"Яҡшылыҡ булһын атығыҙ, Кеше булһын затығыҙ", тигән хаҡ һүҙҙәрҙең асылын аңлаған һәм шуға инанған, ата-бабаларының был аманатына тоғролоҡто күңелдәрендә йөрөткән балалар ошо көндәрҙә баш ҡалабыҙҙа йыйылды. Аңлағанһығыҙҙыр, улар - "Урал батыр" башҡорт халыҡ эпосын башҡарыусы йәш сәсәндәр, егерме алтынсы тапҡыр ойошторолған төбәк-ара конкурста ҡатнашыусылар.

Баймаҡ районы Күгиҙел ауылы егете Алмас Сирусин ошо көндәрҙә Ҡаҙан ҡалаһында үткән Рәшит Ваһапов исемендәге халыҡ-ара йыр фестивалендә Гран-при яуланы. Форсаттан файҙаланып, Алмас Сирусинға бер нисә һорау менән мөрәжәғәт иттек:

Ҡырағай хайуандар менән осрашыу тәртип ҡағиҙәләрен белмәү арҡаһында фажиғәгә әйләнергә мөмкин. Хайуандарҙың һөжүмендә күпселек кеше үҙе ғәйепле.

Шундай хәҙис бар. Бер ваҡыт Аллаһ Илсеһе (с.ғ.с.) ҡәбер янында күҙ йәштәрен түгеп ултырған ҡатын янынан үтеп барған. Ҡатындың хәлен күреп уға:
- Аллаһтан ҡурҡ һәм сабыр ит! - тигән. Бәйғәмбәрҙе танымайынса, ҡатын:
- Кит янымдан, мин кисергәнде һинең кисергәнең юҡ бит әле! - тип ҡысҡырып ебәргән.

Баҡса еләге артыҡ ҡатмарлы тәрбиә талап итмәгән культураларҙың береһе. Әммә тәүге йылдарҙа ул мул уңыш бирһә лә, дүрт-биш йылдан һуң уңыштың ҡапыл ғына түбәнәйеүе йәки еләк ҡыуаҡтарының ҡороуы ихтимал. Шуға ла еләктең үҫкән урынын йыш алыштырып торорға кәрәк. Мин үҙем еләкте бер урында ике йыл үҫтерәм, сөнки, күҙәтеүҙәр буйынса, өсөнсө йылына ул насар емеш бирә, сирҙәргә, зарарлы ҡоротҡостарға бирешеп бара, өлөшләтә ҡорой башлай. Шуға ла түбәндәге тәжрибәм менән уртаҡлашам.

Июнь айы - емеш һәм емеш-еләк үҫентеләренең әүҙем үҫкән осоро, уларға тап ошо осорҙа күпләп һыу ҡойорға һәм туҡлыҡлы, бигерәк тә азотлы һәм калийлы матдәләр менән туҡландырырға кәрәк.

Элек һатыу нөктәләрендә емеш-еләк бөтөнләй һатылмай торғайны, бар булған аҙыҡ-түлек: манпасый, перәник, камауай шәкәр, кәнсирле павидло, мискәле көнбағыш майынан ары китмәне. Емеш-еләктәрҙе төҫлө китаптарҙан ғына күреп белә инек, ауыҙ һыуыбыҙ ҡороп, ҡасан ғына шул ожмах емештәренән ауыҙ итербеҙ инде, тип хыяллана ла торғайныҡ.

Билдәле драматург, режиссер һәм шәхси театры булған Николай Коляданың, донъя бер генә сюжетҡа ҡоролған, тигән фекеренә аптырағайным. Уның әйтеүенсә, был сюжет изгелек менән яуызлыҡтың үҙ-ара көрәшенә ҡайтып ҡала, ҡалған сюжеттар шуның дауамы ғына икән дә баһа... Ҡыҙыҡ, шулай бит? Әле һеҙ уҡыясаҡ кинәйәләге дәрүиштең һорауы һәр кемде борсойҙор. Мин, мәҫәлән, ниндәйҙер кимәлдә яуап таптым да кеүек, әммә ҡәнәғәтһеҙлек тойғоһо ла ҡалды. Һеҙ нисек ҡабул итерһегеҙ?

