"Айыҡ Башҡортостан" төбәк йәмәғәт ойошмаһының республикала эш башлауына кисә генә кеүек. Әммә ошо ҡыҫҡа ғына ваҡыт эсендә уларҙың милләттәштәребеҙҙе айыҡтырыу йүнәлешендәге эшмәкәрлеге, цунами кеүек, тотош дәүләтебеҙҙе ҡаплап килә. Ойошма башлаған "Айыҡ ауыл" конкурсы хәҙер республика кимәленә күтәрелеп, барлыҡ Башҡортостанға таралды. Ә инде ыңғай тәжрибәне Төмән өлкәһе шунда уҡ күтәреп алып, конкурсты беренсе йылында уҡ рәсми рәүештә иғлан итте. Новосибирск өлкәһе, Удмуртстан, Татарстандың ҡайһы бер ауылдары үҙҙәрендә эш башланы. Ысын мәғәнәһендә республикабыҙ айыҡ тормошто пропагандалауҙа авангардта бара һәм башҡалар тәжрибә туплар, өлгө алыр, бер-беренә терәк булыр майҙансыҡ булып тора. Редакция ҡунаҡтары - "Айыҡ ауыл" республика конкурсы еңеүселәре - Учалы районының Миндәк ауыл биләмәһе хакимиәте башлығы Ришат ҒИБӘҘУЛЛИН, Федоровка районы Бала Сытырман ауылы биләмәһе хакимиәте башлығы Мәрғизә АРЫҪЛАНОВА менән дә һүҙҙе ошо юҫыҡта дауам итәбеҙ.

Ҡырымдың һәм Севастополь ҡалаһының Рәсәй Федерацияһы составына инеүенә бер йыл тулды. Ошо йәһәттән башҡорттар менән Ҡырым татарҙары араһындағы мәҙәни һәм әҙәби бәйләнештәргә ҡыҫҡаса байҡау яһау ниәтебеҙ.

Быуаттар төпкөлөнә тоташҡан...

Ике аралағы бәйләнештәр тарихы быуат төпкөлөнә барып тоташһа ла, ул махсус өйрәнелмәгән. XIX быуат һуңында - XX быуат башында Ҡырым ғалимы һәм нәшриәтсеһе Исмаил Гаспринскийҙың мәғрифәтселек эшмәкәрлеге башҡорт зыялыларының иғтибар үҙәгендә була. Башҡорт әҙәбиәте тарихы күп томлығының авторҙары башҡорттарҙы, пантюркизм идеологтары И. Гаспринский һәм Г. Баязитовтың артынан пассив эйәреүселәр, тип билдәләй. Ә билдәле башҡорт ғалимы Әхмәт-зәки Вәлиди Туған үҙенең XX быуат башында Хәбибназар Үтәки мәсетендә белем алыуын һүрәтләп, ағаһының Баҡсаһарайҙа И. Гаспринский нәшер иткән "Терджиман" гәзитен сыға башлағандан алып уҡыуы тураһында яҙа. Гәзиттең Урал-Волга буйы төбәгендә популяр булыуы тураһында ошо осорҙағы төрки телле матбуғат баҫмаларындағы мәҡәләләр һәм шаңдауҙар раҫлай.

Мин - хаҡлы ялдағы уҡытыусы. Әммә ғүмерем буйына туған тел уҡытыусыһы булып эшләгәнлектәнме, һаман да мәғарифта барған үҙгәрештәргә битараф ҡала алмайым, дөрөҫөрәге, туған телебеҙҙе уҡытыуҙа осрап торған ҡаршылыҡтарҙы йөрәк ҡабул итмәй. Туған телгә ҡараш, уны һаҡлауға, үҫтереүгә индергән өлөш тә ысын башҡорт булыуыңды раҫлаусы бер күрһәткес түгелме һуң?

