Сибай концерт-театр берекмәһе 31-се ижад миҙгелен мәңгелек йырҙар авторы, яратҡан легендар композиторыбыҙ Рим Хәсәновтың үлемһеҙ йырҙарынан торған шәп концерт менән асҡайны. Был концертты иң беренселәрҙән булып Баймаҡ, Өфө ҡалалары, Ейәнсура районының Иҫәнғол ауылы халҡы ҡарап ҡыуанһа, 28 ноябрҙә Кушнаренко, 29 ноябрҙә Дүртөйлөлә тәҡдим ителәсәк.

Көҙ, йылдағыса, һалҡын тейҙереүҙән һәм төрлө вирустарҙан сирләй торған осор инде ул. Быйыл, етмәһә, йылы мәлдең ҡапыл ғына ҡышҡыса һалҡын көндәргә күсеүе лә вирустарҙың әүҙемлегенә килтерәсәк. Рәсәйҙең 16 төбәгендә дауахананан тыш пневмония менән сирләүселәр һанының артып китеү сәбәптәрен табиптар тап ана шул һауа торошондағы температура тирбәлеше менән бәйләй ҙә инде. Белгестәр, төрлө ағзаларҙы зыянлауына ҡарамаҫтан, пневмония менән менингиттың үҙ-ара оҡшаш билдәләре хаҡында һөйләне.

Өфөлә "Бейеү - ул халыҡ күңеле" хореография сәнғәте фестивале тамамланды. Унда төрлө төбәктәрҙән үҙ халҡының йөҙөк ҡашы һаналған коллективтар ҡатнашты. Фәйзи Ғәскәров исемендәге Дәүләт академия халыҡ бейеүҙәре ансамбле менән Дағстандың "Лезгинка" ансамбле ҡатнашлығында үткән йомғаҡлау концерты "Бейеү - ул халыҡтың йәне" фестиваленең дүртенсе финал концерты булып тора. Ошо ҙур сара айҡанлы матбуғат конференцияһы ла уҙғарылды. Унда хөрмәтле ҡунаҡтарҙың береһе - Дағстандың "Лезгинка" дәүләт академия бейеү ансамбленең етәксеһе һәм генераль директоры, РФ Президенты эргәһендәге мәҙәниәт һәм сәнғәт советы ағзаһы, Рәсәйҙең Милли профессиональ ижади коллективтары берлеге рәйесе Джамбулат Мусаевич МАГОМЕДОВ сығыш яһап, башҡорт бейеү сәнғәтенә юғары баһа бирҙе. Түбәндә - уның сығышынан өҙөк.

Атайым өсөн яуап бирергә теләгәндәй, яҡындағы бөрөләре шартлап ярылырға тулышҡан ҡуш ҡайын башынан кәкүк түгелеп саҡырырға тотоноп китте. Туҡтаным, бәхәскә керергә теләгәндәй, шул яҡҡа ҡараным. "Йә, әйт әле яҡлаусы кәкүк, ят ояға балаңды ҡалдырған һин, шунан беҙҙе ташлап киткән атайым, хаҡлыһығыҙмы?" Ҡош телен йотҡандай тымды. "Тағы ла әйт, минең саҡырылмаған ҡунаҡтай китеп барыуым дөрөҫмө?" Ҡоштоң саҡырыуы бик оҙаҡ яҡын-тирәне моңға күмде. "Атайым һуң мине яратамы?" Кәкүк түгелеп, ҡуйырҙан-ҡуймай саҡыра. "Мин ярты етем, киләсәктә кемгә лә булһа кәрәгем бармы, булырмы?" Өмөтлө саҡырыу, мин ары ҡуҙғалғас та бик оҙаҡ артымдан оҙата барҙы. "Әлегә белеп етмәйем, әммә хәҙерҙән үк шуны һиҙәм, тормош тигәнең ҡатмарлы төшөнсә, һәр кем, әсәйем әйтмешләй, маңлайына яҙғанын ҡыуа. Ғәфү ит, яңғыҙлыҡҡа дусар ителгән кәкүк, йәшә әйҙә, йәшә үҙеңсә, атайым да үҙенсә йәшәһен..."