Ваҡыты менән миңә, кеше һөйләгәнде яҙаһың да йөрөйһөң, әллә үҙең менән ҡыҙыҡ хәлдәр булмай инде, тип әйтеп тә ҡуялар. Нишләп булмаһын, мәйтәм, була ул минең менән дә фәһемле хәлдәр. Яйы сыҡһа, берәй нәмә яҙырмын әле шунда. Әйтеүен әйттем дә ул... Әммә бына был юлы ла кеше һөйләгәнен яҙырға тура килә. Сөнки, әгәр-мәгәр бындай хәл минең менән була ҡалһа, бындай һынауҙы әллә лайыҡлы үтә алыр инем, әллә юҡ, тигәндәй. Ышанмайһығыҙмы? Әләйһә, әйҙә бына ошо йәш һунарсының һөйләгәндәрен тыңлап алайыҡ әле.

Ауылдарҙың нисек йәшәгәнен белгең килһә, уларҙағы белем усағының торошона иғтибар ит, тиҙәр. Ҡаланың да хәлен ошо күрһәткес буйынса самалап була торғандыр. Быға Ишембай ҡалаһындағы Әхмәтзәки Вәлиди исемендәге 2-се Башҡорт гимназия-интернаты уҡыусылары Яҙгөл ХӘЙРУЛЛИНА, Азалия ИБӘТУЛЛИНА, Данир ДӘҮЛӘТБАЕВ, Ғәзинур ҠӘҘЕРҒОЛОВ менән әңгәмәбеҙ бер миҫал булыр. Был һөйләшеүҙе һеҙҙең иғтибарға ла тәҡдим итәбеҙ.

Башҡорттарҙың ырыу-ҡәбилә берләшмәләре тормошонда ырыу символдары: тамға, ҡош, ағас, оран мөһим роль уйнаған. Улар ҡәбилә ҡоролошо башланған осорҙа барлыҡҡа килеп, ырыу-ҡәбиләнең берлеген кәүҙәләндергән. Үкенескә күрә, ырыу ойошмалары тарҡалғас, күп атрибуттар юғалған.

Салауат Юлаевтан тәүге һорау алыу протоколы һаҡланмаған. Салауаттың һорауҙарға нисек яуап биреүе хаҡында беҙ Аршеневскийҙың, ул саҡта Салауат һәм уның атаһы Юлай Аҙналин өҫтөнән тәфтиш итеүсе Өфө провинциаль канцелярияһының махсус һорауына яуап итеп, 1775 йылдың 6 майында генерал Фрейманға яҙған ҡыҫҡа һәм фрагментар булған хаты буйынса һүҙ йөрөтә алабыҙ.

Балаларыбыҙҙың мәктәптәрҙе тамамлап, юғары уҡыу йорттарына һынау тоторға йыйынып йөрөгән мәле. Кемдер инженер, уҡытыусы һөнәрен һайлай, икенселәр - хәрбилекте өҫтөн күрә, ә берәүҙәр табип булырға хыяллана. Йәштәрҙең халыҡҡа хеҙмәт итеп, үҙҙәре матур йәшәргә ынтылыуын, әлбиттә, тик хупларға, уларға уңыштар ғына теләргә ҡала. Бихисап һөнәрҙәр араһындағы табиплыҡта туҡталып, бер аҙ фекер йөрөтмәксемен. Отставкалағы хәрби медицина хеҙмәткәре булараҡ, ана шул юлды һайлағандарға бер-ике һүҙем бар.

Планетабыҙ, тамуҡ ҡаҙанылай, ҡайнай ҙа ҡайнай, уның ҡыҙыуына Ҡояш үҙе хатта сыҙай алмай: өтә, киптерә, ҡура ғына бөтөн тирә-йүнде; әле бында, әле тегендә хәүефле йәшен уҡтары уйнай, хатта көтөү-көтөү малдарҙы ҡыра һуға; боҙ ҡатыш ҡойма ямғырҙар ҙа хатта һыуындыра алмай Ер ярһыуын. Белгестәр, климат үҙгәрә, тиҙәр, әммә уларҙы уртаса донъя температураһының юғарыға һикереүе түгел, бәлки, был күренештең күҙ эйәрмәҫ тиҙлектә барыуы хафаландыра. Ҡояш активлығы эҙемтәләрен кемдәрҙер тәбиғәттә генә түгел, халыҡ-ара хәлдәрҙә лә хатта, ҡапма-ҡаршылыҡлы мәнфәғәттәр нигеҙендә һәм сәйәсәттә лә күрә.