Былтыр йыл аҙағында Өфөлә Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитетының киңәйтелгән ултырышында ҡатнашырға тура килде. Туған тел һәм уны уҡытыуға арналған ултырышта залдағы шау-шыу, кемдәрҙеңдер туҡтауһыҙ үҙ-ара һөйләшеүе минең өсөн шаҡҡатырғыс хәл тойолдо. Докладсының республика буйынса башҡорт мәктәптәренең күпләп ябыла барыуы ғына түгел, саф башҡорт мәктәптәрендә фәндәрҙең урыҫ телендә алып барылыуы тураһындағы сығышына күптәр битараф ҡалды шикелле. Ысын башҡорттар бармы һуң бында, тип аптырап ҡалдым. Регламенттың тар булыуы сәбәпле, һорауҙарҙың күбеһе бирелмәй ҡалды, бирелгәндәренә лә нигеҙле яуаптар алынманы.

Баймаҡ ҡалаһындағы 4-се лицейҙың "Шторм" ҡыҙҙар баскетбол командаһы "КЭС-Баскет" мәктәп баскетбол лигаһы ярышында Волга буйы федераль округы буйынса чемпион исемен яуланы!

Баймаҡ ҡыҙҙарының оло еңеүе республикала ғына түгел, ә Волга федераль округы төбәктәре өсөн дә көтөлмәгән асыш булды. Беҙҙең "Шторм" командаһы илгә яҡшы билдәле булған Ҡаҙан, Пенза, Һарытау, Новокуйбышевск, Һамар, Мордовия командаларын бер-бер артлы тар-мар итә башлағас, уларҙың тренерҙары картанан Баймаҡ ҡалаһының ҡайҙа урынлашыуын эҙләргә тотона. Бәләкәй генә ҡаланан килгән ҡыҙҙарҙың шундай юғары кимәлдә уйнай алыуҙарына ышанып та етмәйҙәр. "Шторм" командаһының тренеры Р. Мукаев әйтеүенсә, ул был еңеүгә 15 йыл әҙерләнә. "Бәлки, мин ниндәйҙер кимәлдә ҡыҙҙарҙың бала сағының бер өлөшөн урлайымдыр. Сөнки улар аҙнаһына бер нисә мәртәбә түгел, ә йыл әйләнәһенә бер туҡтамай, алһыҙ-ялһыҙ шөғөлләнә. Йәйгеһен башҡа балалар ял иткәндә лә, улар күнекмәләр менән мәшғүл була", - тине ул.

Мәскәү һәм Санкт-Петербургтағы Башҡортостан студенттары һәм аспиранттары ассоциацияһы ойошторолоуға 5 йыл тулды. Баш ҡалабыҙ Мәскәүҙең "Арбат" мәҙәни үҙәгендә ошо тантана киң билдәләнде. Унда Мәскәү һәм Санкт-Петербургтан 500-ҙән ашыу яҡташтар йыйылды. Ойошманы ҡотларға Рәсәй һәм Башҡортостандан билдәле сәйәсмәндәр, мәҙәниәт һәм йәмәғәт эшмәкәрҙәре килде.

Ассоциация 2009-2010 йылдар арауығында илебеҙҙең иң эре һәм танылған юғары һәм академик уҡыу йорттарында белем алыусы йәштәр көсө менән барлыҡҡа килде. Уның маҡсаты - республикабыҙҙың кадрҙар сәйәсәтенә булышлыҡ итеү һәм баш ҡалала йәшәгән башҡорт студенттарының социаль әүҙемлегенә өлгәшеү. Бөгөн Ассоциация баш ҡала вуздарына инергә теләүсе абитуриенттарға ойоштороу һәм мәғлүмәти ярҙам күрһәтә, Башҡортостан мәктәптәрендә һәм юғары уҡыу йорттарында һөнәри йүнәлеш буйынса эш алып бара - ҡыҫҡаһы, Мәскәүҙәге, Санкт-Петербургтағы Башҡортостан йәштәренең милли-мәҙәни үҫешенә һулыш биреүсе ул. Федераль әһәмиәттәге ҡалаларҙа ойошма барлығы 2 меңдән ашыу студент һәм аспирантты берләштерә.

