Һәр йондоҙлоҡтоң үҙенең шифалы үләне бар, бөгөн һеҙҙе шулар менән таныштырырға теләйем. Кемдер йондоҙлоҡтарға бик ышанып та етмәйҙер, шулай ҙа хәтер һандығығыҙға һалып ҡуйығыҙ. Йондоҙлоҡтарҙың исемдәрен дә үҙемсә атайым.

Баҡса еләге артыҡ ҡатмарлы тәрбиә талап итмәгән культураларҙың береһе. Әммә тәүге йылдарҙа ул мул уңыш бирһә лә, дүрт-биш йылдан һуң уңыштың ҡапыл ғына түбәнәйеүе йәки еләк ҡыуаҡтарының ҡороуы ихтимал. Шуға ла еләктең үҫкән урынын йыш алыштырып торорға кәрәк. Мин үҙем еләкте бер урында ике йыл үҫтерәм, сөнки, күҙәтеүҙәр буйынса, өсөнсө йылына ул насар емеш бирә, сирҙәргә, зарарлы ҡоротҡостарға бирешеп бара, өлөшләтә ҡорой башлай. Шуға ла түбәндәге тәжрибәм менән уртаҡлашам.

Республикабыҙҙың һәр ҡалаһын, район үҙәген Өфө менән һәм үҙ-ара яҡшы юлдар бәйләй. Ауылдарға илткәндәре, әлбиттә, икенсе мәсьәлә. Мин үҙем, үткән быуаттың 60-сы йылдарында тыуған быуын вәкиле, асфальтты тәү башлап Сибай менән Баймаҡ араһында ғына күрҙем. Мәүлетдин ағайым, атайымдың ҡустыһы, 1957 йылда армияға алына. Уларҙы Йылайырҙан иң яҡын булған тимер юл станцияһына, Күмертауға, көҙгө ямғырҙа машина менән алап китәләр. Өс көн машина этеп, уны арҡан тағып һөйрәп, 190 саҡрым араны саҡ үттек, тип һөйләгәйне ул. Урал аръяғын баш ҡалабыҙ менән бәйләгән шоссе юл Иҫәнғол, Мораҡ, Мәләүез аша 60-сы йылдарҙа, Башҡорт АССР-ның ул саҡтағы Министрҙар Советы рәйесе Зекериә Аҡназаров башланғысында һалына. Асфальт иһә тик 80-се йылдар башында ғына түшәлә.

-Яҙ булған бер ваҡиға онотолмай, - Илгиз Сәмиҙең һүҙенә әллә ни иғтибар итмәне, хәбәрен һөйләүен белде. - Кис ҡайҙандыр ҡайтып киләм. Ятаҡтан йыраҡ түгел урамда йәштәр сыр-сыу килә. Теге роликлы таҡта киҫәге бар бит әле, шуның менән йөрөйҙәр. Бер саҡ ҡаршы урамдан бер инвалид килеп сыҡты. Ботона тиклем ике аяғы ла юҡ, шуның һымағыраҡ кескәй таҡта киҫәгенә ултырған, ҡулдары менән этәнеп хәрәкәт итә.

Медиктар фекеренсә, кеше организмы 45 del-ға (del - ауыртыуҙың үлсәү берәмеге) тиклем ауыртыуҙы күтәрә ала икән. Ауыртыу был кимәлдән артҡан осраҡта кеше шок хәленә инә һәм иҫен юғалта йә аңын юя. Ә ҡатындар бала тыуҙырған саҡта 57 del берәмгенә тиклем ауыртыу тойғоһон күтәреүгә һәләтле. Был бер юлы кешенең 20 һөйәге һынған саҡта тойолған ауыртыуға тиң. Тап шуның өсөн дә күп кенә әсәләр донъяға тыуған сабыйының тәүге илауын ишетмәй ҡала, баҡтиһәң. "Бер төрлө ауыртыу икенсеһен кәметеүгә булышлыҡ итә. Әгәр ҙә һеҙ теше һыҙлаған бесәйҙең ҡойроғона баҫһағыҙ, ул бынан тик кинәнес кенә аласаҡ", тигән яҙыусы һәм медик Антон Чехов. "Мөхәббәт - ул йөрәктең теш һыҙлауы", тигән Генрих Гейне. "Ауыртыу - аң уяныуы ҡорамалы", тигән тағы ла бер билдәһеҙ аҡыл эйәһе. Ә беҙҙең халыҡта иһә "Ауыртмаған башҡа - тимер таяҡ", "Йөрәге һыҙламағандың башы ауырта", "Ҡайһы ерең ауырта, йәнең шул ерҙә" тигән әйтемдәр бар. Әлбиттә, уларға һалынған кинәйәләр физик кисерештән дә киңерәк донъя, йәшәйеш хаҡында фәлсәфәүи мәғәнәгә эйә.

