Бөгөнгө заман ир-егеттәренә ниндәйерәк баһа бирәһегеҙ?

Сания СӨЛӘЙМӘНОВА, 65 йәш, Учалы ҡалаһы: Барыһын да бер ҡалыпҡа һалып фекер йөрөтөү дөрөҫ булмаҫ, шулай ҙа дөйөм һыҙаттарҙы билдәләп үтергә мөмкин. Минең йәшлек йылдарым комсомолдың ҡайнап торған, партияның әүҙем эшләгән, колхоз-совхоздарҙың сәскә атҡан сағына тура килде. Коллективлыҡ тойғоһо көслө булған быуын партия билдәләгән бурыстарҙы, алдына ҡуйылған "биш йыллыҡ"тар планын үтәү маҡсатында ал-ял белмәй эшләне. Ә хеҙмәткә хөрмәт булған ерҙә кешенең шәхси сифаттары ла яҡшыраҡ була. Шуға күрә лә минең йәштәгеләрҙең күбеһенә ялҡаулыҡ, яуапһыҙлыҡ, битарафлыҡ кеүек сифаттар хас түгел. Ә йәшерәк быуын был йәһәттән "аҡһай". Бигерәк тә ир-егеттәр ваҡланды. Мин бында кәүҙә бейеклеген түгел, ә күңел байлығын күҙ уңында тотам. Ғаиләгә ҡарата мөнәсәбәттәрҙә лә айырмалыҡтар күп.

"Башинформ" мәғлүмәт агентлығында федераль кимәлдәге "Быуындар йөрәгендә - хәтер һәм ғорурлыҡ" проектының Башҡортостан берлеге етәкселәре - БР Дәүләт Йыйылышы - Ҡоролтай депутаттары Эльвира Айытҡолова, Александр Дёгтев, "Үлемһеҙ полк" бөтә Рәсәй штабының Өфө ҡалаһындағы координаторы Вадим Курилов, Эҙләү отрядтары төбәк фонды рәйесе Илдар Бикбаев, БР Дәүләт Йыйылышы - Ҡоролтай ҡарамағындағы Йәштәр палатаһы вәкилдәре республика журналистары менән осрашты. Кәңәшмә йәш быуынды Бөйөк Еңеүҙең 70 йыллығын лайыҡлы ҡаршы алыу сараларына йәлеп итеүгә арналды.

Башҡортостан Республикаһының "Шаяндар һәм отҡорҙар клубының Башҡорт асыҡ КВН лигаһы" төбәк йәмәғәт ойошмаһы тарафынан мәктәп уҡыусылары араһында үткәрелгән "Башҡорт Юниор КВН лигаһы"ның беренсе ярымфинал уйыны үтте. Баш ҡала уҡыу йорттарынан, республиканың төрлө райондарынан йәмғеһе ете команда үҙ-ара көс һынашты.

Бер нисә йыл рәттән үткәрелә килгән саралар тора-бара ғәҙәткә әйләнеп, матур бер байрамға әүерелеп китә. Көтөп алынған саралар араһында "Башҡорт Юниор КВН лигаһы" уйыны ла ныҡлы урын алды. Мәктәп уҡыусылары был уйындарға бар тырышлығын һалып, ихлас әҙерләнә. Быйыл лиганың тәүге ярымфинал уйынында ҡатнашыусы командаларҙың сығышын күргәндән һуң, юмор ҙа етди ҡараш талап итә икән, тигән фекер тыуҙы. Ул етдилек эшеңде еренә еткереп эшләү, көләмәсте һөйләгәндә үҙеңдең ҡиәфәтеңә, интонацияңа иғтибарлы булыу, урынлы ғына шаярта белеүҙә сағыла. Әйтергә кәрәк, командалар был ҡағиҙәне күҙ уңында тотҡан, баш ҡала тамашасыһы алдында беренсе тапҡыр сығыш яһаусы ҡатнашыусылар ҙа яҡшы әҙерләнгән. Улар араһында ҡаушап йә ярты юлда һүҙҙәрен онотоп, тотлоғоп ҡалыусылар булманы. Хатта микрофондары эшләмәй киткәндә лә ҡысҡырып һөйләп, залды геү килтереп көлдөрөп алдылар. Әйтергә кәрәк, йыл да ҡабатланған был күренеш командаларҙың ныҡлығын, отҡорлоғон, ғәҙәттән тыш хәл килеп тыуғанда нимә эшләүҙәрен һынау өсөн ойоштороусылар тарафынан махсус уйлап табылған алым кеүек тойола башланы.