"Ғаилә ҡороуға оҫталыҡ кәрәкмәй, уны һаҡлап ҡалыу - оло сәнғәт", тигән бер аҡыл эйәһе. Берәүҙәр никахтан һуң башланған донъяуи ысынбарлыҡты йырып үтә алмайынса, һөйөүенән баш тартһа, икенселәр ғүмер юлын йәшәйештең барлыҡ шатлыҡ-ауырлыҡтарын күтәрешеп, бер-береһенә ышаныслы иптәш булып бергә үтә. Һәр ғаиләнең бәхет сере - үҙенсә, ләкин уларҙың һәр береһендә хөрмәт, ихтирам, эшһөйәрлек, ватансылыҡ, айыҡлыҡ төшөнсәләре төп урындарҙы алып тора. Айыҡлыҡ, тигәндән, бөгөнгө ҡоробоҙ ҡунаҡтары Флүрә һәм Раян СӨЛӘЙМӘНОВтар "Айыҡ ауыл" конкурсы еңеүсеһе булған Учалы районы Баттал ауылынан. Улар ауылдарында айыҡ йәшәү рәүешен урынлаштырыуға төп өлөш индереүселәр. Сөләймәновтар менән ғаилә ныҡлығының нигеҙе, балалар тәрбиәләү алымдары тураһында һөйләшәбеҙ.

Мөхәмәтйәр Мөхәмәтшәрип улы Солтанов 1837 йылда билдәле башҡорт дворяндар династияһы Солтановтар ғаиләһендә донъяға килә. Был династия вәкилдәре революцияға тиклем Ҡаҙан даругаһының Бүләр улысында йәшәй. Ғабйәлил исемле ата-бабалары Солтанов фамилияһын башлап ебәреүсе була. Ул XVIII быуаттың икенсе яртыһында йәшәй. Ғабйәлил 1771-1772 йылдарҙа Польшаға походта ҡатнаша, унан ҡайтҡас, йорт старшинаһы, поручик вазифаларын үтәй. 1773-1775 йылдарҙағы Крәҫтиәндәр һуғышы һәм башҡорт ихтилалы барышында хөкүмәткә тоғролоғон һаҡлап ҡала. Баш күтәреүселәр уны ҡулға ала, ләкин иҫән ҡалдыра. 1798 йылда Башҡортостанда кантон системаһы индерелгәс, ул XI Башҡорт кантонының башлығы итеп тәғәйенләнә. Ғөмүмән, был династиянан бик күп старшиналар, кантондар, хәрби һәм йәмәғәт эшмәкәрҙәре сыға. Искәндәрбәк Солтанов Граждандар һуғышы йылдарында милли хәрәкәттә әүҙем ҡатнаша, кесе ҡоролтай ағзаһы була, ә ошо уҡ тамырҙан булған Мансур (Мөхәмәтмансур) Солтанов Мәскәү консерваторияһын тамамлап, башҡорттар араһында беренсе профессиональ музыкант була.

Юҡ, яңылыш уҡыманығыҙ! Тап шулай! Бөтә яҡлап өлгөр был йор һүҙле ағинәйҙәр Хәйбулла районының Татыр-Үҙәк ауылында йәшәй һәм әүҙем тормош алып бара.

Татыр-Үҙәк ауылындағы "Ағинәйҙәр ҡоро"н Раушания апай Таҡаева етәкләй. Өлкәнерәк йәштәге ағинәйҙәр (иң олоһона 72 йәш) бергә йыйылып, төрлө дини байрамдар үткәрә, халҡыбыҙҙың ғөрөф-ғәҙәттәрен, йолаларын тергеҙеү буйынса эштәр башҡара, төрлө ярыштар, ултырмалар ойоштора, ә иң мөһиме - был матур сараларға йәштәрҙе лә ылыҡтыра. Күмәкләп ҡул эштәре менән булышыу, йыр-моң кисәләре ойоштороу ҙа улар иңендә.

