Урал аръяғы халҡының рухи ихтыяжын ҡәнәғәтләндереү маҡсаты менән асылған Сибай филармонияһы үҙенә генә хас йөҙө һәм тамашасылары, бай тарихы һәм йолалары булған, башҡорт халыҡ ижады өлгөләрен түкмәй-сәсмәй йыйыусы һәм һаҡлаусы төп сәнғәт ойошмаһы булараҡ билдәле. Бөгөн ул ҡалала һәм Урал аръяғында ғына түгел, тотош республиканың сәнғәт донъяһында алдынғы урын биләй. Ижади коллектив үҙ тамашасыларына өр-яңы һәм оригиналь концерттар, театрлаштырылған тамашалар, шоу-программалар тәҡдим итә. Танылыу яулаған артистар һәм алып барыусылар ҡатнашлығындағы концерт программаларында халыҡ ижадына, классик әҫәрҙәргә һәм популярлашҡан башҡа төр сәнғәт өлгөләренә ҙур урын бирелә. Республикалағы берҙән-бер "Сулпан" балалар театры менән ҡушылып, Сибай концерт-театр берекмәһе тигән берҙәм исем аҫтында йәшәүсе мәҙәниәт усағының яңы етәксеһе Айбулат Миңлеғәле улы Ҡотошов менән әңгәмәбеҙ филармонияның бөгөнгө хәле, киләсәккә билдәләнгән уй-ниәттәре хаҡында.

Социология - йәмғиәтте өйрәнеү фәне, тағы ла ябайлаштырыбыраҡ әйткәндә, кешеләрҙе өйрәнеү ысулдарының береһе. Ә бөгөнгө ҡатмарлы заманда, йәмғиәттә ярлылар һәм байҙар, белемлеләр һәм белемһеҙҙәр, тағы ла шундай ҡапма-ҡаршы аңлатмалы категориялар барлыҡҡа килгәндә, власть менән халыҡ араһында бәйләнеш алыҫлашҡан кеүек тойолғанда, йәмғиәт фекеренә ҡолаҡ һалыу бик тә кәрәктер, моғайын. Был хаҡта социологтар үҙҙәре ни уйлай икәнлеген асыҡлау маҡсатынан Рәсәй Фәндәр академияһы Социология институтының Башҡортостан филиалы директоры, Кеше потенциалын өйрәнеү үҙәге етәксеһе, социология фәндәре кандидаты Рим ВӘЛИӘХМӘТОВ менән уның урынбаҫары, ғаилә һәм демография мәсьәләләрен өйрәнеү лабораторияһы мөдире, тарих фәндәре кандидаты Гөлдәр ХИЛАЖЕВАны әңгәмәгә саҡырҙыҡ.

Билдәле булыуынса, XVIII - XIX быуаттың беренсе яртыһында Рәсәй төрлө илдәр кешеләре өсөн "барырға ашҡынып торған ер"гә (земля обетованная) әйләнә. Рәсәй дәүләтенең мәнфәғәттәрен һанға һуҡмаған, еңел тормош, байлыҡ һәм дәрәжә эҙләп килгәндәр байтаҡ була. Әммә араларында илдең иҡтисадын, уның хәрби һәм сәйәси ҡеүәтен, фәнен һәм мәҙәниәтен үҫтереүгә булышлыҡ иткәндәрҙе лә осратырға мөмкин. Һуңғылар иҫәбенә И.Ф. Бларамбергты индерергә була.

Балалар үҫеп, тыуған йортобоҙҙо ташлап киткәс, бер үҙемә моңһоу булып ҡалды. Ләкин был оҙаҡҡа барманы, улар мине лә үҙҙәре янына- баш ҡалабыҙ Өфөгә күсереп алды. Ауылымды, өйөмдө бөтөнләйгә ташламаным шулай ҙа, Учалы районына, Мулдашҡа әленән-әле ҡайтып-китеп йөрөйөм.

Иртәнсәк торғас та кухнялағы радиоалғысты тоҡандырам. Сәғәт 7 тулыу менән "Юлдаш" каналынан өлгөр, уңған, шаян өс егет - Марсель, Йәмил һәм Филүс "Иртәнсәккәй тороп..." тигән өс сәғәтлек тапшырыуҙарын башлап ебәрә. Үкенескә, мин уның яртыһын ғына тыңлап өлгөрәм, сөнки эшкә сығып китергә тура килә. Егеттәрҙең эшенә баһа биреү өсөн шуныһы ла етә, әлбиттә: афарин, егеттәр, рәхмәт һеҙгә, тип әйтеүҙән башҡа һүҙ юҡ.