Бөйөк Ватан һуғышы тамамланыуға 70 йыл тулып килә. Илебеҙ Еңеү байрамын тантаналы, киң масштаблы итеп билдәләргә әҙерләнә. Йыл башынан оло юбилейға арнап, бихисап саралар, конкурстар ойошторола. Һуғыш, тыл ветерандары тураһында телевидение, ваҡытлы матбуғат әүҙем мәғлүмәт бирә. Ошо тарихи ваҡиғанан бер кем дә ситтә ҡалғыһы килмәй. Был афәттән һуң 12 йыл үткәс донъяға килгән быуын кешеһе булараҡ, 1941-1945 йылғы ҡан ҡойошто китаптан уҡып, киноларҙан ҡарап ҡына күҙ алдына килтерәм. Хәтирәләрем дә, беҙҙең атай-әсәйҙәр быуынына хас булғанса, аслыҡ, яланғаслыҡ, "ҡара ҡағыҙ" алыу, етемлек кеүек ғүмерҙәренең фажиғәле осорҙарына әйләнеп ҡайтмай. Һуғыш дәүере балалары менән сағыштырғанда, замандаштарымдың йоҡолары ла тыныс. Улар атайлы үҫеүҙәре менән бәхетле. Шуға күрә, 30-40-сы йылғылар кеүек йөрәктәренең иң түрендә йөрөткән, бер ваҡытта ла ауыҙ асып "Атай" тип әйтмәгән һүҙҙәрен төштәрендә генә ҡысҡырып, баҫлығып та уянмай улар. Һуғыш эҙемтәләре һаман булһа ла тыныс йәшәргә бирмәй оло быуын вәкилдәренә.

Интернет селтәрендәге Bashkort 2.0 проекты Ер шарының төрлө төбәктәрендә йәшәгән, Башҡортостандан йә республиканан ситтәге аҫаба төбәктәрҙән сыҡҡан эшлекле һәм талантлы башҡорт егеттәре һәм ҡыҙҙары тураһында һөйләй. Ошо проект аша уҡыусылар үҙенең тырышлығы һәм маҡсатҡа ынтылышы арҡаһында уңыш үрҙәренә өлгәшкән заман геройҙары менән таныша, ә ватандан ситтә йәшәүсе яҡташтар бер-береһе менән табыша.

Бөгөн уҡыусыларҙы Мәскәү ҡалаһында йәшәүсе профессиональ музыкант Радмир Муфтахин менән таныштырабыҙ. Радмир Маймонида исемендәге Дәүләт классик академияһында уҡыған сағында уҡ халыҡ-ара бәйге һәм фестивалдәрҙә башҡорт халыҡ көйҙәрен акустик гитарала уйнап, призлы урындар яулай. "Халыҡ көйҙәрен беҙ үҙебеҙ беләбеҙ, яратабыҙ, ләкин уны бит башҡаларға ла ишеттерергә кәрәк. Профессиональ белемем акустик гитара менән бәйле булғас, тап ошо уйын ҡоралында Мәскәү һәм сит ил тамашасыһына милли моңобоҙҙо ишеттерәм. Был үҙ һөҙөмтәләрен бирә - бәйгеләрҙә еңеүем шуны дәлилләй", - ти Радмир үҙе. Ә күптән түгел Мәскәүҙә уның етәкселегендә "Заман" исемле этно-проект барлыҡҡа килде. Радмирҙың этно-ансамбль тураһында хыялланып йөрөгәненә шаһитмын. Илебеҙҙең баш ҡалаһында юғары музыкаль белем алған яҡташтарыбыҙҙы туплау - ҙур эш. Бына шул "Заман" ансамбле былтыр ноябрь аҙағында Ҡаҙанда уҙған төрки йәштәренең "Тюрквижн-2014" Халыҡ-ара музыкаль конкурсында Башҡортостан данын яҡлап сығыш яһаны ла инде. Һәм егерме бер ил вәкилдәре араһында өсөнсө урын яуланы! Рухлы, маҡсатлы йәш милләттәшебеҙ менән әңгәмә тәҡдим итәбеҙ.