Ишембай районы Кинйәбулат ауылы урта мәктәбендә шағир, тәржемәсе, бик күп популяр йырҙар авторы Риф Мифтаховтың тыуыуына 85 йыл тулыуға арналған Хәтер кисәһенән һуң күңелде моңһоу уйҙар биләп алды. Әллә ниндәй һағышҡа сорналып ҡайттым ул кисәнән. Ҡайтҡас, уйҙарымды таратырға теләп, йотлоғоп Риф Мифтаховтың шиғырҙарын уҡыным. Ҡайһы берҙәрен ҡабат-ҡабат уҡыным. Хәтер кисәһендә тыуған тойғоларҙы ярһытып ҡына ебәрҙе ул шиғырҙар.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

Граф В.А. Перовский
(1833-1842 йылдарҙа Ырымбур губернаторы булған).

Иң башта уҡ уңышһыҙлыҡҡа осрау эште боҙа. Ябай казактар ҙа, уларға яҡын булған түрәләр ҙә ер һөрөп эшкәртеүҙән бер ниндәй ҙә файҙа күрмәй, уны тик артыҡ йөкләмә итеп ҡабул итә, ул тик эштәр барышын күҙәтеүселәргә төшөм килтерә, һәм ер эшкәртеү, дөйөм фекер буйынса, барщинаға тиңләнә, уны көсәйтеү, казактарға эш өҫтәү артабан түрә-ғаранан тора.

Мораҙым Ибраһим улы август айында сираттағы отпускыға сыҡты. Көндәр ямғырлы тора, етмәһә, һалҡыныраҡ та. Мораҙым, төрлө йомоштарын барлап, ҡала буйлап төшкә тиклем йөрөп ҡайтты. Төшкө аштан һуң, диванға ҡырын төшөп ятып, телефонынан ватсап хәбәрҙәрен ҡарай башланы.

АҠШ президентын һайлау был осорҙағы донъя шаулатҡан ваҡиғаларҙың береһе булды. Уға ун көнләп ваҡыт үтеп тә китте, әлбиттә, ләкин беҙ ошо темаға тәүге дөйөм шау-шыу һәм хис-тойғо аҫтында түгел, ә был факттың реаль ысынбарлығы менән килешеп йә килешмәйенсә лә уны ҡабул итергә мәжбүр булған донъя йәмәғәтселеге һәм сәйәси даирәләрҙә эмоциялар баҫыла төшкәс мөрәжәғәт итергә булдыҡ, сөнки тәүге шауҡым тәьҫирендә йыш ҡына фекер айыҡлығы юғалып ҡалыусан бит.

Өфөбөҙҙөң 450 йыллыҡ юбилейы айҡанлы бик күп билдәле шәхестәр матур мәҙәни саралар бүләк итте. Шулар араһында Башҡортостандың Милли музейында үткән ташҡа контррельефлы гравюраның һирәк техникаһында эшләнгән һәм артабан металға ҡойолған эштәрҙән торған күргәҙмә үҙе ҙур ваҡиға булды. Күргәҙмәнең авторы - был технология буйынса эшләүсе Рәсәйҙәге берҙән-бер рәссам-гравер Владимир Нуждин.

Һуңғы йылдарҙа Рәсәйҙә тел сәйәсәте өлкәһендә бер ни тиклем торғонлоҡ, хатта ки кире күренештәр күҙәтелде. Былар иң элгәре илебеҙҙең күп милләтле халыҡтарының туған телдәрен һаҡлау һәм үҫтереү мөмкинлектәрен сикләне. Шул уҡ ваҡытта элекке СССР составындағы республикаларҙа рус теленә иғтибар бермә-бер кәмене, уны уҡытыу үтә сикләнгән шарттарҙа башҡарылды, һөҙөмтәлә Рәсәйгә эш эҙләп килеүсе мигранттар рус телен йүнләп белмәй ҙә ине.