Өфөлә Бөйөк Ватан һуғышындағы еңеүгә 70 йыл тулыуға арналған саралар уҙғарыла башланы. Баш ҡала округы хакимиәтендә һуғышта ҡатнашҡан ветерандарға "1941-1945 йылдарҙағы Бөйөк Ватан һуғышында Еңеүгә 70 йыл" миҙалын тапшырыу тантанаһы уҙҙы. Өфө мэры Ирек Ишмөхәмәт улы Ялалов 20 һуғыш ветеранын ошо миҙалға лайыҡ булыуы менән ҡотланы.

Төрлө яҙмышлы кешеләр... Ветерандарҙың һәр береһенең үҙ юлы, үҙ тарихы. Бөйөк Ватан һуғышы тарихы иһә уларҙы берләштергән һәм һәр береһенең күңелендә күҙҙәрҙе йәшкәҙәткән ауыр бер иҫтәлек булып һаҡлана. Бөгөнгө көндә инде унынсы тиҫтәгә киткән бабай-әбейҙәрҙең бәғзеләренә ул ваҡытта 18 йәш тә тулмаған була әле. Улар һуғыштың бар афәтен, ҡыйынлыҡтарын, юғалтыуҙарын үтеп, кисереп, бөйөк Еңеүгә үҙ өлөштәрен индерә, киләсәк быуындарға тыныслыҡ бүләк итә. Ветерандарҙың асылында илһөйәрлек, фиҙаҡәрлек, тыуған ил алдында булған яуаплылыҡты тулы кимәлдә аңлау кеүек оло ҡиммәттәр ярылып ята.

Берҙәм дәүләт имтихандарына ярайһы уҡ өйрәнеп, күнегеп тә алдыҡ кеүек, ләкин йыл һайын ошо мәл яҡынайған һайын, борсолоу-хәүеф тулҡындары ҡабаттан ҡалҡып сыға. Уны тыныс күңел менән ҡаршылап, имен-аман үткәреп ебәреү өсөн балаларҙың төплө белемгә эйә булыуына ныҡлы ышаныс кәрәк - бары шул ғына.

Ләкин ошо "шул ғына" тигән нәмә бик күп факторҙарҙы үҙ эсенә ала. Баланың дөйөм әҙерлек кимәле, тырышлығынан ҡала, иң мөһиме - мәктәптәрҙә уҡытыу сифаты. Ә был инде уҡытыусыларҙың үҙҙәренең дөйөм кимәле, һөнәри оҫталығы һәм уҡытҡан предметы буйынса төплө белеменә туранан-тура бәйле. Ошо тәңгәлдә гел генә ҡыҙымдың математика уҡытыусыһы Гүзәл Фриль ҡыҙы Хәлиуллинаны рәхмәт һәм дә ихтирам тойғоһо менән иҫкә алам. Бәхетебеҙгә күрә, уны тап сығарылыш йылында класыбыҙға етәксе итеп тәғәйенләнеләр. Ул килгәнсе был класс тәртипһеҙлек, дәрес ҡалдырыуҙар, "икеле"гә һөйрәлеүселәр буйынса "беренсе" килә ине.

"Минең көләмәстәремдең асылы шунда - кешеләргә дөрөҫөн әйтәм. Иң көлкөлө шаяртыу был", - тигән Бернард Шоу. Тормоштағы күренештәргә ҡарата балалар күҙлегенән сығып бағыу, улар теленән дөрөҫлөктө ишетеү ни тиклем ҡыҙыҡ та, көлкө лә булыуын ошо көндәрҙә Х. Әхмәтов исемендәге Башҡорт дәүләт филармонияһында үткән "Шаяниум - 2015" шаяндар һәм тапҡырҙар конкурсының финал уйындарына барыусы тамашасы баһаланы.