Ҡатнаш ҡағиҙәле ярыш төрҙәре ("бои по смешанным правилам") тип атап йөрөтөлгән көрәш сәнғәте тураһында ишеткәнегеҙ барҙыр. Күптәр был спорт төрөн "ҡағиҙәһеҙ ярыш" тип тә белә. Ләкин был ярыш әллә күпме һуғыш төрҙәре ҡағиҙәләрен, техникаһын, мәктәбен үҙ эсенә ала, шуға күрә уны "ҡағиҙәһеҙ ярыш" тип атау дөрөҫлөккә тап килмәй, ти белгестәр. Боронғо гректарҙың Олимпия уйындарындағы панкратион көрәшенән үк башланғыс алған һәм уҙған быуаттың 90-сы йылдарында АҠШ-та Лас-Вегас ҡалаһында казино бизнесы ярҙамында тергеҙелгән ҡатнаш ҡағиҙәле һуғыш төрө һуңғы йылдарҙа Рәсәйҙә лә, Башҡортостанда ла киң таралыу яулай. Күп тапҡырҙар донъя чемпионы исемен яулаған Федор Емельяненко ла, милләттәшебеҙ, шулай уҡ күп һуғыш төрҙәренән донъя чемпионы Венер Ғәлиев та ошо спорт төрө менән шөғөлләнә икәнен дә беләһегеҙҙер. Бөгөн редакциябыҙға легендар Венер Ғәлиевтың уҡыусыһын - панкратион буйынса Бөтә Рәсәй ярыштары призеры, Волга буйы федераль округы чемпионы, ушу-саньда буйынса республика чемпионы Заһир ТҮЛӘБАЕВты саҡырҙыҡ. Әңгәмә барышында геройыбыҙ "Нисек спортсы булырға?" тигән һорауға үҙ яуабын бирер, еңеү төшөнсәһенә лә үҙенсәлекле ҡарашын ишеттерер, балаларҙы, үҫмерҙәрҙе, йәштәрҙе спортҡа ылыҡтырыу юлдары тураһында фекерҙәре менән дә уртаҡлашыр.

Тарих фәндәре кандидаты, Башҡортостан юлдаш телеканалының билдәле журналисы Салауат ХӘМИҘУЛЛИНдың "Башҡорт ырыуҙары тарихы" серияһы, халҡыбыҙ тарихының ҡайһы бер биттәре тураһындағы яҙмаларын дауам итәбеҙ.

Гәрәйҙәр йәшәгән ерҙәр

Гәрәй ырыуына ҡараған башҡорттар тарихи Башҡортостандың төньяҡ-көнсығышында ҙур территорияларҙа көн күрә. Улар тарафынан нигеҙ һалынған ауылдарҙың күп өлөшө бөгөнгө көндә Татарстандың Аҡтаныш районында урынлашҡан. Башҡортостандың Краснокама районы башҡорттарының да төп өлөшө гәрәйҙәр. Шулай уҡ был ырыу вәкилдәре Илеш, Ҡалтасы райондарында йәшәй. Яңауыл һәм Тәтешле райондарындағы 20 ауылдың тамырҙары ошо ырыуға барып тоташа. Гәрәйҙәрҙең аҫаба ерҙәре тарихи Башҡортостандың төрлө тәбиғи-хужалыҡ төбәктәрен биләй. Ил-гәрәйҙәр Ағиҙел йылғаһының һыубаҫар туғайҙарында, урман-гәрәйҙәр Бөрө өйәҙенең төньяғындағы ылыҫлы урмандарында көн күрә. Ил-гәрәйҙәр үҙ сиратында түбәләргә, араларға бүленә. Уларҙың Бәләбәй, һуңынан Бөрө өйәҙенә ҡараған Йәнъегет, Бөртөк, Минзәлә өйәҙенә ҡараған Әзәкүл һәм Таҡталысыҡ түбәләре була. Һуңғы икеһе бөгөнгө көндә Татарстан Республикаһында тороп ҡалған. Башҡортостан Республикаһының Үҙәк архивында һәм Рәсәй дәүләт архивының боронғо акттар бүлегендә ошо ырыуҙың аҫабалыҡ хоҡуғын раҫлаған документтар һаҡлана. Мәҫәлән, 1674 йылда Әзәкүл түбәһе башҡорто Уразай Тоҡаев (Аҡтаныш районының Уразай ауылына нигеҙ һалыусыларҙың береһе) Һөтлө күленә хужа булырға хоҡуҡ ала. Ғөмүмән, ошо осорҙа "оберегательный" грамоталар күп башҡорттарға бирелә. Башҡорттарҙың аҫаба ерҙәренә күпләп татарҙарҙың, урыҫтарҙың, мариҙарҙың, удмурттарҙың күсенеп ултырыуы быға сәбәпсе була.

