"Ик - осҡолоҡ, ул һалҡын һыу эскәндән һуң икмәк ашаған хәлдә күкрәктән сыға. Әйтәләр: "ани ик тутти" - уны осҡолоҡ тотто".

Был осраҡта "ик" һүҙенең күкрәктән сыҡҡан тауышты ҡабатлауҙан хасил булыуы беленеп тора.

Икенсе киҫәк. Урта быуаттар.
Бишенсе бүлек. Көньяҡ Урал IV - VIII быуаттарҙа

Көнбайыш Төрки ҡағанаты

Ҡағанатты булдырыусылар һәм уның төп халҡын тәшкил итеүселәр - гундарҙың иң яҡын вариҫтары булған төрки телле ҡәбиләләр.

Башҡорттар күп йоҡларға яратҡан кешегә шаяртып, көлөмһөрәп, "йоҡо сүлмәге" тиҙәр. Бик ҡыҙыҡ һүҙбәйләнеш. Йоҡоно беҙҙең ата-бабалар ни өсөн аш-һыу әҙерләгәндә ҡулланылған сүлмәк менән бәйләнеләр икән? Күптәребеҙ был турала уйланғаны ла юҡтыр, моғайын.

"Атайсал - Ватан көсө" зона форумы был юлы Стәрлебаш районында үтте һәм ул майҙанға Салауат һәм Стәрлетамаҡ ҡалалары, Ғафури, Ишембай, Миәкә, Стәрлетамаҡ, Фёдоровка һәм Стәрлебаш райондары вәкилдәрен тупланы.

Мәғлүм булыуынса, үткән аҙнала Рәсәй хәрби көстәре Авдеевканы нацистарҙан азат итте, тип белдерҙе донъя мәғлүмәт сығанаҡтары. РФ Оборона министрлығы мәғлүмәттәренән билдәле булыуынса, был ҡала өсөн барған һуғыштарҙа ҡаршы яҡтар бер көн эсендә генә лә 1500 хәрби хеҙмәткәрен юғалтты. Украина боевиктарының ҡалғандарына ҡорал һәм хәрби техникаларын ташлап, ашығыс рәүештә тырым-тырағай ҡаланан сығып китергә тура килде.

Йыл да үткәрелә торған, әммә һис кенә лә ялҡытмаған һәм ҡыҙыҡһыныуҙы баҫмаған саралар бар. Педагогтарҙың һөнәри оҫталығын һынай торған "Башҡортостандың баш ҡалаһының йыл уҡытыусыһы" һәм "Башҡортостандың баш ҡалаһының башҡорт теле һәм әҙәбиәте йыл уҡытыусыһы" конкурстары ла шундайҙарҙан. Ярыштарҙың быйылғы еңеүселәре ошо көндәрҙә Өфөнөң Ҡала мәҙәниәт һарайындағы тантана барышында билдәләнде.

Ул йырға ғашиҡ. Уның йөрәге тулы йыр-моң. Сәнғәткә булған һөйөүенән ҡасып, көтөүсе лә булып ҡарай, тракторға ла ултыра, шахтаға ла төшә... Әммә ул ҡайҙа ғына йөрөмәһен, йөрәгенә тулған көй-моң, күңелен ҡанатландырған илһам ҡошо уны ташлап китергә уйламай. Һөҙөмтәлә, ул үҙ-үҙеңдән ҡасып булмауына, йыр-моңдан айырыла алмауына төшөнә.

Башҡортостандың ғаилә, хеҙмәт һәм халыҡты социаль яҡлау министры Ленара Иванова үҙенең телеграм-каналында Әбйәлил районынан йәш тракторсы ҡыҙ менән таныштырҙы.

"Мин ағайһыҙ үҫкән малай…Туҡмалдым һирәк-мирәк…Ә бөтөнләй туҡмалмаҫҡа мотлаҡ бер ағай кәрәк", тип башлана Әнғәм Атнабайҙың бер шиғыры. Мин үҙем, әлбиттә, ағайһыҙ үҫмәнем. Бер туған ике ағайым бар. Өлкәне - Ғайса, минән ун биш йәшкә олораҡ, инде һикһәнде аша атлаған. Ә Юлай ағайымдан мин ни бары өс йәшкә кесемен. Бына шул Юлай ағай хаҡында бөгөн һүҙем. Ин шәә Аллаһ, ошо ҡәҙерле кешем быйыл етенсе тиҫтәһен тултыра.