Ун өсөнсө тапҡыр үткәрелгән "Шаяниум" шаяндар һәм тапҡырҙар конкурсының район этаптарында йәмғеһе - 46, ҡала этабында 20 команда үҙ-ара көс һынашҡан. Ә инде 16 мартта үткән финал уйындарында ярыштың бөтә этаптарында ла уңышлы сығыш яһаусы биш команда - "Башҡорттар.ру", "ХХ централ", "Һупайлы дәрүиштәре", "Хыялый-зыялыйҙар", "Ша-шу-ша" беренселек өсөн көрәште. Баш ҡала мәктәптәре уҡыусылары араһында КВН уйындарын яратып күҙәтеп барыусыларға был командалар күптән яҡшы таныш. Алдағы йылдарҙа тапҡыр шаяртыуҙары менән билдәлелек яулап өлгөргән командаларҙың ҡатнашыусылары үҙгәреүгә ҡарамаҫтан, кимәлдәре шул уҡ юғары ҡалыуы ҡыуандырҙы.

Башҡорт һаналып та, үҙенең туған телен белмәгәндәрҙе күреп, минең дә йөрәгем әрней. Шулай уҡ үҙен мосолман тип һанап та, динебеҙҙең һәр мосолман белергә һәм мотлаҡ үтәргә тейешле булған иң ябай ғына ҡағиҙәләрен белмәгән һәм белергә теләмәгән кешеләр өсөн дә йөрәгем яна. Телебеҙҙе онотоуыбыҙ ҡасандыр бер заман башҡорттоң Ер йөҙөнән бөтөнләйгә юҡҡа сығыу хәүефе менән янаһа (Аллаһ һаҡлаһын!), динде белмәгәндәргә һәм белергә теләмәгәндәребеҙгә әхирәттә, мәңгелек утта яныу ҡурҡынысы бар. Ә быныһы - тағы ла ҡурҡынысыраҡ.

Бер көн, мәсеткә барышлай, урамда элекке танышымды осраттым.
- Ҡайҙа юл тоттоң? - тине ул хәл-әхүәл һорашып алғас.
- Мәсеткә.
- Унда ни йомошоң төштө?
- Йомош, тип ни, намаҙға китеп барам. Бөгөн йома бит...
- Һин нимә, мулла булып алдыңмы әллә?
- Намаҙ уҡымаған өсөн Аллаһы Тәғәлә әхирәттә муллаларға ғына түгел, ә барыбыҙға ла оло ғазап вәғәҙә итә бит. Әйҙә, һин дә бар...
- Әй, мәсет ҡайғыһы юҡ әле бында. Машинаның майын алыштыраһы бар...
- Ә минең был донъяла мәңге йәшәргә иҫәп юҡ, дуҫ кеше. Ана, аҙан да әйтә башланылар...

Бөгөнгө көндә сәхнәгә сығып йырлар өсөн тауыш та, моң да артыҡ әһәмиәткә эйә түгел кеүек. Ләкин был тәү ҡарашҡа ғына шулай, сөнки көн дә тиерлек сәхнә күгендә ҡабынып торған йондоҙҙарҙың күбеһе, тәбиғәт тарафынан бик һирәктәргә генә бүләк ителгән һәләткә эйә булмау сәбәпле, ҡапыл янып, ҡапыл һүнә. Әлбиттә, техник мөмкинлектәрҙе ҡулланып, фонограммалар яҙҙырып, яҡшы продюсер тапҡанда ижад донъяһында оҙаҡ ҡына өйрөлөргә була. Тик күңеле тулы моң булған, ысын ижадты аһәңһеҙ көйҙән айыра белгән тамашасыны оҙаҡ алдап булмай. Шуға күрә халыҡ тарафынан тере тауыш яңғыраған концерттар, башҡорт халҡының көй-моңона оло иғтибар бирелгән тамашалар көтөп алына һәм ҙур аншлаг менән үтә. Башҡортостандың халыҡ артисы, башҡорт халыҡ һәм заманса эстрада йырҙарын оҫта башҡарыусы, халыҡ, төбәк-ара һәм республика кимәлендәге төрлө фестиваль һәм конкурстар лауреаты Ғәзим ИЛЬЯСОВ тамашасыһын бер ваҡытта ла фонограмма менән алдамай, ә тик тере тауыш менән һөйөндөрөүсе йырсыларҙың береһе. Ижадсының бөгөнгө башҡорт сәнғәтен нисек баһалауын белеү маҡсатында үҙенә мөрәжәғәт иттек.

