Башҡортостан - Рәсәйҙең иң бай тәбиғәтле, иҡтисади яҡтан мөһим төбәктәренең береһе. Бында нефть, баҡыр, башҡа файҙалы ҡаҙылмалар сығарыу үҙәктәре урынлашҡан, шифалы сығанаҡтар, термаль быу һәм балсыҡ менән дан тотҡан санаторийҙар эшләй. Республика туризмды үҫтереүгә ҙур иғтибар бүлә, балаларға тыуған яғының матурлығын күрһәтә, тәбиғәтте һаҡларға өйрәтә.

Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров ял көндәрендә мөмкинлек булғанда республиканың ҡыҙыҡлы урындарын йөрөп сыға, социаль селтәрҙәрҙә тыуған яҡтың матурлығын күрһәтеп, халыҡты Башҡортостан буйлап сәйәхәт итергә саҡыра. Ул география уҡытыусылары менән осрашыуҙа дәрестәрҙе тәбиғәт ҡосағында үткәрергә, балаларҙы тыуған яҡтың матурлыҡтары менән таныштырырға тәҡдим итте, "географик минимум" булдырыу, йәғни уҡыусылар мотлаҡ барып күрергә тейешле тәбиғәт объекттары исемлеген төҙөү мөһимлеген билдәләне. Башланғыс кластар өсөн - үҙ ҡалаһы, районы, өлкәндәр өсөн - бөтә республика буйынса. Шулай уҡ география буйынса берҙәм дәреслек сығарыу, мәктәп походтарына ярҙам күрһәтеү, балаларға тәбиғәтте аңларға, дөрөҫ йүнәлеш табырға өйрәтеү кәрәклеге билдәләнде. Гаджеттарҙың был эштә файҙалы булыуын, мәҫәлән, уҡытыу ҡушымталары ярҙамында хайуандарҙы, үҫемлектәрҙе танырға мөмкинлеге телгә алынды. Радий Фәрит улы Башҡортостандың Мәғариф һәм фән министрлығына был мәсьәлә буйынса тәҡдимдәр әҙерләргә ҡушты.
География уҡытыусылары Башҡортостан географияһы буйынса берҙәм уҡыу әсбабы сығарыу тураһында һорау күтәрҙе. Радий Хәбиров был теманың бөгөнгө шарттарҙа бик мөһим икәнен билдәләне. Шулай уҡ уҡыусыларға тыуған яҡ географияһын өйрәнеү маҡсатында ойошторолған мәктәп походтарына финанс ярҙам күрһәтеү мөмкинлеге лә тикшерелде. Радий Хәбиров бындай сараларҙы үткәреү мөһим, тик бөтә хәүефһеҙлек ҡағиҙәләре үтәлергә тейеш, тине. "Әгәр йөкмәткеле программа булһа, беҙ был башланғыстарҙы хупларға әҙербеҙ. Рус география йәмғиәтенең төбәк бүлексәһе аша ошондай проекттар конкурсын иғлан итергә мөмкин", - тине ул.
Осрашыуҙа мәктәптәрҙә практик һәм лаборатор эштәр өсөн "география майҙансыҡтары" ойоштороу, республикала яңы асылған "алтын ҡаҙаҡтар" темаһын өйрәнеү мәсьәләләре лә ҡаралды. "Беҙҙең республика ҙур тәбиғи байлыҡҡа эйә. Бурысыбыҙ - уларҙы өйрәнеү, һаҡлау һәм халыҡҡа уникаль объекттар менән танышыу мөмкинлеге биреү. Геологик ҡырҡымдың "алтын ҡаҙаҡ" статусын алыуы - иң тәүҙә ғалимдарҙың хеҙмәте. Рәсәйҙә быға тиклем бер генә "алтын ҡаҙаҡ" та юҡ ине. Беҙҙең ғалимдар Башҡортостанда оҙаҡ йылдар эшләне, Мәскәү, Санкт-Петербург, Ҡаҙан белгестәре менән бергәләп ҡырҡымды ентекле тикшерҙеләр, һөҙөмтәлә "алтын ҡаҙаҡ"тың халыҡ-ара статусын алдыҡ. Был йүнәлештә эште дауам итәсәкбеҙ. "Усолка" ҡырҡымы - республиканың мөһим туристик урыны, бында килеп, Ерҙең 300 миллион йыллыҡ тарихы менән танышырға мөмкин", - тине Радий Хәбиров.
Республика Башлығы шулай уҡ ЮНЕСКО менән бергә республиканың уникаль тәбиғәт объекттарын донъя кимәлендә танытыу буйынса ҙур эш алып барыуҙарын әйтте. "Беҙ бер нисә йыл инде Шүлгәнташ мәмерйәһендәге һүрәттәрҙе ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы исемлегенә индереү өсөн көрәшәбеҙ. Был ҡарар июль башында билдәле буласаҡ. Киләһе йылда был исемлеккә беҙҙең шихандар - Торатау, Йөрәктау, Ҡуштау ҙа инер, тип өмөтләнәм", - тине ул.
Осрашыуҙа ҡатнашыусы Рәсәйҙең Сит ил эштәре министрлығының күп яҡлы гуманитар хеҙмәттәшлек һәм мәҙәни бәйләнештәр департаменты директоры, ЮНЕСКО буйынса федераль комиссияның яуаплы секретары Александр Алимов республиканың тәбиғәте уникаль, уны һаҡлауға төбәк етәкселеге ҙур өлөш индерә, тип билдәләне. "Усолка" һәм "Алыҫ Төлкәҫ" ҡырҡымдарында "алтын ҡаҙаҡтар" ҡуйылыуы - ысынлап та тарихи ваҡиға. Тағы ла бер тапҡыр Рәсәйҙең тәбиғәте, тарихы, мәҙәниәте бай икәнен иҫбатлайбыҙ. ЮНЕСКО буйынса емешле хеҙмәттәшлек өсөн республика етәкселегенә рәхмәт. Төбәк илдә геопарктар булдырыуҙа иң беренсе. Был тәбиғәткә һаҡсыл ҡараш тәрбиәләүгә һәм туризм үҫешенә булышлыҡ итә. "Янғантау" геопаркы милли геопарктар селтәренең үҫешенә этәргес бирҙе", - тине Алимов.
Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшереү үҙәге Геология институты директоры Сергей Ковалёв Башҡортостанда фән, мәғариф һәм экотуризм үҫеше өсөн нигеҙ булырлыҡ уникаль объекттар барлығын билдәләне. Ул практикалар, халыҡ-ара проекттар һәм даими тикшеренеүҙәр өсөн фәнни-мәғариф үҙәге булдырырға тәҡдим итте. Был алдынғы фәнни мәктәптәрҙе йәлеп итергә, республиканың тәбиғәт потенциалын социаль-иҡтисади үҫешкә йүнәлтергә мөмкинлек бирәсәк.

