Учалы ҡалаһында Урал батырға скульптура композицияһын ҡуйыу тураһында һүҙ күптән бара ине, сөнки бөйөк эпостағы хәл-ваҡиғалар әле Учалы, Бөрйән, Белорет райондары биләгән ерҙәрҙә барған бит. Шул иҫәптән, Ирәмәл тауынан төшөп, улдары атаһының булат ҡылысы менән сапҡандан һуң, Ағиҙел һәм Яйыҡ йылғалары аға башлай, ә Яйыҡ менән Уй йылғаларының Йәнбирҙе һәм Йәнбикә тигән ҡушылдыҡтары был биләмәлә һаман бар.

Башҡорт халҡының мәшһүр ҡурайсыһы Йомабай Мөтиғулла улы Иҫәнбаевтың тамырҙары түңгәүер ырыуы башҡорттарына барып тоташа. Башҡортостан Республикаһы Милли архивында һаҡланған документтарҙы өйрәнеү һөҙөмтәһендә бик тә ҡыҙыҡлы мәғлүмәттәргә юлығырға насип булды.

Күренекле яҡташыбыҙ, мәшһүр композитор Хөсәйен Әхмәтовтың халыҡ ижады гәүһәренә әүерелгән киң билдәле "Тыуған ауылым" йырының тик беҙҙең яҡта ғына башҡарылған, тик үҙебеҙгә генә аңлашылған һүҙҙәре бар. Ул да булһа:
Әле иҫтә Шүлкә буйҙарында
Ҡолас киреп бесән сапҡанда.
Күк бәрлекәй аулап Күсәбәлә
Төндәрендә сыраҡ яҡҡанда...

Әммә тарих шуның өсөн дә тарих инде ул - уны үҙгәртеп тә, ҡайтанан яҙып та булмай. Шуныһы ғына хаҡ: Фәрит ағайым менән Алаҡай араһында ныҡлы дуҫлыҡ бер ваҡытта ла урынлашманы. Ә бына Әхәт ағайым менән ала һыйыр араһындағы мөнәсәбәттәр ниндәй булғандыр, уныһын әйтә алмайым. Икенсе ағайымды яҙмыш һис кенә лә аяманы. Алтымы-етеме йәшендә ул умыртҡа бағанаһын һындырҙы, шунлыҡтан, Мәғәнит ҡалаһында өс йыл самаһы эзбис ҡалыпта ятты. Ҡәҙимге йүнәлеп ҡайтты ҡайтыуын, әммә башҡорт телен бөтөнләй онотҡан булып сыҡты. Шуға ла атайым уны урыҫ мәктәбе булған урынға - Ҡаҡтуғайға - ебәрергә мәжбүр булды. Әсәйемдең ҡустыһы Фәҡей ағайым һәм Тайба еңгәм уны ике йыл буйы үҙ балалары менән бер рәттән аҫраны һәм уҡытты. Күп ваҡытын ситтә үткәргәнгәмелер, ала һыйырҙың икенсе ағайыма нисек ҡарағанын һис кенә лә бәйән итә алмайым. Әхәт ағайымдың ғүмеркәйҙәре ҡыҫҡа булды: утыҙ йәшен тултырҙы ла Сибайҙың күңелһеҙ генә ҡәберлегенең бер ситендә үҙенә мәңгелек урын тапты.

1944 йылдың 25 мартында РСФСР Халыҡ Комиссарҙары Советы Башҡортостан Өлкә Комитеты бюроһының башҡорт балалары өсөн интернат асыу тураһындағы ҡарарын раҫлай. Өфөнөң 9-сы урта мәктәбе эргәһендә эшләй башлаған уҡыу йорто шул уҡ йылдың 1 сентябрендә тәүге 47 уҡыусыһын ҡабул итә. Мәктәптең уҡыу корпусы Зенцов урамындағы 49-сы йортта булһа, ятаҡ Лесопильная урамы, 34-се йорт адресы буйынса 5-се китапхана бинаһында урынлаша. Шулай итеп, ун ике меңдән ашыу сығарылыш уҡыусыһы өсөн икенсе йорт булған легендар уҡыу йортоноң, Рәми Ғарипов исемендәге 1-се Башҡорт республика гимназия-интернатының, тарихы башлана.
Бөгөн беҙҙең редакцияла ҡунаҡта республикала билдәле шәхестәр, 1971-1975 йылдарҙа гимназия-интернатта белем алған драматург, журналист, тәржемәсе, сценарист, яҙыусы Сәрүәр Рәшит ҡыҙы СУРИНА, театр һәм кино актеры, режиссер Әлмира Шәриф ҡыҙы ҠЫУАТОВА һәм 1985-1987 йылдарҙа уҡыған "Йәшлек" гәзитенең баш мөхәррире Артур Хәсән улы ДӘҮЛӘТБӘКОВ.