Һөнәренән уңған кешене, һис шикһеҙ, бәхетлеләр рәтенә индерергә кәрәк. Берәүҙәр күңеленә ятҡан, булмышына тап килгән, холоҡ-фиғеленә таман һөнәрҙе тапҡансы яҙмыштарында бер-нисә тапҡыр ҡырҡа боролош яһарға мәжбүр. Ә икенселәр бер һайлаған һөнәренә ғүмерлеккә тоғро ҡалып, унан ҡыуаныс табып, илһам алып, дәртләнеп йәшәй. Бөгөнгө ҡунағыбыҙ - М. Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры актеры, Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың халыҡ артисы, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты, күп һанлы халыҡ-ара театр фестивалдәре лауреаты Хөрмәтулла Ғаззали улы ҮТӘШЕВ та үҙ һөнәренә мөкиббән китеп, башкөллө сумып ижад итеүселәрҙең береһе. Сәнғәт тип аталыусы ҡатмарлы ла, мауыҡтырғыс та донъяла үҙенең лайыҡлы урынын табып, театр олимпының юғары баҫҡысын биләүсе актер менән уның ижадын барлайбыҙ.

Бер ваҡыт "Киске Өфө" гәзитендә донъя күргән "Миҙал таҡҡан миҫалмы?" тигән мәҡәләләге хикәйәтте ҡабат иҫкә төшөргөм килә. Бөйөк шәхестәргә һәйкәлдәр ҡуйылған баҡса буйлап дәрес үткәреп йөрөгәндә бер шәкерт остазынан: "Ә нишләп бында һеҙгә һәйкәл юҡ?" - тип һораған. "Ниңә һәйкәл ҡуйылған?" тигәнгә ҡарағанда "Ниңә һәйкәл ҡуйылмаған?" тигән һорау күпкә яҡшыраҡ түгелме ни?" - тип яуаплаған уҡытыусыһы. Минең бөтә әйтергә теләгәндәремдең төп мәғәнәһе ошо хикәйәттә әйтеп бирелгән дә инде.

Беҙҙең китапхананың фойеһына юғары исемдәргә лайыҡ булған яҡташтарыбыҙҙың фотоһүрәттәре элеп ҡуйылған. Был минең яныма ингән кешеләрҙең йыш ҡына ошо темаға һүҙ башлауына сәбәп булып тора. Юҡ, стендтағы шәхестәргә берәүҙең дә дәғүә белдергәне юҡ. Уратып әйтелгән һүҙҙәрҙә "Ә бит мин дә лайыҡлымын" тигән мәғәнәне генә шәйләргә була. Дәүләт наградаларын алыу-алмау мәсьәләһе күберәк уҡытыусыларҙы борсой, шуға төрлө йылдарҙағы мәғариф бүлеге етәкселәре, РОНО методистары, мәктәп директорҙары адресына күп кенә үпкә һәм рәнйеш һүҙҙәре тыңларға тура килә. "Ыҙғыш алмаһы" булған ошо исемдәр бөтөнләй булмаһа ине, тип уйлап китәм.