Бөгөнгө әңгәмәсебеҙ - ғалим-анестезиолог, реаниматолог, һаулыҡ һаҡлау һәм йәмәғәт эшмәкәре, 2003 - 2017 йылдарҙа Республика клиник перинаталь үҙәгенең баш табибы, медицина фәндәре кандидаты, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған табибы Фирғәт Миҙхәт улы БАЙРАМҒОЛОВ.

Бәйғәмбәребеҙ әйткән: "Кем дә кем дауалау эшенә тотона һәм ул кешенең дауалау оҫталығы тураһында бер нәмә лә билдәле түгел, ул үҙенә бик ҙур яуаплылыҡ ала".

Ипотека проценты бөгөнгө көндә көс еткеһеҙ юғары һәм шул уҡ ваҡытта фатирҙың үҙенә лә хаҡтар артҡандан-арта ғына бара. Бындай мәлдә торлаҡ һатып алырға кәрәкме һуң? Журналист, финанс блогеры, "Аҡсанан да ҡыйбат" подкаст авторы, Рәсәй Финанс министрлығының "Финкор-2024" премияһы лауреаты Ксения Падерина "Башинформ" мәғлүмәт агентлығына биргән интервьюһында ошо һорауға ентекле яуап бирә.

Өфөлә математика лицей-интернаты төҙөлөшө башланды. Проект "Йәштәр һәм балалар" федераль милли проекты сиктәрендә республика Башлығы Радий Хәбиров инициативаһы менән тормошҡа ашырыла.

"Башҡортостан Геройҙары" программаһы, Рәсәй Президенты Владимир Путин башланғысы менән ҡабул ителгән "Геройҙар ваҡыты" федераль проектының төбәк ҡушымтаһы булараҡ, 2025 йылдың 24 февралендә эшләй башланы. Уның төп маҡсаты - артабан дәүләт һәм муниципаль власть органдарында, шулай уҡ Башҡортостан Республикаһы предприятиеларында эшләү өсөн Махсус хәрби операцияла ҡатнашыусыларҙан һәм ветерандарҙан идара итеү резервын туплау.

Ҡыйын булһа ла бөгөнгө сығарылышты фажиғәле хәлдән башларға тура килә: ни хәл итмәк, шундай шарттарҙа йәшәйбеҙ... 9 июлдә Курскиҙа 6 йәше тулырға өс кенә көн ҡалған Толя Минашкин ҡала пляжына йүнәлтелгән украин дронынан әсәһен үҙ кәүҙәгенәһе менән ҡаплап йән биргән. Тәненең 30 проценты янған бала Мәскәү дауаханаһына оҙатҡанда үлә, ә шулай уҡ тәне янып, йәрәхәттәр алған әсәһе әлеге ваҡытта дауаханала. Бала менән хушлашырға килгән Курск өлкәһе губернаторы вазифаһын башҡарыусы Александр Хинштейн кескәй Толяның батырлығы хаҡындағы хәбәр беҙҙең яугирҙар араһында таралып өлгөрөүе һәм алғы һыҙыҡта дошманға төбәп атыласаҡ боеприпастарға "Толя өсөн!", "Курск өсөн!" тип яҙа башлауҙары хаҡында һөйләне.

Ер йөҙөндәге кеше һаны бына-бына 8 млрд сиген үтеп китәсәк, тип көтөлә. Был кемдәрҙелер борсоуға һала: шул тиклем ғәмде аҫрау өсөн планеталағы ресурстар етмәйәсәк, ти улар.

