2023 йылдың Башҡортостанда "Атайсалға - изге ғәмәлдәр" йылы итеп иғлан ителеүе күп кенә башланғыстарға юл асты. Иң беренсе нәүбәттә үҙ атайсалында, йәғни тыуған ауылдарында йәшәүселәр был башланғысты тыуған яғын тәртипкә килтереү, сүп-сарҙы таҙартыу, ағас ултыртыу, зыяраттарҙы кәртәләп алыу тип аңлап, ошо йүнәлештәге эштәрҙе йәнләндерһә, тыуған яҡтарынан алыҫта, ҡалаларҙа йәшәүселәр ҡасандыр бик әүҙем эшләгән яҡташтар ойошмаларын ҡайтанан тергеҙеп, тыуып-үҫкән төбәктәренә ярҙам итә башланы.

Тиҙҙән бөтә ил буйлап моңло ҡыңғырау сыңлап, сығарылыш уҡыусыларын оло тормош юлына баҫтырыу мәле лә етәсәк. Тулҡынландырғыс та, бер аҙ моңһоу ҙа осор булыуға ҡарамаҫтан, ул белем усаҡтары коллективы өсөн тынғыһыҙ мәл: имтихандар, тантанаға әҙерләнеү, киләһе уҡыу йылына яңы уҡыусылар ҡабул итеү. Бөгөн гәзит уҡыусыларҙы алдынғы уҡыу йорттарының береһе булған Республика инженер лицей-интернаты менән таныштырыу маҡсатында инновацион эшмәкәрлек буйынса директор урынбаҫары Айнур ӘМИРХАНОВ менән әңгәмә ҡорҙоҡ.

Былтыр көҙөн генә Ишембай ҡалаһында шаулап-гөрләп "Торатау мираҫы" асыҡ төбәк-ара фольклор фестивале уҙғайны. Был юлы Торатау үҙ биләмәһенә моңлоларҙы йыйҙы: 8 апрелдә "Торатау моңо" башҡорт хор коллективтары һәм вокал ансамблдәренең IV Асыҡ республика фестиваль-конкурсында ҡатнашыусыларҙы сәләмләне Ишембай ҡалаһы.

Ошо көндәрҙә Башҡортостанда уҡыусы балаларҙы үҙҙәре белем алған мәктәп тормошона әүҙем йәлеп итеү маҡсатында ойошторолған "Мәктәптәрҙе инициатив бюджетлау"ға старт бирелде. Был сараның маҡсаты - уҡыусыларҙың гражданлыҡ ҡарашын формалаштырыу, уларҙы үҙаллы һайларға, ҡарарҙар ҡабул итергә, яуаплылыҡҡа, тирә-яҡ мөхитте төҙөкләндереү буйынса мәсьәләләрҙе педагогтар менән берлектә хәл итергә өйрәтеп үҫтереү. Балаларға үҙҙәре уҡыған белем усағында уңайлы шарттар булдырыу, заманса йыһазландырыу, үҙҙәре өсөн мөһим проекттарҙы тормошҡа ашырыу мөмкинлеге биргән был эшкә республикабыҙҙың бик күп район-ҡалаларынан әүҙем ҡушылдылар. Ә беҙ иһә, редакциябыҙға килгән хәбәр-хаттар аша Әбйәлил районы мәктәптәрендә уҡыусыларҙың башланғысын көткән эштәр менән ҡыҫҡаса ғына танышып үтәйек.

Өфөлә бишенсе тапҡыр "Ҡанатлан!" мәктәп мәғарифы форумы педагогтарҙы йыйҙы. Төбәк мәғариф системаһы үҫеше мәсьәләләрен уртаға һалып һөйләшеү урынына әүерелгән был сарала быға тиклем дә мөһим ҡарарҙар ҡабул ителгәйне, мәҫәлән, биш көнлөк уҡыу режимына күсеү, йәш уҡытыусыларға гранттар, полилингваль белем биреү системаһын үҫтереү кеүек бөгөн уңышлы эшләп килгән проекттар шулар рәтенән. Быйыл да ул мәғариф системаһына яңы һулыш өрҙө.

Дворян нәҫеленән булған Валерия Порохова Ҡөрьән-Кәримде 12 йыл тәржемә итә. Быға тиклем Ҡөрьәндең бер нисә тәржемәһе була, тәүгеһе Петр Беренсе заманынан уҡ билдәле. Ләкин улар сит ил тәржемәһенә ҡарап эшләнгән була. Ҡөрьәнде ғәрәп теленән тура тәржемәләүселәр - улар Саблуков, Крачковский һәм Порохова. Сығышы менән дворян ҡатыны Валерия Пороховаға үҙенең тәржемәһен ҡанунлаштырыуҙы 10 йыллап көтөргә, бик күп инстанциялар үтергә тура килә. Түбәндәге мәҡәләне интернетҡа һалған кеше шулай тип яҙған: "Мин был Валерия Порохова менән әңгәмәне 1998 йылдың 7 июнендә баҫылған ниндәйҙер бер гәзиттән киҫеп алып, хәҙерге көнгә тиклем һаҡлағанмын. Бында яҙылғандар хәҙер ҙә ҡыҙыҡлы тип уйланым". Беҙ ҙә шулай тип уйлап, уны уҡыусыларыбыҙға тәҡдим итергә булдыҡ.