Йылдар дауамында бер үк кимәлдә ҡалыусы, яҙыу йәһәтенән дә, материалдарҙың бирелеше яғынан да бер үк сифатта булыусы, яңы авторҙар йәлеп итеү буйынса эшмәкәрлек алып бармаған баҫмалар ҙа була. Уларҙы өйрәнелгән ғәҙәт буйынса алдыраһың, уҡыйһың, ләкин үҙең өсөн бер яңылыҡ та тапмайһың, ҡыҙыҡ һәм үҙенсәлекле сығыштарға ла юлыҡмайһың. Камиллашыу, бар йәһәттән дә яҡшырыуҙы үҙ бурысы итеп алмаған гәзит-журналдар менән тулған беҙҙең ваҡытлы матбуғат баҙары. Шундай бер төрлөлөк араһында үҙенең йөҙө булған, уҡыусыһына һәр саҡ ҡыҙыҡлы мәғлүмәт тәҡдим итеүсе, төрлө быуын вәкилдәренә тәғәйенләнгән гәзитебеҙ - "Киске Өфө"бөҙ барлығына ҡыуанып бөтә алмайым.

Үҙ ваҡытында мин гәзит-журналдарға "ҡаш өҫтөнән" генә, "бармаҡ араһынан" ғына ҡараған кеше инем. Мине ҡыҙыҡтырырлыҡ, күңелемә хуш килерлек нимә тәҡдим итә ала һуң хәҙерге гәзит-журналдар, тигән фекерем "Киске Өфө" менән танышҡандан һуң ҡырҡа үҙгәрҙе. Эйе, тәү ҡарашҡа гәзит ваҡытлы матбуғат донъяһына ниндәйҙер яңылыҡ та индермәй кеүек, ләкин уның биттәрендә донъя күргән һәр мәҡәлә үҙе бер донъя.

Тәрбиәне бала тыумаҫ элек башлаған кеүек, уның сәләмәтлеген хәстәрләүҙе бәпес алып ҡайтыу хаҡында уйланғанда уҡ башларға кәрәк. Йәғни, һәр сабый планлаштырылған булырға тейеш. Бигерәк тә бала табырға әҙерләнгән ҡатын-ҡыҙ барлыҡ тикшеренеүҙәрҙе үтеп, дауаланып, һуңынан ғына ауырға ҡалһын ине. Юғиһә, беҙҙә киреһенсә килеп сыға: ауырға ҡалалар ҙа, шунан ғына дауалана башлайҙар. Әммә ауырлы саҡта ҡайһы бер препараттарҙы ҡулланыу бөтөнләй ярамай. Ата-әсә ошо теләкте - баланы планлаштырыуҙы - ҡағиҙә итеп алһын һәм һау-сәләмәт балаға ғүмер бирһен һәм сабыйының - ҡыҙмы ул, малаймы - сәләмәтлеген даими рәүештә контролдә тотһон ине.

Ҡыҙ баланы әсәй кеше буласаҡ әсәй итеп тәрбиәләргә бурыслы. Был иң элек ҡыҙ баланың гигиенаһына, уны дөрөҫ итеп йыуындырыуға ла ҡағыла. Сөнки дөрөҫ йыуындырыу ҡыҙҙарҙың енес ағзаһында елһенеүҙәр булдырмаҫҡа ярҙам итә. Хәҙер әсәйҙәр балаға памперс кейҙерә лә, үҙенә эш еңеләйтә. Был һис ярамаған эш. Памперсты көнөнә бер-ике сәғәткә, урамда йөрөгәндә йәки берәй ергә барғанда, бала аҫтын еүешләп, һыуыҡ үткәрмәһен өсөн генә кейҙерергә мөмкин. Ә башҡа ваҡытта ул йүргәктә йәки кейемдә булырға тейеш. Юҡһа, бала памперста оҙаҡ йөрөһә, уның сат араһы сейләнеп китә, аллергик реакциялар булыуы ихтимал, елһенеү, мацерация һ.б. күренештәр башланыуы мөмкин. Эйе, памперстар әсә өсөн бик уңайлы, әммә киләсәктә балаңды ниндәй физиологик үҙгәрештәр көтөүен берәү ҙә әйтә алмай.