Баш ҡаланың Ғәзиз Әлмөхәмәтов исемендәге Республика гимназия-интернат базаһында башҡорт теле һәм әҙәбиәте буйынса төбәк-ара олимпиада үтте. Был бәйгенең асылын аңлау өсөн Р. Ғариповтың "Туған тел" шиғырын хәтергә төшөрөү ҙә етә. Сөнки олимпиада Башҡортостандың төрлө төбәктәренән, Силәбе, Һамар һәм Ҡурған өлкәләренән, нәҡ ошо халыҡ шағиры кеүек, телһөйәр һәм илһөйәр уҡыусыларҙы бергә йыйған. БР Мәғариф министрлығы тарафынан егерме һигеҙенсе тапҡыр ойошторолған олимпиаданың һөҙөмтәләре менән йомғаҡлау тантанаһында таныштыҡ.

Күптән түгел Сибай ҡалаһының Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре, сәсәниә Асия Ғәйнуллина етәкселегендәге "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы ағзалары Өфөлә башҡорт ҡатын-ҡыҙҙарының биҙәү әйбере - селтәр ( һаҡал, күкрәксә, хәситә, арҡыры яға ла тиҙәр) эшләү буйынса оҫталыҡ дәресе үткәрҙе. Был сара Республика халыҡ ижады үҙәге эргәһендәге Сәсәндәр мәктәбе һәм Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы ҡарамағындағы "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы менән берлектә ойошторолдо һәм Башҡортостандың төрлө төбәктәренән йөҙҙән ашыу ағинәйҙе йыйҙы.

Маймыл йылы тормошобоҙға ыңғай үҙгәрештәр, үҫеш өсөн күп мөмкинлектәр вәғәҙәләй, тип юрай астрологтар. Ә, ғөмүмән, маймыл ағас стихияһына ҡарағанлыҡтан, уға тиҙлек, хәрәкәтсәнлек, тиҙ үҙгәреүсән холоҡ та хас. Тимәк, кешелек донъяһы үҫештең төрлө юлдарын эҙләү өҫтөндә буласаҡ. Шуға ла йәшәйешебеҙҙәге киҫкен үҙгәрештәргә әҙер булып, тышҡы мөхит шарттарына яраҡлаша белергә өйрәнә тороу бер кемгә лә ҡамасауламаҫ.

Был системаға тиң дауа юҡ. Ышанмаһығыҙ, үҙегеҙ эшләп ҡарағыҙ. Һөҙөмтә шунда уҡ күренә. Көн һайын көсөгөҙ артҡанды тойорһоғоҙ. Әгәр көнөнә ике тапҡыр - иртән һәм кис башҡарһағыҙ, 10 көндән һуң проблемаларығыҙ юҡҡа сығыр. Бер ниндәй сығымдар ҙа, дарыуҙар ҙа кәрәкмәй, ҡулланыуға сикләүҙәр, тыйыуҙар юҡ. Был система тәү сиратта рәсми медицина баш тартҡан, түшәктә ятҡан, сирҙәре хроник йәки дауалап булмаҫлыҡ тигән мөһөр һуғылған кешеләр өсөн.

БР Мәҙәниәт министрлығы, Башҡортостан юлдаш каналы, Республика халыҡ ижады үҙәге менән берлектә ойошторолған "Байыҡ - 2015" телевизион бәйгеһенең Гала-концерты йыл аҙағында уҙған иң сағыу тамашаларҙың береһе булғандыр, моғайын.

Халыҡ бейеүе шуныһы менән үҙенсәлекле: унда милләттең тарихы ғына түгел, күңеле лә сағыла, тиҙәр. Хәҙер инде һигеҙенсе миҙгелен оҙатҡан "Байыҡ" телевизион бәйгеһенең әһәмиәте иһә ошо хәҡиҡәтте оноторға бирмәүендә. "Байыҡ" бит ул энциклопедия кеүек, күпме башҡорт бейеүен тергеҙҙе. 3 йәшлек балаларҙан алып күпме халыҡты дөрөҫ итеп бейергә өйрәтте. Минең быуыным әле бөйөк хореограф Фәйзи Ғәскәров мәктәбен хәтерләй, шуға ла тәжрибәне йәш быуынға тапшырыу кәрәк", - ти бәйгенең баһалама рәйесе, БАССР-ҙың халыҡ артисы Ратмир Бәҙретдинов.