Өфөлә Башҡортостандың төп символы Салауат Юлаевтың һәйкәлен реставрацияларға әҙерләнәләр. Гәзит уҡыусыларыбыҙ иғтибарына - ошо эштәргә ҡағылышлы 6 төп һорауға яуап шундай:

Заманында гәзит халыҡ өсөн сәйәсәт, иҡтисад, спорт, сәнәғәт, сауҙа һәм башҡа өлкәләр тураһында мәғлүмәт еткереүсе төп сығанаҡ булды. Нәҡ ваҡытлы матбуғат аша беҙ ил сиктәрендә генә түгел, ә тотош донъяла барған хәл-ваҡиғаларҙы күҙәтеп, уҡып, белеп барҙыҡ. Ә ҡалын-ҡалын журналдарҙа баҫылған хикәйә, шиғыр һәм романдарҙы нисек көтөп алғаныбыҙҙы үҙебеҙ генә беләбеҙ. Ҡулдан-ҡулға йөрөтөп уҡыу ғәҙәти күренеш булды.

7 октябрҙә арҙаҡлы милләттәшебеҙ, күренекле йәмәғәт эшмәкәре, Рәсәй Федерацияһының һәм Башҡортостан Республикаһының халыҡҡа көнкүреш хеҙмәте күрһәтеү буйынса атҡаҙанған хеҙмәткәре, хеҙмәт ветераны, "Ғәлиә" химик таҙартыу предприятиеһының элекке генераль директоры Фәсхетдинова Рәйлә Ғариф ҡыҙы оҙаҡ ауырыуҙан һуң 78 йәшендә арабыҙҙан китеп барҙы.
2014 йылда күренекле яҙыусы, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Ғәлим Хисамов менән берлектә "Башҡортостандың аҫыл заттары" серияһында уның хаҡында "Рәйлә Фәсхетдинова" тигән документаль повесты китап итеп баҫтырғайныҡ. Үткән быуаттың 90-сы йылдарында совет осоронда төҙөлгән барлыҡ предприятиелар замана һынауын күтәрә алмай ябылған, юҡҡа сыҡҡан саҡта "Ғәлиә" химик-таҙартыу предприятиеһы Италияның "Фирбиматик" фирмаһы технологияһы һәм ҡоролмалары нигеҙендә Халыҡ-ара ИСО 9001 - 2000 сифат менеджменты ала, "Башҡортостандың иң яҡшы тауарҙары", "Рәсәйҙең иң яҡшы 100 тауары" конкурстарында еңеүсе була. Тап ошо кимәлгә күтәрелеү генә уға Европаның химик таҙартыу ассоциацияһына инеү хоҡуғы бирә. "Ғәлиә" Рәсәйҙә һәм Башҡортостанда халыҡҡа хеҙмәт итеүсе иң яҡшы предприятие булып китә. Рәйлә Ғариф ҡыҙының вафатына 40 көн уңайынан шул китаптан бер өлөш тәҡдим итәбеҙ.

Әлеге мәлдә Сибай драма театры алдында өс афиша эленеп тора. Өсөһөнән дә сибайҙар өсөн үтә лә таныш йөҙ баға. Беренсеһенән, Флорид Бүләков пьесаһы буйынса ҡуйылған "Их, күгәрсенкәйҙәрем!" спектаклендәге Абдулла ҡарт ҡарай. Әкиәттәге принц кеүек, ҡарттар йортонда йәшәгән әбейҙәр араһынан үҙ Золушкаһын эҙләгән был бабай образын тамашасылар бик яратып ҡабул итте. Шулай булмай һуң, ул йәшәү йәмен юғалта барған әбейҙәргә йән өрә, быны күргән тамашасылар ҙа спектаклдән яңы көс алып ҡайталар. Икенсеһенән Туфан Миңнуллиндың "Әлдермештән Әлмәндәр" әҫәрендәге туҡһанды уҙһа ла йәшәүҙән туймаған Әлмәндәр бабай ҡарай. Өсөнсөһөндә тәүге ике образды тыуҙырыусы актер үҙе ҡарап тора. Сәстәре салланһа ла, йөҙө, ҡарашы һаман да йәштәрсә, ҡиәфәтендә рухи көс сағыла.