Шулай итеп, Башҡортостандың иң уникаль 10 тәбиғәт объекты:
1. Стәрлетамаҡ шихандары - боронғо коралл рифтары, 230 миллион йыллыҡ тарихлы Торатау, Йөрәктау, Ҡуштау.
2. Янғантау - эҫе быу сығып торған, серле тәбиғәт күренештәре менән дан тотҡан тау, бейеклеге 504 метр.
3. Шүлгәнташ мәмерйәһе - 14 мең йыллыҡ боронғо һүрәттәр һаҡланған, Уралдағы иң ҙур мәмерйәләрҙең береһе.
4. Ирәмәл тауы - 1582 метр бейеклектәге изге тау, борон башҡорттар өсөн изге урын һаналған.
5. Красноусол сығанаҡтары - шифалы минераль һыуҙар, уларҙың составы уникаль, ғалимдар өсөн серле булып ҡала.
6. Асылыкүл - Башҡортостандағы иң ҙур күл, майҙаны 23,5 км2.
7. Ирәндек айыуы - 1992 йылда табылған ҙур алтын самородок, хәҙер Милли музейҙа һаҡлана.
8. Инйәр тештәре - кварциттан торған, бейеклеге 1161 метрға еткән тау массивы, легендаларға бай урын.
9. Ҡорғаҙаҡ - таҙа, минераль һыу сығанағы, Рәсәйҙә иң яҡшы һыуҙарҙың береһе тип танылған.
10. Мораҙым тарлауығы - 40-тан ашыу мәмерйәһе, һирәк үҫемлектәре, хайуандары менән дан тотҡан тәбиғәт паркы.

"Киске Өфө" гәзите, №25, 27 июнь – 3 июль 2025 йыл

КИРЕ СЫҒЫРҒА