Һәр заманда ил-йортҡа ауырлыҡ ишерелгәндә йә ниндәйҙер ҡатмарлы мәсьәләләрҙе хәл итергә кәрәк булғанда майҙанға зыялылар сыҡҡан. Уларҙың аҡылы, ялҡынлы телмәре яуға күтәргән, урынһыҙ сәбәләнеүҙәрҙән төңөлдөргән, ярһыуҙарҙы баҫҡан йә тоҡандырған. Бөгөнгө еңел булмаған осорҙа замандаш зыялыларҙың үҙ халҡына әйтер һүҙе ниндәй булыр?

Шүлгәнташ мәмерйәһе халыҡ-ара статус алды һәм ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индерелде. Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров был ваҡиғаны республика өсөн тарихи әһәмиәткә эйә, тип билдәләне.

"Бындай юғары баһа - ғалимдарыбыҙҙың, белгестәребеҙҙең, ғилми институттарыбыҙҙың, идара итеү командаһының, Шүлгәнташ мәмерйәһенең боронғо һүрәттәрен һаҡлап ҡалыу өсөн мөмкин һәм хатта мөмкин булмағанды эшләүселәрҙең күп йыллыҡ хеҙмәтен таныу ул. Был уникаль объект ЮНЕСКО исемлегенә индереүгә кандидаттар иҫәбенә алынғандан бирле ғәйәт ҙур эш башҡарылды. Тәүтормош заманы рәсемдәрен һаҡлау һәм мәмерйәгә антропоген йоғонтоно кәметеү өсөн тотош инфраструктура булдырыуға ирештек. Тарихи-мәҙәни музей-ҡурсаулыҡҡа нигеҙ һалдыҡ, алдынғы халыҡ-ара стандарттарға ярашлы, лаборатория һәм һүрәттәрҙең теүәл күсермәләре менән ультразаманса музей комплексы төҙөнөк. Мәмерйә эсенә автономлы мониторинг системаһы ҡуйҙыҡ һәм туристик маршруттарҙы яңынан һалдыҡ. ЮНЕСКО-ның барлыҡ талаптарын да үтәп сыҡтыҡ", - тип яҙҙы ул.
Төбәк етәксеһе ғалимдар берләшмәһенә, "Шүлгәнташ мәмерйәһе" тарихи-мәҙәни музей-ҡурсаулығы коллективына, республиканың ЮНЕСКО Эштәре буйынса комитетына һәм шәхсән Һәйкәлдәрҙе һәм иҫтәлекле урындарҙы һаҡлау буйынса халыҡ-ара советтың (ICOMOS) Милли комитеты вице-президенты, Рәсәй ICOMOS-ның төбәк бүлексәһе етәксеһе Данир Ғәйнуллинға рәхмәт белдерҙе.
Радий Хәбиров республика был ҡаҙаныштар менән генә сикләнеп ҡалырға йыйынмауын һәм ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә Торатау, Йөрәктау һәм Ҡуштау шихандарын, шулай уҡ Воскресенск баҡыр иретеү заводы комплексын индереү өсөн көрәшәсәген билдәләне. "Улар шундай уҡ халыҡ-ара статус алыуға өлгәшһен өсөн беҙҙе номинация досьеларын әҙерләү буйынса күп йыллыҡ эш көтә. Шүлгәнташ миҫалында күреүебеҙсә, мөмкин булмаған бер нәмә лә юҡ. Тимәк, артабан атлайбыҙ", - тип һыҙыҡ өҫтөнә алды Радий Хәбиров.

Өфө сәнғәт училищеһында Башҡортостан тарихында тәүге "Анимация" һөнәре буйынса сығарылыш имтиханы үтте, тип хәбәр итә республика Мәҙәниәт министрлығының матбуғат хеҙмәте.

20-се быуаттың аҙағында - 21-се быуаттың баштарында мин Башҡорт дәүләт педагогия институтының башҡорт филологияһы факультетында уҡыттым. Йылына бер мәртәбә уҡыусыларға, үҙегеҙҙең тормошоғоҙҙа булған берәй әһәмиәтле ваҡиғаны һүрәтләгеҙ, тигән эш ҡуша торғайным. Тапшырылған эштәр араһынан берәүһе минең ҡағыҙҙарым араһында һаҡланып ҡалған. Йөкмәткеһе ғәҙәти булмағанлыҡтан, мин уны үҙемдә ҡалдырғайным. Иншаның яҙылыу ваҡыты - 2000 йылдың 7 марты. Иғтибарығыҙға шул яҙманың йөкмәткеһен тәҡдим итәм.