Оҙайлы ҡыш тамамланып, яҙ миҙгеле башланыу осорон һәр милләт үҙ байрамдары менән ҡаршылай. Төрки телле халыҡтарҙың "Науруз"ы ла, урыҫтарҙың "Масленица"һы кеүек байрамдар ҙа башлыса көн менән төндөң тигеҙләшкән ваҡытында билдәләнә. Башҡорт халҡының да тап ошо мәлдә генә үткәрә торған йолаларын хәтеребеҙгә төшөрөп алайыҡ әле бөгөн. Түбәндә яҙылғандарҙан сығып, сценарий төҙөп, үҙебеҙсә, башҡортса ойошторайыҡ ҡышты оҙатыу, яҙҙы ҡаршылау байрамыбыҙҙы.

"Өлөшкә саҡырыу" байрамы.

Мал аҫырап йәшәгән башҡорт халҡында борон-борондан ит бешереп ҡунаҡ саҡырыу йолаһы киң таралған. Ҡар төшөү менән "Һуғым ашына саҡырыу", яҙға табан баш-тояҡ бешереп саҡырыу, ҡар ирей башлағас, "Өлөшкә саҡырыу" байрамдары ойошторолған. "Өлөшкә саҡырыу" байрамы киң таралған булһа кәрәк, сөнки "өлөшөңдө ашатма", "өлөштән мәхрүм ҡалма", "үҙ өлөшөң үҙеңә насип булһын", "тәғәйен өлөшөңдө бүлмә" кеүек әйтемдәр әле лә йыш ҡулланыла.

"Киске Өфө" гәзите хаҡында "Ул заманыбыҙ менән бергә атлай, был уларҙың көнүҙәк темаларында ла бик асыҡ сағыла", тиһәм, уны алдырып уҡыусылар минең менән килешер, моғайын. Гәзиттә баҫылған мәҡәләләр ҡыҙыҡлы һәм фәһемле, шуға күрә ата-әсәләр, уҡытыусылар һәм тәрбиәселәр "Киске Өфө"нө даими уҡып бараларҙыр, тигән фекерҙәмен.

Йөрәк-ҡан тамырҙары ауырыуҙарынан ҡала икенсе урынды биләгән яман шеш менән сирләүселәрҙең дөйөм һанынан сығып ҡарағанда, беренсе урында - күкрәк биҙҙәре яман шеше, икенсе урында - үпкә рагы, өсөнсө урында тире рагы тора. Артабан ашҡаҙан, простата биҙе, йыуан эсәк, бөйөр шеше килә. Ауыҙ ҡыуышлығы шештәре буйынса хәл-торошто ла киҫкен тиергә мөмкин.
Насар сифатлы шеш - күҙәнәктең генетик составы үҙгәреүенә бәйле сир. Беҙ яман шеш менән ауырымайбыҙ, ә ошо яман шеш барлыҡҡа килгәнгә тиклем йөрөйбөҙ. Хәл-торошто анализлағанда ололарҙа яман шеш күберәк табыла. Шуға күрә, яңы барлыҡҡа килгән шештәрҙе иртә стадияла асыҡлау өсөн даими рәүештә табипҡа күренергә, профилактик тикшереүҙәр үтергә кәрәк. Иртә стадияла дауалау ваҡытын үткәреп ебәрмәгәндә ғүмерҙе оҙайтырға була, сөнки табиптар ямаш шеш ауырыуҙарының 90-95 процентын дауаларға мөмкин, тип иҫәпләй. Әйтелгәнде дәлилләп, Әбйәлил районы үҙәк дауаханаһының хирург-онкологы Ринат Таңғатар улы МӘҺӘҘИЕВтың уй-фекерҙәренә ҡолаҡ һалайыҡ.

