итәсәкбеҙ", - тип яҙҙы Радий Хәбиров үҙенең социаль селтәрендә. Ысынлап та, Башҡортостанда башҡорт телен һаҡлау һәм үҫтереү буйынса арыу ғына саралар, эштәр башҡарыла икәне бәхәсһеҙ. Ҡайһы берҙәрен айырып билдәләп үтәйек әле.

Белем биреү өҙлөкһөҙ булғанда ғына һөҙөмтәле була. Сирек быуат тарихлы Сибай институты был йәһәттән үҙенең кәрәклеген, булған, бар, буласағын фиҙаҡәр хеҙмәте менән иҫбатлай, тырышып-тырышып киләсәккә юл ярып, үҙ тарихын яҙа. Ғәҙәттәгесә, өйрәнелгәнсә, ул быйыл да үҙ ғаиләһенә, ҡанаты аҫтына юғары белемле булырға хыялланғандарҙы тупланы. Быйыл ниндәй үҙгәрештәр бар, йәштәрҙең белем алыуға мөнәсәбәте элеккесәме? Шундай һорауҙар менән Өфө фән һәм технологиялар университетының Сибай институты директоры Илдар Сәлихйән улы ХӘМИТОВҡа мөрәжәғәт иттек:

Яҙғыса аяҙ һәм йылы булып, 2 сентябрь тыуҙы. Хатта көҙ айына аяҡ баҫҡаныбыҙ тойолмай ҙа кеүек. Һупайлы биҫтәһенең М.Ғ. Исҡужин исемендәге 136-сы Башҡорт лицейы майҙаны аллы-гөллө сәскә гөлләмәләре тотҡан уҡыусылар һәм ата-әсәләр менән тулған, барыһының да йөҙҙәре яҡтырып торғандай. Репродукторҙан ошо уҡыу йортон тамамлаған Алмас Шаммасов һәм Айгөл Мусина башҡарыуында лицей гимны яңғырай:
Яҙ кеүек, күңелдә йылы саҡ,
Барыһы йылмая бик алсаҡ.
Ҡояштай иркәләй бала саҡ,
Хәтерҙә мәктәбем ҡаласаҡ.
Мәктәбем донъяһы аң-белем,
Өйрәнәм башҡортса - үҙ телем.
Мин ғорур - Уралым үҙ илем,
Аҡылым алтындай саф ғилем...
Эйе, тап ошо көндә барса Рәсәй мәктәптәре яңы - 2024/2025 уҡыу йылына аяҡ баҫты. Һис һүҙһеҙ, ата-әсәләр, уҡыусылар, уҡытыусылар, мәғариф хеҙмәткәрҙәре уның уңышлы буласағына ихлас ышана.

Башҡортостан уҡыусыларын һәм уларҙың ата-әсәләрен яңы уҡыу йылында белем усаҡтарында ниндәй үҙгәрештәр көтә икән? Шулар тураһында тағы бер ҡабатлап үтәйек:
Яңы предметтар. Сентябрҙә мәктәп расписаниеһында үҙгәрештәр буласаҡ. Хөкүмәттең оператив кәңәшмәһендә республиканың Мәғариф һәм фән министры Илдар Мәүлетбирҙин әйтеүенсә, яңы уҡыу йылында программала ике яңы предмет барлыҡҡа килде: "Хәүефһеҙлек нигеҙҙәре һәм Ватанды һаҡлау" һәм "Хеҙмәт (технология)". Был фәндәр әле лә бар, әммә улар буйынса уҡыу программаһында үҙгәрештәр индереләсәк. Был предметтарҙы уҡытыу өсөн йәйгеһен меңдән ашыу уҡытыусы әҙерләнгән. Көҙөн улар өсөн "Патриот" паркында өс көнлөк күнекмә үткәреләсәк.

Республика гәзит-журналдарының береһендә бәләкәй генә бер хикәйәт күреп ҡалғайным. Көндәр буйы ҡағыҙ-мағыҙ аҡтарып, яҙыу-һыҙыу эше менән булышып ултырған бер "кәнсәләр" хеҙмәткәренең урам аша торған император һарайына ҡарап, батша тормошона күҙе ҡыҙыуы, "Их, уға рәхәт, ни теләһә, шуны эшләй, көнө буйы тынсыу бүлмәлә бикләнеп тә ултырмай", тигән һымағыраҡ итеп падишаһҡа көнләшеүе хаҡында бәйән ителә унда. Ә һәр саҡ "йылыла ултырып ҡына эшләгән" был чиновниктың кәсебенә урам майҙанында физик эш менән булышҡан икенсе бер кешенең "эсе көтөрләй". Батша ғали йәнәптәренең иһә… тәҙрә аша ҡарап, ил күләмендәге бер ниндәй ҙә ҡатмарлы мәсьәләләр, сәйәсәт тураһында баш ҡатырмай, тыштағы саф һауала "рәхәтләнеп ҡар көрәүсе" шул эшсегә көнсөллөгө килә, имеш.