Тарих дәрестәрендә Мысыр пирамидаларын ентекле өйрәтәләр. Хәҙер кеше уларҙы барып та күрә, таштарын ҡапшап ҡарай. Шулай булмай һуң - экзотика, донъяның ете мөғжизәһенең береһе лә баһа!

Шофер булып эшләгән әшнәһенә барғайны Сәми, әле шунан ҡайтып килеүе. Элек, машина, трактор йөрөткәндә, кеше менән үҙе лә шулай өҙөп-йолҡоп һөйләштеме икән, был инде үтә лә фырт ҡылана - кис булһын, йоҡлап торайыҡ, ҡарарбыҙ, тип ултырасы. Иҫең китер. Әүәлерәк бер ҙә улай түгел ине, һөйләшеп килешәһең дә алмашлап, бер-береңә ярҙам итәһең, йәғни ҡул алмаш. Кемгә бесән, кемгә һалам килтерәһең, утынға бараһың. Тракторист, шофер халҡы араһында шундай яҙылмаған ҡағиҙә ине был. Ҡулында хәҙер техника юҡ, бынан нимә өмөт итәһең, тиме икән? Эх, ҡолаҡ ҡаҡты шул тракторынан, һаман ҡайғы белмәй йәшәр ине. Инәлеп йөрө инде хәҙер. Кемгә бит әле, үҙе менән бергә эшләгәндәргә, бергә ашаған-эскәндәргә! Асыуың килмәҫ ереңдән килер. Йомошо ла бит әллә ни ҙур түгел: аҙна самаһы элек комбайн артынан ҡалған арыш һаламын таллыҡ араһына индереп өйгәйне. Шуны килтереү ине ниәте. Ямғыр яуыуы бар, кеше лә алып китмәҫ тимә. Яртыһы һиңә булыр йә яңынан өйөп бирермен, тип тә ҡараны, юҡ, тыңламаны. "Беларусь"та саҡта Сәми бесән-һалам тип һис борсолманы, ат урынына йөрөттө үҙ йомошона колхоз техникаһын. Үкенескә ҡалманы инде былай. Бынау Фәррәх ағай үлеп китмәһә, һаман эшләп йөрөр ине әле. Шул ваҡиғанан һуң тарттылар ҙа алдылар бит тракторын, әйтерһең, Сәмиҙе тракторһыҙ ҡалдырһалар, Фәррәх ағай терелеп китә. Бына шунан бирле этләнә Сәми - шырпы-тәмәке артынан да "Беларусь" менән йөрөп күнеккәс, тере ҡулһыҙ ҡалыу яман ҡыйын икән.

Һәр саҡ тиерлек "ысын мөхәббәтте" данлаған һинд фильмдарын әҫәрләнеп ҡарамаған кеше юҡтыр. Бәғзе берәү "Әй, әкиәт бит ул…" тип, шундай киноға ышанмай, хатта уны ҡарамаҫҡа ла тырыша. Әммә тормошта ысынлап та оҡшаш хәлдәр була икән ул. Бер нисә йыл элек, "Йәшлек" гәзитендә "Зәңгәр томандар артында…" исемле мәҡәлә баҫылып сыҡҡайны. Шул әҫәр һаман хәтеремдән сыҡмай. Мәҡәләнең төп геройҙарының тормошо хаҡында уйланып, ошоғаса борсолоп йөрөнөм. Борсолорлоҡ та шул. Баныу Ҡаһарманова тарафынан бик оҫта итеп һүрәтләнгән шул ваҡиғалар "тере генә" булып күҙ алдына килеп баҫа. Берәй уйлап сығарылған хикәйә-маҙар булһа, әлбиттә, быға әллә ни әһәмиәт тә бирмәгән булыр инем…

Йыш ҡына, тормош ниндәй матур, ҡәҙерҙәрен генә белмәйбеҙ, сабабыҙ, ҡайҙалыр ашыҡҡан булабыҙ, үҙ-ара тәмһеҙләшәбеҙ, күңелдәрҙе ҡыйратабыҙ, бер-беребеҙҙең һаулығын ҡаҡшатабыҙ, ә нимә өсөн, тигән уйҙарға сумам. Тәбиғәттәге аҡлыҡ, паклыҡ, сафлыҡ кешеләр йөрәгенә лә күсһәсе, тип теләйем.