Тормошто сәнғәтһеҙ күҙ алдына килтереп булмай. Ул һәр кемдең күңелендә, булмышында, тәбиғәтендә. Моңға шатлыҡ-ҡыуаныс та, ҡайғы-хәсрәт тә, ынтылыш та, хыял да, өмөт тә, ҡәнәғәтһеҙлек тә, ғөмүмән, барлыҡ тойғолар ҙа һыя. Хәҙерге заман музыкаһы үҙ эсенә төрлө стиль һәм йүнәлеште алыуы менән ота. Был күптөрлөлөк араһында һәр кем үҙенең күңеленә хуш килгән моңдо таба ала. Бөгөнгө "Диалог" рубрикаһы ҡунаҡтары - "Арғымаҡ" этно-рок төркөмө һәм "Заман" этно-проекты үҙ тамашасыларына боронғоноң һәм хәҙерге замандың бәйләнешен, башҡорт ауыҙ-тел ижадының яңыса яңғырашын, милли моңға таянып ижад ителгән автор йырҙарын тәҡдим итеүсе ижадсылар. Һүҙ төркөм етәкселәре Ринат РАМАҘАНОВ менән Радмир МУФТАХИНға.

1812 йылғы Ватан һуғышы шул йылда ғына тамамланмаған. 1813-1814 йылдарҙа ла Рәсәй ғәскәрҙәренең Көнбайыш Европаны азат итеү һәм Наполеон режимын бөтөрөү маҡсатында ойошторолған сит ил походтары дауам итә. Ошо хәрби хәрәкәттәрҙә һәм походтарҙа башҡорт халҡының 22 полкы ҡатнаша. 1813-1814 йылғы сит ил походында рус армияһы союздаш Англия, Пруссия, Швеция ғәскәрҙәре менән берлектә Европанан Наполеон армияһын ҡыуа һәм 1814 йылдың 19 (31) мартында Парижға бәреп инә. Улар араһында 9 башҡорт полкы, шул иҫәптән 1812 йылдың сентябрендә хәҙерге Әбйәлил, Баймаҡ, Учалы һәм Белорет райондарын үҙ эсенә алған 6-сы Башҡорт кантонында төҙөлгән 14-се, 3-сө һәм 15-се Башҡорт полктары ла була. 14-се Башҡорт полкы командиры Абдулла Сурағолов хаҡында гәзитебеҙҙең былтырғы 40-сы һанында яҙып сыҡҡайныҡ инде.

Сираттағы хәбәр йөрәкте әрнетеп, уйға һалды. Иғлан ителмәгән "һуғыш" ҡорбандарының теүәл иҫәбе алып барылһа, моғайын, нығыраҡ тетрәнер инек. Эйе, күпме кешене үҙенең ҡоло итте был эскелек, күпме ғаилә уның менән алышып көн күрә. Ҡорбандар, күҙ йәштәре, йән яралары, күңел тетрәнеүҙәре - "сәхнә артында", йәғни ғаиләләр эсендә. Был иғлан ителмәгән һуғыш та, нигеҙҙә, ғаиләләр эсендә бара. Шуға уға артыҡ иғтибар иткән кеше лә юҡ һымаҡ. Был заман афәте күпме һыҙланыу, бәхетһеҙлек, емерелгән яҙмыштар сығанағы булып тора.

Үҙенең һәр сығышында тиерлек ҡала округы хакимиәте башлығы Ирек Ялалов Өфөнө Рәсәйҙең иң яҡшы ҡалаларының береһенә әүерелдереү зарурлығын һыҙыҡ өҫтөнә ала. Был йүнәлештә ҡайһы бер мәсьәләләрҙе дәүләт, муниципалитет ҡына түгел, шәхси эшҡыуарҙар ҙа хәл итеп, ҡаланың яңы йөҙөн булдырыуға үҙ өлөшөн индерә ала. Бөгөн илдә шәхси-дәүләт, муниципаль-дәүләт партнерлығы киң ҡолас алғанда, Өфөнөң ниндәй позицияла тороуын асыҡлау өсөн ҡала хакимиәте башлығы урынбаҫары Илдар ХӘСӘНОВҡа мөрәжәғәт иттек.