Мәҙәниәт йылы аҙағында Мәжит Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театрының художество етәксеһе, Башҡортостандың халыҡ, Рәсәйҙең атҡаҙанған артисы Олег Ханов Константин Станиславский исемендәге премияға лайыҡ булғайны. Режиссер, педагог һәм ҙур коллективтың етәксеһе булған Олег Закир улы барыбер ҙә күптәрҙең яратҡан актеры булып ҡалалыр ул. Милли театрҙың роле заман менән бергә үҙгәрәме? Бөгөнгө театрҙың ниндәй көнүҙәк проблемалары бар? Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы, Рәсәй Федерацияһының Әҙәбиәт һәм сәнғәт өлкәһендәге дәүләт премияһы лауреаты Олег Закир улы Ханов менән ошолар һәм, актер булараҡ, уның үҙенең ижады хаҡында әңгәмәләштек.

Тарих фәндәре кандидаты, Башҡортостан юлдаш телеканалының билдәле журналисы Салауат ХӘМИҘУЛЛИНдың "Башҡорт ырыуҙары тарихы" серияһы, халҡыбыҙ тарихының ҡайһы бер биттәре тураһындағы яҙмаларын дауам итәбеҙ.

Гәрәй улысы, ихтилалдар, Мутиндар династияһы

XVI быуатта башҡорттар үҙ ирке менән Рәсәйгә ҡушылғандан һуң, рәсми документтарҙа Гәрәй улысы телгә алына башлай. Ул һуңынан Ил Гәрәй һәм Урман Гәрәй тип аталған ике өлөшкә бүленә. Ошо ырыуҙың Гәрәй-Ҡыпсаҡ аймағына ҡараған вәкилдәре, гәрәйҙәрҙең төп массаһынан айырым, Ҡыпсаҡ улысында көн күрә. Әгәр Ил-Гәрәй Ағиҙел йылғаһының аҫҡы ағымында урынлашһа, Гәрәй-Ҡыпсаҡ аймағы Алатау һәм Ҡалыу тауҙары һыртында була (Ишембай районында урынлашҡан тауҙар).

Баш ҡалабыҙҙа тиҫтәләп башҡорт балалар баҡсаһы уңышлы эшләп килә. Совет районының 249-сы башҡорт балалар баҡсаһы етәксеһе Алһыу Буранбаева әйтеүенсә, был учреждениеға ҡаланың ошо өлөшөндә йәшәүсе башҡорт ғаиләләре балаларын алып килә. "Әлеге көндә балалар баҡсаһының ике төркөмөнә бөтәһе 60 бала йөрөй. Беҙҙә эшләүсе тәрбиәселәр бөтәһе лә башҡорт телендә яҡшы һөйләшә, шуға күрә, килгәндә туған телендә бик матурлап аралаша белмәгән балаларҙың да яйлап телдәре башҡортса асыла башлай. Улар бында тиҙәйткестәр, йырҙар өйрәнә, йомаҡтар ҡоя, тәрбиәселәр уларҙы көн һайын башҡорт халыҡ әкиәттәрен уҡып йоҡлата, мәҡәл-әйтемдәр ярҙамында тәртипкә өйрәтә. Үҙебеҙҙең милли уйындарҙы уйнатып, йолаларҙы өйрәтеп тәрбиәләргә тырышабыҙ. Әйтергә кәрәк, беҙҙең тәрбиәләнеүселәр йыл да "Һаумы, һаумы әкиәт!" кеүек кескәйҙәр араһында үткәрелгән төрлө конкурстарҙа әүҙем ҡатнаша, "Тамыр" балалар студияһы түңәрәктәрендә шөғөлләнеүселәр бар, үҙебеҙҙең ҡурай түңәрәгенә лә бик теләп йөрөйҙәр. Тағы ла бер шатлыҡлы яңылығыбыҙ менән уртаҡлашып китмәйсә булмай: тиҙҙән яҡында ғына ун ике ҡатлы йорттоң беренсе ҡатында филиалыбыҙ асыласаҡ, унда ла ике төркөмгә башҡорт балаларын йыябыҙ", - тип һөйләне Алһыу Фәнил ҡыҙы.
249-сы башҡорт балалар баҡсаһы менән танышыуын танышҡас, уның эсендәге иң ҡиммәтлеһе - кескәй тәрбиәләнеүселәр икәнен иҫтә тотоп, улар менән дә һөйләшеп алдыҡ. Бала саҡ хыялдары кешене бөтә ғүмере дауамында оҙата бара, тиҙәр. Кешенең үҫкәс ниндәй булыры ғына түгел, хатта милләттең киләсәге лә тап шул бала саҡ хыялдарына бәйле. Ә бөгөн беҙҙең балалар нимә тураһында хыяллана, киләсәктә кем булырға теләй, ниндәй алмаш үҫеп килә? Был һорауҙарға яуапты Нариман Мағашев, Гөлфинә һәм Эмиль Иҫәндәүләтовтар, Тимерхан Кейекбирҙин менән бергәләп эҙләнек.