Башҡортостандың халыҡ шағиры Мостай Кәримдең "Уңдым" тигән шиғырында әйтелгәнсә, ғүмер юлының бер миҙгеленә барып еткәс, барыһынан да уңғанһыңмы, әллә туңғанһыңмы икәнде самалар, аңлар мәл етә. Кем нисектер, ә бына Стәрлетамаҡ театр-концерт берләшмәһенең директоры, филология фәндәре кандидаты, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре Харис Зәбих улы ӘБДРӘХИМОВ, шағир кеүек үк, "Эйе, уңдым, күп нәмәнән уңдым" тип әйтә алыр шәхестәрҙең береһе. Уның ғүмер юлы тураһында әңгәмәләштек.

Икенсе киҫәк. Урта быуаттар.
Бишенсе бүлек. Көньяҡ Урал IV - VIII быуаттарҙа

V-VIII быуаттарҙа Көнсығыш Урал аръяғы ҡәбиләләре

Бакал ҡәбиләләренең көньяҡ күршеләре - Иртыш йылғаһының ике яҡ яры буйында һәм Ишем йылғаһының түбәнге өлөшөндә йәшәгән подчеваш мәҙәниәте ҡәбиләләре.

Халыҡтың юҡ тигәндә лә тинләп-һумлап бер аҙ туплай барған йыйынтығы була. Кемдер уны балаһының киләсәге, уҡыуы өсөн һала бара, кемдер кредитҡа бәйләнмәйенсә генә машина алырға теләй, ә кемдер, айырыуса өлкән йәштәгеләр, һуңғы юл сығымдарын яҡындары өҫтөнә ауҙармаҫҡа теләп, пенсияһынан өҙөп-йолҡоп йыя тора. Һәм улар бөтәһе лә әҙме-күпме аҡсаларын инфляциянан һаҡлау өсөн отошлораҡ һаҡлыҡ варианттары эҙләй.

Әйткәндәй, 2024 йылда был йәһәттән бер ни тиклем килем алырға мөмкинлек бар, ти финанс буйынса эксперттар. Ошо хаҡта "Московский комсомолец" гәзите (№6, 2024) хәбәрсеһе һорауҙарына финанс белгестәре А.Разуваев, А.Кокорева, А.Калманович яуаптар бирә.

Үткән аҙнаның донъя киңлегендә шаңдау алған ваҡиғаларының береһе Рәсәй Президенты Владимир Путиндың АҠШ журналисы Такер Карлсон менән әңгәмәһе булды. Был ваҡиға бөтөн илдәрҙең дә киң мәғлүмәт сараларында үҙәк урын алды. Европала хатта уны "мәғлүмәти бомба", "медиа-блокаданы йырыу" тип тә атай һалдылар.

Яҡын ғына таныштарҙың ҡыҙы кейәүгә сығырға йыйына, бер нисә айҙан, егете отпускыға ҡайтҡас, ғариза бирергә һүҙ ҡуйыштылар. Тик шул мәлдә ҡыуанышып, ҡанатланып йөрөгән йәштәрҙең изге ниәтенә тотҡарлыҡ була яҙып ҡуйҙы.

Хәҙер бит яңылыҡ йәшен тиҙлегендә тарала, улар интернеттан тормош ҡорорға йыйынған парҙарҙан генетик ярашлылыҡ хаҡында белешмә талап ителеү ихтималлығы хаҡындағы хәбәрҙе уҡып, аптырашта ҡалдылар: быны нисек аңларға һәм ул белешмә артынан ҡайҙа, күпме йөрөргә кәрәк буласаҡ? Уларға эйәреп, тағы бер нисә кеше Бәйләнештә был хәбәрҙе ғәжәп ҡылып, комментарий яҙып һалды. Бәхеткәме, бәхетһеҙлеккәме - күп тә үтмәне, әлеге имеш-мимеш буйынса асыҡлыҡ индерелә һалды: БР Дәүләт Йыйылышы - Ҡоролтай рәйесе Константин Толкачев парламенттың был мәсьәләне ҡарарға йыйынмауы һәм тормош ҡорорға ниәтләүсе парҙарҙан мотлаҡ генетик экспертиза хаҡында белешмә талап ителмәйәсәге хаҡында белдерҙе. "Беҙ кемдең был донъяға тыуасағын, ә кемдең юҡ икәнен хәл итә алмайбыҙ", - тине ул.