Тиҙҙән Беренсе май, шунан Еңеү көнө, урамға, теге, әлегә самалап ҡарамаған еңһеҙ аҡ күлдәгемде, һылыулыҡҡа ғына тотонған сөм ҡара сатин ыштанымды, ҡыҙыл сандалийҙарымды кейеп сығырмын, уң яҡ кеҫәмә оло ҡуш ус ҡурылған ҡурмас, һулаҡай яғына әсәйем байрамдарҙа ғына сығарған биш-алты бөртөк өрөк-йөҙөмдө һалырмын, ҡурмасты үҙем кетерҙәтермен, ожмах емештәре - Лидаға, ул бит тәмле тамаҡ. Таня апай ҙа, моғайын, ҡулыбыҙҙы ҡоро итмәҫ, әллә һуңғы арала кейәү һүҙен онотҡас мине күрмәҫме? Бына мин ҙурайып өйләнһәм, бер ҡасан да балаларымды ташламам, яттар ҡулына ҡалдырмам, нисек инде, теге тоҡом айғырына атланып, артына атылған ҡуяндай, балаларыңдан ҡасмаҡ, боҫмаҡ кәрәк! Әсәйем көлһә лә минең тормош та еңелдән түгел бит, тел менән дә, яман күҙ менән дә ситнәтелеп йәшәлә...

"Кисә генә һауаларҙан сүпләп,
Һөйгәндәргә йондоҙ тараттыҡ,
Ал кәрәкһә, алдарын да таптыҡ,
Гөл кәрәкһә, гөлдәрен дә таптыҡ,
"Йәнкиҫәктәр" тиеп йән аттыҡ…" Күренекле әҙибебеҙ Әнғәм Атнабаевтың "Ҡайҙа икән беҙҙең егетлек?" тип аталған шиғыры бына шулай башланып китә.

Уның тормошо билдәле бер рәссамдың картинаһындағы кеүек. Үҙе сая ла, ҡыйыу ҙа, бер үк ваҡытта башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарына хас нәзәкәтлек тә һаҡлай. Халыҡ ижады ынйыларын өйрәнеп кенә ҡалмай, донъяуи кимәлгә сығарыуға ла өлгәшкән ул. Гәзит уҡыусыларға республика төбәктәрендәге бик күп фестиваль-конкурстарҙың проекттары авторы һәм кураторы, фольклорсы-этнограф, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре Гөлгөнә Вәлит ҡыҙы БАЙМЫРҘИНА менән әңгәмә тәҡдим итәбеҙ.

Урам исемдәренең төрлөлөгөнә иҫ китерлек. Ниндәйҙер ваҡиғаға бәйле булғаны ла, билдәле кеше исемен йөрөткәне лә һанап бөткөһөҙ. Шулай уҡ төрлө илдәрҙә башҡа төбәктәрҙең йәки ҡалаларҙың исемен үҙ иткәндәре лә йыш осрай. Ундайҙар исемлегенә Башҡорт атамалы урамдарҙы, тыҡрыҡтарҙы ла индереп була.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

Граф В.А. Перовский
(1833-1842 йылдарҙа Ырымбур губернаторы булған).

Йәмәғәт ерҙәрен һөрөп эшкәртеү тәүҙә удел крәҫтиәндәре ауылдарында индерелә һәм, һис шикһеҙ, унан алынып, Ырымбур казактарына күсерелә. Удел имениеларында ашлыҡты нисек итеп һәм ниндәй күләмдә сәскәндәр, билдәһеҙ; быны индереү өсөн ҡаралған ҡағиҙәләр баҫылмаған; удел ведомствоһы һәр яҡтан өлгөлө тип һаналғас, башҡорттарҙы уның идаралығына буйһондороу тәҡдим ителә. Генерал Перовскийҙың энеһе, Лев Алексеевич, һарай һәм уделдар министрының иптәше (товарищ) вазифаһында хеҙмәт итә, тейешле күрһәтмәләр унан алынған булыуы ихтимал.

Кесаҙна көндө телеграм-каналдағы аккаунтынан Мәскәүҙәге бер ҙур вазифалы танышым, Рим Рәмил улы тип алайыҡ, сәләм бирҙе. Сәләменә "Шөкөр" тип яуапланым да, башҡаса был каналға инмәнем.