Рәми Ғарипов исемендәге 1-се Башҡорт республика гимназия-интернаты өсөн быйылғы уҡыу йылы белем усағының 70 йыллыҡ юбилейына арналған саралар менән тағы ла байыраҡ һәм ҡыҙыҡлыраҡ үтә. 1944 йылда РСФСР-ҙың Халыҡ комиссарҙары Советы ҡарары менән баш ҡаланың 9-сы урта мәктәбе эргәһендә "аҫаба милләт балалары өсөн интернат" булараҡ асылған был мәктәптең тарихы 1922 йылға уҡ барып тоташһа ла, уның рәсми датаһы булып ошо йыл иҫәпләнә. Гимназияның барлыҡ сығарылыш уҡыусылары - республика етәкселәре вәкилдәре, йәмәғәт эшмәкәрҙәре, зыялылар үткән аҙнала "Башҡортостан" дәүләт концерт залында үткән тантанала ла ҡатнашты. Уларҙың ҡайһы берҙәренә гимназия-интернат тураһындағы хәтирәләре менән уртаҡлашыуын һорап мөрәжәғәт иттек.

"Киске Өфө" гәзитенең былтырғы бер һанында "Башҡорт илһөйәрҙәре… Ҡырымда ла башҡорт булып йәшәй" тигән мәҡәләне ҙур ҡыҙыҡһыныу менән уҡып сыҡтым. Милләттәштәрем был мәҡәләне уҡып, алыҫ Ҡырымда рухыбыҙҙы байраҡ итеп күтәреп, халҡыбыҙҙы данлап йәшәп ятҡан Рәйлә һәм Даларис Имелбаевтарҙан фәһем алыр, бәлки, үҙ телен белеүҙе, балаларына өйрәтеүҙе артыҡ йөк тип ҡарамаҫ, тип уйланым...

Был мәҡәләне уҡығанда үҙем кисергән ҡайһы бер хәл-ваҡиғалар күҙ алдымдан теҙелеп үтте. 1987 йылда ҡыҙым менән көнбайыш Украинаға, Трускавецҡа, ял итергә барырға тура килде. Мәскәүҙә поезға билет алып, вагонға барып инһәк, туп-тулы сиғандар, беҙҙең урындарға ла ултырып алғандар. Бала саҡтан улар тураһында кире хәтирәләр генә иҫтә ҡалғанлыҡтан, аптырап, ҡаушап ҡалдыҡ. Ҡотой һигеҙ йыллыҡ мәктәбендә эшләгән йылдарҙа ауылға таборы менән сиғандар килгәйне, һәйбәт итеп тауыҡ кетәктәрен "таҙартып" киткәндәре лә онотолмаған.

Бишбармаҡ - башҡорт халҡының яратҡан аш-һыуҙарының береһе. Уны һәр төбәктә төрлөсә бешерәләр. Бишбармаҡты табынға ҡуйғанда ла айырмалыҡтар күҙгә ташлана. Әбйәлилдәр өҫтәлендә лә был тәмле һәм туҡлыҡлы аш-һыу йыш "ҡунаҡ". Әбйәлилдәрсә бишбармаҡ әҙерләү серҙәренә төшөнөү маҡсатында Асҡар ауылында йәшәүсе оҫта хужабикә Сәлимә ҒӘЛИУЛЛИНАҒА мөрәжәғәт иттек.