24 февраль көндө 7 ир-егет Баймаҡтың үҙәк майҙанынан саңғыла Өфөгә юлланғайны. Был марафонды улар Бөйөк Еңеүҙең 70 йыллығына арнаны. Егеттәр ун көн эсендә 400 саҡырым юл үтеп, 5 март 14 сәғәттәр тирәһендә баш ҡаланың Еңеү Паркына килеп етте. Саңғысылар Баймаҡтан килтерелгән сәскәләр гөлләмәһен Еңеү паркындағы Советтар Союзы Геройҙары Александр Матросов (Шәкирйән Мөхәмәтйәнов) һәм Миңлеғәле Ғөбәйҙуллиндар һәйкәленә һалды. Уларҙы бында баш ҡала халҡы, ветерандар, яҡташтары йыр-бейеү, алҡыштар менән ҡаршы алды.

Бөйөк Еңеүҙең 30 йыллығын ҡаршылаған саҡта, 1975 йылда, Башҡортостандың беренсе баш ҡалаһы Темәстән старт алып, ошо юл менән Өфөгә ун саңғысы килеүе тураһында ишетеп белә инек. Ошо марафонды ҡабатларға дәрт иткәс, әлеге егеттәр башта бик ентекләп үтеләһе юлдың планын өйрәнгән, осраясаҡ ҡаршылыҡтарҙы иҫәпкә алып, барлыҡ факттарҙы бизмәнгә һалғандан һуң ғына юлға сығырға тәүәкәлләгән...

Оҙайлы һалҡын ҡыштан һуң килгән яҙ миҙгеле юҡҡа ғына ҡатын-ҡыҙҙар байрамы менән башланып китмәй, ахыры. Гүзәл зат яҙ кеүек наҙлы ла, иркә лә, көләс тә булырға тейеш. Ҡатын-ҡыҙҙың матурлығы ниндәй төшөнсәләрҙән хасил була? Ғүмер көҙөнә яҡынлашып килгәндә лә нисек матур булып ҡалырға? Ҡатын-ҡыҙҙар көнө айҡанлы яҙыусы, Салауат Юлаев исемендәге Дәүләт премияһы лауреаты Таңсулпан ҒАРИПОВА, филология фәндәре кандидаты, З. Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт академияһы уҡытыусыһы Гөлсәсәк САЛАМАТОВА, Башҡортостандың халыҡ артисы, М. Ғафури исемендәге Башҡорт дәүләт академия драма театры артисы Сара БУРАНБАЕВА менән ошо мәңгелек һорауҙарға яуап эҙләп ҡараныҡ.

ХХ быуат башы Рәсәй яҙмышында ҡырҡа боролош яһаған тарихи ваҡиғаларға - революцияларға, һуғыштарға бай булған ҡатмарлы осор була. Илде ялмап алған тетрәнеүҙәр, бер яҡтан, һанһыҙ кеше ҡорбандарына, илдең иҡтисадына ҙур матди зыян килтерһә, икенсе яҡтан, халыҡтың социаль әүҙемлеген арттырыуға, төрлө ойошмаларҙың, милли хәрәкәттәрҙең барлыҡҡа килеүенә булышлыҡ итә.

Ҡатын-ҡыҙ ойошмаларының артыуы ла ошо шарттарҙа бара. Демократик реформалар "көсһөҙ" заттарҙы ла йәмәғәт эштәрендә әүҙемләшергә этәрә. 1905-1907 йылдарҙағы революция йоғонтоһонда хөкүмәт граждандарға төрлө йәмәғәт ойошмалары төҙөүгә рөхсәт бирә. XX быуаттың башында Башҡортостан тарихында тәүге ҡатын-ҡыҙ ойошмалары барлыҡҡа килә. Улар араһында мосолман берләшмәләре айырым урын алып тора. Тикшеренеүселәр мәғлүмәттәре буйынса, үткән быуаттың башынан 1917 йылға тиклем асылған ошондай ойошмаларҙың һаны 70-кә етә. 1907 йылдан Өфөлә эшләй башлаған "Мосолман ҡатын-ҡыҙ ойошмаһы" ("Мусульманское дамское общество") шуларҙың тәүгеһе була.