2025 йылдың 1 сентябренән республикала тарих фәненә "Тыуған яғыбыҙ тарихы. Башҡортостан" тигән курс индерелә.

Гәзит уҡыусыларыбыҙ араһында баш ҡалалағы театрҙарға яратып йөрөгән тоғро тамашасылар күптер. Шуға ошо өлкәләге яңылыҡтар менән таныштырыу ниәтендә был юлы М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театрының баш режиссеры Рөстәм Милләт улы ХӘКИМОВ менән коллективтың һуңғы осорҙағы эшмәкәрлеге тураһында әңгәмәләштек.

Өфө ҡалаһындә йәшәүсе Мортаза исемле 4 йәшлек малайҙың әсәһе Лениза Булат ҡыҙы Нафиҡова һөйләй: 2003 йыл. Мин 2-се курс студенты. Ҡурҡыу белмәгән, юғары маҡсат менән янып йөрөгән 19 йәшлек ҡыҙ бала. Мортаза Рәхимовты Президентлыҡҡа үткәреү кампанияһында агитацион эш алып барыусылар рәтендә йөрөйөм.

- Әсәй, һин мине яратаһыңмы?
- Әлбиттә, яратам.
- Ә ниңә шулай тип миңә әйтмәйһең?
- Һүҙ менән ишеттереүҙәме ни эш?
- Эйе, һин һәр ваҡыт шулай тип әйтеп тор...
- Ҡыҙым менән ошондай һөйләшеү булды яңыраҡ, - тине бер ханым. - Инде ҙурайып бөткәс, университеттың III курсында уҡый бит инде, ҡосағыма һыйынып, иркәләнеп, яраттырып сығып китте. Үҫкәс тә, бәләкәй саҡтағы һымаҡ, һөйөүгә мохтаждыр тип уйламай инем...

йәки "Президент Рәхимов" романына бер ҡараш

Күренекле яҙыусы, йәмәғәт эшмәкәре, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Ғәлим Хисамовтың "Ағиҙел" журналының 2020 йылғы август һанында баҫылған документаль романы Башҡортостандың Беренсе Президенты Мортаза Ғөбәйҙулла улы Рәхимов тураһында, ул "Президент Рәхимов" тип атала. Әҫәрҙең икенсе өлөшө 2021 йылда журналдың 10-11-се һандарында донъя күрҙе. Романда күренекле шәхесебеҙҙең:
- бер кемгә лә оҡшамаған үҙенсәлекле характеры;
- холҡоноң башҡалар күҙлегенән сәйер булып тойолған күркәм яҡтары;
- ябайлығына уралған тәрән диҡҡәте;
- шаянлығына төрөлгән етдилеге;
- тәүәккәллеге;
- парадоксаль ихласлығы;
- халҡына хас эскерһеҙлеге;
- нәзәкәтле кинәйәһе;
- ил, ватан, моң, хеҙмәт һөйөүсәнлеге һ.б. сифаттары бар тулылығында художестволы деталдәр, әҙәби алымдар менән бәйән ителә. Ошо уңайҙан документаль роман авторы Ғәлим ХИСАМОВҡа бер нисә һорау менән мөрәжәғәт иттек:

Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт институтының һынлы сәнғәт факультеты деканы, Башҡортостан Рәссамдар союзы ағзаһы, Башҡортостандың атҡаҙанған рәссамы, Ш. Бабич исемендәге республика дәүләт йәштәр премияһы лауреаты Әмир МӘЖИТОВтың картиналары фәлсәфәүи тәрәнлек һәм милли рух менән айырылып тора. Иң әүҙем ижадсы булыуы менән бер рәттән, ул киләсәк быуын тураһында хәстәрлек күрә. Йәш рәссамдар уны үҙҙәренең остазы тип атай. Талантлы рәссам беҙ биргән һорауҙарға ихлас яуап бирҙе.