* * *

Сәғитов Әбделҡәйүм Сәғит улы 1879 йылдар тирәһендә зәңгәр тауҙар уратып алған хозур тәбиғәтле Ғәлиәкбәр ауылында крәҫтиән ғаиләһендә тыуған. Кесе йәштән үк теремек, отҡор, үтә ҡыҙыҡһыныусан, эшһөйәр бала була, аң-белем - мәңгелек ғилем икәнен аңлап, сит яҡтарға китеп уҡыу тураһында эсенән генә хыялланып йөрөй. Ауылдың дин әһелдәре йәш быуынды: "Бәйғәмбәребеҙ Мөхәммәт ғәләйһи-үәссәләм әйткән: "Бер сәғәт ғилем алыу - төн буйы нәфел намаҙҙары уҡыуҙан хәйерлерәк, бер көн ғилем алыу өс ай ураҙа тотҡандан хәйерлерәк. Ғилем алыу - сауаплы ғәмәл. Һәр көн ниҙер өйрәнергә, белергә кәрәк. Туҡталып ҡалырға ярамай. Ғилеме барҙың телеме бар. Ғилем алған мосолман әжер-сауаптарға өлгәшә", - тип өйрәтер булған.

Мәңгелек эстетик категорияларҙың береһе булған матурлыҡ төшөнсәһе кешелек тормошонда ҙур урын алып тора. Башҡорт халыҡ ижады өлгөләрендә лә ҡатын-ҡыҙҙар ай йөҙлө, ҡыйғас ҡашлы, йондоҙ күҙле итеп һүрәтләнә. Шул уҡ ваҡытта, халҡыбыҙ уларҙың тышҡы ҡиәфәтенә ҡарағанда, күркәм холҡона, уңғанлығына өҫтөнлөк биреүен дә йәшермәй.
Нимә һуң ул матурлыҡ? Ҡатын-ҡыҙҙың бәхете нимәнән? Башҡортостандың атҡаҙанған артистары - йырсы Миңзифа ИСҠУЖИНА һәм бейеүсе Рәмизә МӨХӘМӘТШИНА менән әңгәмәбеҙҙә ошо һорауҙарға яуап эҙләйәсәкбеҙ.

Элекке хеҙмәттәшебеҙ, хәҙер "Ағиҙел" журналының баш мөхәррир урынбаҫары, шағир, прозаик һәм публицист Әхмәр Ғүмәр-Үтәбайға ошо көндәрҙә Аллаһы Тәғәлә ике "5-ле"не тыпылдатып тамғаланы. Әхмәрҙең башҡалар менән мөнәсәбәтендә үҙенсәлекле бер сифаты бар. Ул һәр төрлө йәштәрҙәге кешеләр менән аралашҡанда үҙен улар менән бер тигеҙ итеп тоя: сабыйҙар, балалар араһына барып эләкһә, улар менән бергә уйнарға тотона, йәштәр араһында ла уларҙың зауығынан айырыла алмай, ололар араһында ла үҙ кеше. Уның был асылын түбәндәге әңгәмәһе ниндәйҙер кимәлдә аңларға ярҙам итер. Ҡыҫҡаһы, һүҙҙе Әхмәр ҒҮМӘР-ҮТӘБАЙҙың үҙенә бирәбеҙ.

Тарих фәндәре кандидаты, Башҡортостан юлдаш телеканалының билдәле журналисы Салауат ХӘМИҘУЛЛИНдың "Башҡорт ырыуҙары тарихы" серияһы, халҡыбыҙ тарихының ҡайһы бер биттәре тураһындағы яҙмаларын дауам итәбеҙ.

Туратау ҡалаһы, ҡуңғраттар, Гәрәй хан

Кәрәит ханлығы тарҡалғандан һуң, уның халҡы Монголстандың төрлө төбәктәренә күсерелә, Сыңғыҙхандың ғәскәрҙәренә таратылып бирелә. Әммә кәрәиттәрҙең бер өлөшө, В.В. Востров һәм М.С. Муканов фекеренсә, төньяҡ-көнбайышҡа күсенеп өлгөрә. Иртыш йылғаһының аҫҡы ағымына ҡарай йүнәлеп, улар Төньяҡ Ҡаҙағстанға барып етәләр. Бында улар үҙҙәренең элекке атамаларын үҙгәртеп, "кәрәй" тип атала башлайҙар. Әммә был ҡәбиләнең төп өлөшө Джучи улысына күсә. Үрҙә телгә алынған авторҙар кәрәиттәрҙең ошо өлөшө тураһында, улар үҙҙәренең элекке атамаларын һаҡлап ҡалалар һәм һуңынан ҡаҙаҡтар, нуғайҙар, ҡырым татарҙары, үзбәктәр составына инәләр, тип яҙа.