(Салауат Хәмиҙуллиндың видеофильмы буйынса)

Салауат Хәмиҙуллин: Б.э. V-VIII быуаттарына ҡараған турбаҫлы мәҙәниәтенең атамаһы Башҡортостандың Благовещен районында урынлашҡан Яңы Турбаҫлы ауылы янында боронғо тораҡ һәм ҡурған ҡәберлеге булған ҡомартҡыһы менән бәйле. Ул уҙған быуаттың 60-сы йылдарында археолог Нияз Мәжитов тарафынан өйрәнелә.

Гәзитебеҙҙең иң мәртәбәле уҡыусылары һәм тоғро дуҫтары улар, Өфөләге һәм республика ҡалаларындағы башҡорт гимназия һәм лицейҙары коллективтары. Уларҙың етәкселәренә: "Яңы уҡыу йылын ниндәй кәйеф, ниндәй пландар менән башлап ебәрҙегеҙ?"- тигән һорау биреүҙе дауам итәбеҙ.

Мәғлүм булыуынса, Рәсәй Президенты Владимир Путин үткән аҙнала Сочи ҡалаһында "Валдай" халыҡ-ара дискуссия клубының йыл да үткәрелә торған пленар сессияһы ултырышында ҡатнашты.

(Сәйәси эссе)

Беҙ Башҡортостанда йәшәйбеҙ. Исеме яңғырауыҡлы ла, яғымлы ла, күңелдәргә яҡын да. Ҡәҙимге, ябай ғына бер өлкә түгел бит: Республика! "Res publika" тигән боронғо латин һүҙенән килеп сыҡҡан был атама йәмәғәт байлығын, уртаҡлыҡты, дөйөм эште лә аңлатҡан заманында. Ни эшләп шулай булмаһын ти: Көньяҡ Урал - иң әүәл аҫаба башҡорттоҡо ғына булһа ла, хәҙер инде бында йәшәгән халыҡтарҙың уртаҡ ере бит, һәм дә республикабыҙ йәшәһен, сәскә атһын өсөн барыһы ла ең һыҙғанып, уртаҡ, дөйөм эштәребеҙҙе башҡара.

Өфөгә ингән юлдағы Ағиҙел йылғаһы аша аркалы күперҙе 11 октябрҙә, Республика көнөндә, сафҡа индерәләр. 8 октябрҙә уның аша һынау маҡсатында автомобилдәр ебәрелде.

Сибай концерт-театр берекмәһе артистарын республикабыҙҙың һәр тарафында беләләр. Бөгөнгө заман технологиялары осоронда яңғыҙыңа (һәләтең булһа, әлбиттә) популяр булыуы артыҡ ҡыйын түгелдер, ә бына берекмә кимәлендә бөтөн коллектив менән бергәләп популяр булыу бик күп көс талап итәлер. Ә сибайҙар булдыра! Хәлдәренән килә, тимәк. Әле улар яңы ижади миҙгелдәрен асыуға әҙерләнә. Берекмәнең ижад буйынса урынбаҫары Азат Арыҫлан улы НӘБИУЛЛИН менән ойошманың уңыштары, бөгөнгөһө, пландары тураһында һөйләштек:

Бөгөн беҙ мәғлүмәт заманында йәшәйбеҙ һәм көн дә ошо "диңгеҙҙән" үҙебеҙгә мөһим тойолған һәм файҙаһы булғандарын ғына "һөҙөп" алырға маташабыҙ. Был бер туҡтауһыҙ ағылған тулҡында башҡорт кешеһе өсөн кәрәклеһен нисек аңларға? Башҡортостан юлдаш телевидениеһының "Яңылыҡтар" тапшырыуында оҙаҡ йылдар эшләгән һәм халыҡтың иғтирамын яулаған йәш хәбәрсе Азат ҒӘЛИУЛЛИН менән әңгәмәләштек.