Мәғлүм булыуынса, 2016 йылда эшләп йөрөүсе пенсионерҙарҙың пенсияһы индексацияланмаясаҡ. РФ Президенты В. Путинға уның 17 декабрҙәге матбуғат конференцияһы ваҡытында пенсия йәшен оҙайтыу хаҡында һорау бирелгәс, тәүҙә ул пенсияны индексациялау мәсьәләһенә туҡталып китеүҙе кәрәк тапты. Йыл башынан пенсия 4 процентҡа индексацияланасаҡ, тине ул. "Ә бына эшләп йөрөгән һәм эшләмәгәндәр хаҡында, дөрөҫөн әйткәндә, уныһын хәтерләмәйем. Мотлаҡ асыҡлармын. Ләкин, минең ҡарашҡа, бөтөн пенсионерҙар - эшләгәндәре һәм эшләмәгәндәре өсөн дә дөйөм тәртип булырға тейеш," - тигәйне Президент.

Илде иҡтисади көрсөк ялмап алғанда, аҡсаһыҙлыҡ, эшһеҙлек кеүек заман афәттәре ябырылғанда йәш ғаиләләргә айырыуса ауыр икәнен беләбеҙ. Әммә тап бына йәш ғаиләләр ошо һынауҙарҙы лайыҡлы үтергә өйрәнә, ауырлыҡтарҙа сыныға һәм бирешмәй. Шундай ғаиләләрҙең береһе тураһында һүҙебеҙ.

Олоғайҙым инде, 81 йәштәмен. Шуға ҡарамаҫтан, геүелдәтеп машина йөрөтәм, кеше көнлө булып ултырырға Хоҙай ҡушмаһын, тием дә, кәрәк ергә йомош-юл менән үҙем барам да киләм. Йәйәү ҙә йөрөйөм, көн дә сығып ашыҡмай, һәлмәкләп кенә йүгереүҙе лә ғәҙәткә индереп алдым. Шөкөр, үҙемде һәйбәт тоям.

Һүҙҙең дөрөҫөн баланан ишет, тигән халыҡ аҡылына таянып, Шамонино ауылының "Ысыҡҡай" балалар баҡсаһы тәрбиәләнеүселәре менән ололарҙы ла "борсоған мәсьәләләр" тураһында әңгәмә ҡорҙоҡ. Балалар баҡсаһының "Аҡбуҙат" тип аталған өлкәндәр төркөмөнә йөрөүсе Йәсминә Ильясова, Бәхтийәр Иштанов, Зөлхизә Исхаҡова һәм "Йәйғор" бәләкәстәр төркөмө тәрбиәләнеүселәре Нәркәс Вәхитова менән Тимур Ишемғоловтың яуаптарын һеҙҙең дә иғтибарға тәҡдим итәбеҙ.

Ауыл - милләт бишеге. Булып үткән IV Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайында ла был темаға айырым иғтибар бирелде, фекер алышыуҙар ойошторолдо. Ҡайһы бер делегаттарға бөгөн башҡорт ауылдарының ниндәй хәлдә булыуы, унда йәшәүселәрҙе ниндәй мәсьәләләр борсоуы тураһында һөйләүҙәрен һорап мөрәжәғәт иттек.

Уларҙы бик үҙенсәлекле кешеләр тип һүрәтләй йондоҙнамә. Аҡыллылар, зирәктәр, берәй нәмә уйлап табырға ғына торалар. Әгәр ҙә аяҡ аҫтарында артыҡ буталып, ҡамасаулап йөрөүселәр булмаһа, уларға дан-шөһрәт яулау бер ни ҙә түгел. Күптәренә хатта ниндәй ҙә булһа өлкәгә беренсе булып юл ярыу бәхете лә эләгә. Шәп әңгәмәселәр, бәхәсләшергә яраталар, яҡшы дуҫтар, үҙҙәре кеше кәңәшенә иғтибар итмәһәләр ҙә, кешегә кәңәш бирергә генә торалар. Һүҙ, әлбиттә, маймыл йылының хужалары тураһында. Иң ҡыҙығы, яҙыусылар, артистар араһында маймылдар күп түгел, әммә булғандары берәгәйле. Шундай әһелдәребеҙҙең береһе - Ш. Бабич исемендәге Дәүләт йәштәр премияһы лауреаты, Башҡортостандың халыҡ артисы Алмас Хәдис улы ӘМИРОВ менән яңы йыл, уның үҙенсәлектәре хаҡында һөйләшәбеҙ.