Быйыл яҙ ниндәйҙер аңлашылмаған киҙеү йөрөнө: грипп тиһәң, грипп та түгел һымаҡ, ОРВИ-ға ла оҡшамаған. Роспотребнадзор мәғлүмәттәре буйынса, Рәсәйҙә марттың тәүге аҙнаһында ОРВИ һәм грипп менән ауырыусылар 677 мең кеше тәшкил итһә, тажзәхмәт тә беҙҙең менән һаман хушлашырға ашыҡмай, әлеге осор эсендә ул 23 меңдән ашыу кешелә асыҡланған. Былар, әлбиттә, яҡынса һандар, сөнки быйылғы сир төрҙәре еңелсәрәк үткәнлектән, бөтөн сирлеләр ҙә поликлиникаларҙа оҙон-оҙаҡ сират көтөп ултырырға теләмәй, өйҙә ҡул аҫтында булған халыҡ дауалау сараларын ҡулланыуҙы артығыраҡ күрә.

Ниһайәт! Ә бит һигеҙ йыл үтеп тә киткән. Намыҫлы хеҙмәте менән осон-осҡа ялғарға тырышып, күпселек осраҡта әҙ генә эш хаҡына ла риза булып эшләп йөрөүсе пенсионерҙарҙың аҡсаһын күпһенеп, 2016 йылда уларҙың пенсияларына законлы индексация түләүҙәрен туҡтатыуҙарына, шул тиклем ваҡыт үтеп киткән, тием.

Республикала Салауат Юлаевтың 270 йыллығы билдәләнгән көндә, 16 июндә, милли батырыбыҙҙың тыуған яғында - Салауат районының Тәкәй ауылы урынында "Салауат ере" тарихи-мәҙәни комплексы асылды. Тантанала Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров ҡатнашты.

Утыҙ биш йыл ғүмеремде башҡорт матбуғатына арнаған кеше мин. Йыл һайын гәзит-журналдарға яҙылыу осоро етһә, халыҡҡа мөрәжәғәт итәбеҙ, ваҡытлы баҫмаларға яҙылырға, алдырып уҡырға өндәйбеҙ. Ялҡытып та бөтәбеҙҙер, бәлки. "Ватандаш"тың баш мөхәррире булараҡ, журнал тураһында һөйләй башлаһам, "Эйе, беләбеҙ, атайым менән әсәйем алдыра торғайны", - тиҙәр. "Ә үҙегеҙ нишләп алдырмайһығыҙ?" - тип һорайым да, "Хәҙер ни, интернет булғас", - тигән һымаҡ яуаптар алам. Эх, шул интернет! Милли матбуғатты алыштыра аламы һуң инде ул!..

Башҡортостанда Салауат Юлаев тыуып үҫкән Тәкәй ауылы урынында "Салауат ере" тарихи-мемориаль паркы асыла. Комплексты асыу тантанаһы милли батырыбыҙҙың тыуыуына 270 йыл тулыуға арналған "Салауат йыйыны" республика фольклор байрамы көнөнә - 16 июнгә билдәләнгән.

Донъяла байрамһыҙ халыҡтар юҡтыр ул. Сәнғәте, фәне иң юғары бейеклектәргә күтәрелгән, йыһан киңлектәрен гиҙгән милләттәр ҙә, джунгли кеүек урман шырлыҡтарында берәү менән ҡатнашмай, үҙ донъяларында мәж килгән бәләкәй генә ҡәбиләләр ҙә, ниндәй ҙә булһа берәй ваҡиғаға арнап, байрамдар үткәрә. Күренекле урыҫ ғалимы М.Бахтин байрамдарҙы, мәҙәниәттең иң тәүге төрө, ти. Ҡайһы бер ғалимдар, кешелек таш быуат замандарында уҡ байрамдар үткәргән, тигән фекерҙә. Йәғни, кешелек мәҙәниәте формалаша башлаған саҡтарҙа байрамдар ҙа формалаша башлаған, тиергә була. Борон-борондан байрамдарҙы календарҙағы ниндәй ҙә булһа берәй ваҡиғаға бәйләп, уларға арнап үткәрер булғандар. Был ваҡиғаларға ҡышҡы һыуыҡтар (селлә) бөтөп, йылы көндәр килеүе, сәсеүгә төшөү йәки сәсеү эштәренең тамамланыуы, көҙөн уңыш йыйып алыу, ҡышҡы һуғымдар башланыу кеүек ваҡиғаларҙы индерергә була.