Башҡорт дәүләт медицина университеты Өфө фән һәм технологиялар университетының Сибай филиалы менән берлектә Урал аръяғының белем биреү мөмкинлектәрен киңәйтеү йәһәтенән ҙур аҙым эшләне. Ике университет, тарихта тәүге тапҡыр, селтәрле уҡытыу формаһы тураһында килешеү төҙөнө.

Сәй эсеүҙең иң ҡыҙған мәле. Башҡа ҡунаҡтарҙың йөҙҙәре иҫтә ҡалмаған, ә бына өләсәйемдең ялпаҡ түңәрәк бите бөгөнгөләй иҫемдә. Унлап сынаяҡ сәйҙе бушатҡанлыҡтан, өләсәйемдең йөҙө бөрсөк-бөрсөк тир менән ҡапланғайны, ә ике сикәһе һәм танау остары майланған кеүек ялтырай ине. "Ғәйзә апай, иҫеңдәме икән Һаҡмарҙа элегерәк һыу һыйырҙары йәшәгәне?" Өләсәйем ошо һүҙҙәрҙе әйтте лә быуҙары сығып торған сәйҙән бер тына һемереп алды. Йәтеш кенә кәүҙәле оло йәштәге ҡатын, "эйе" тигәнде аңлатып, баш һелкте. "Элек Һаҡмар туғайҙары йырып үткеһеҙ шырлыҡ булды бит, - тип һүҙен дауам итте өләсәйем. - Һаҡмар һыуҡайҙары ҡара көмөш булып ярҙарын мөлдөрәмә тултырып аға торғайны. Иҙрестән түбәнерәк урындарҙа кисеү табыуҙары ҡыйын булды.

Бөгөнгө әңгәмәбеҙҙә Өфө ҡалаһының Фатима Мостафина исемендәге 20-се Башҡорт гимназияһының ветеран-педагогтары, Башҡортостандың атҡаҙанған уҡытыусылары Менәүәрә Әбделхәй ҡыҙы МӘҠСҮТОВА, Рәүфә Мөхөтдин ҡыҙы ИЛҺАМОВА, физкультура уҡытыусыһы Вәзих Миңвәғиз улы ӘФЛӘТҮНОВ ҡатнашты.

Гәзитебеҙҙең иң мәртәбәле уҡыусылары һәм тоғро дуҫтары улар, Өфөләге һәм республика ҡалаларындағы башҡорт гимназия һәм лицейҙары коллективтары. Уларҙың етәкселәренә: "Яңы уҡыу йылын ниндәй кәйеф, ниндәй пландар менән башлап ебәрҙегеҙ?"- тигән һорау бирҙек.

Арыуыҡ таныштарым менән әңгәмәләшеп, элекке уҡыусыларым, коллегаларым менән кәңәшләшеп, бөгөнгө көндә балалары мәктәптә уҡып йөрөгән ата- әсәләр менән һөйләшеп, үҙемде борсоған ошо һорауҙарға яуап эҙләй торғас, гәзит уҡыусыларға ла ошо уҡ һорау менән мөрәжәғәт итмәксе булдым, хөрмәтле милләттәштәр!

Хәҙерге заманда, цифрлы технологиялар тормошобоҙға көндән-көн нығыраҡ үтеп инә барған мәлдә, баҫма гәзит-журналдар мәҙәниәтебеҙ киңлегендә айырым урын тотоп ҡала килә. Улар араһында "Киске Өфө" гәзите айырым урын биләй.

Башҡортостандың, Рәсәйҙең спорт тарихында яңы йондоҙ балҡыны. Ул - 12 йәшендә генә муай-тай (тай боксы) көрәшендә юғары үрҙәргә өлгәшкән Өфө ҡыҙы Сәлимә Иҫәнғәлина.

Йыл һайын 26 сентябрҙә республикабыҙҙа башҡорт халҡының милли геройы Салауат Юлаевтың Хәтер көнө билдәләнә. Был юлы батырҙың яндырылған тыуған ауылы Тәкәй урынында төҙөлгән "Салауат ере" тарихи-мәҙәни комплексында символик һәйкәл - кенотаф асыу тантанаһы үтте.