Алмағас - баҡсасыларҙың иң яратып үҫтергән ағасының береһелер, моғайын. Селекция менән шөғөлләнеүселәр ҙә был культураның әллә күпме яңы сортын сығарған, шуға ла бөгөн ул республиканың һәр төбәгендә үҫә. Башҡортостандың климаты һалҡын, вегетация осоро ҡыҫҡа һәм дымлы булған төньяҡ-көнсығыш яғында, Салауат районында йәшәүсе, Лағыр урта мәктәбенең биология һәм химия уҡытыусыһы Зәбир Рәүеф улы СИТДЫҠОВ та баҡсаһында алмағастың төрлөһөн үҫтерә. Уның менән баҡса үҫтереү серҙәре тураһында әңгәмәләшәбеҙ.

Ошо көндәрҙә М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры Башҡортостандың халыҡ шағиры, бөйөк һүҙ оҫтаһы Мостафа Сафа улының тағы бер бик тәрән фәлсәфәүи әҫәре буйынса яңы спектаклде сәхнәгә сығарҙы. "Ауыл адвокаттары" тигән повесть буйынса ҡуйылған "Силсәүит, Алдар һәм Адвокат" театрҙың күңелдәрҙе йылытыр, уйландырыр тамашалары рәтен тағы тулыландырҙы.

Иртәгеһен инде бала түгел, үҙе үк ныҡлы ҡарарға килгәйне, баланы йонсотоп, етемһерәтеп, бер ҡайҙа ла алып йөрөргә кәрәкмәй, ни булһа ла ошонда бергә күрерҙәр. Бала ла ҡый һауытында ятһа ла һыуыҡ алдырмағайны, үҙен тыныс, сабырлы тота, ихласлап имә, тыныс йоҡлай. Тыныс булһа ла, бала барлығы бер беленмәһә бер беленер бит, ни тиһәң дә, дөйөм ятаҡ, коридорҙан унда-бында үтеп-һүтеп йөрөйҙәр. Ярай әле ике яҡ бүлмәләр буш тора, уның ҡарауы, ишеге йоҡа фанера таҡтанан, тауышты ғына түгел, коридорҙан иҫкән елде лә тишек-тошоғонан еңел үткәрә. Пружиналы карауатының аҫтында одеал ята ине, шуның менән ныҡлап ишекте нығытырға тотоноп китте: ошолай итһәң, тауышты ла үҙенә һеңдерер, елде лә тотоп ҡалыр. Аҙна ниндәйҙер елкенеү, күңелле мәшәҡәттәр менән һиҙелмәй ҙә үтеп китте. Йома көн төштән һуң ентекләп ҡырынып, душ аҫтына баҫып йыуынып алды, таҙа кейемдәрен, тубыҡтары тупайып беленеп, балаҡтары торбаланып киткән салбарын үтекләп кейҙе.

Быйыл март айында "Ағиҙел" журналының сыға башлауына 100 йыл тулды. Ошо уңайҙан журналдың ижади составын тәшкил итеүсе биш хеҙмәткәргә, биш әҙипкә - журналдың баш мөхәррире Мөнир Ҡунафинға, баш мөхәррир урынбаҫары Әхмәр Ғүмәр-Үтәбайға, яуаплы сәркәтип Луиза Кирәеваға, шиғриәт бүлеге мөхәррире Гөлнара Хәлфетдиноваға, проза бүлеге мөхәррире Салауат Әбүзәргә - бишәр һорау менән мөрәжәғәт иттек. Әңгәмәнең үҙенсәлеге шунда: һорауҙарға яуап биреүселәр, бер-береһенең яуабын ишетмәйенсә, уҡымайынса, үҙаллы фекер йөрөттө.

Әхмәтзәки Вәлиди өҫтәле Башҡортостан Милли музейы филиалы - Ишембай районы Көҙән ауылындағы Әхмәтзәки Вәлиди музейында МАЗВ ОФ-11 һаны аҫтында һаҡлана. Өҫтәлдең музейға килеп эләгеү тарихы бик ҡыҙыҡлы.

Беренсе киҫәк. Боронғо дәүер.
Өсөнсө бүлек. Иртә тимер эпохаһы

Археологтар ошондай системалы нығытмалары булған ҡаласыҡтарҙың Урал аръяғы өсөн яңы күренеш булып, уларҙың барлыҡҡа килеүен ошо төбәк ҡәбиләләренең бынан алдағы дәүерҙән бирле шундай архитектура хас булған Арал буйы ҡәүемдәре менән бәйләнештә йәшәүе һөҙөмтәһе итеп аңлата.

"Киске Өфө" гәзитенең быйылғы 4-се һанында Зәкирйән Әминевтың "Ҡатын-ҡыҙмы, әллә ҡыҙ-ҡатынмы?" тигән мәҡәләһен уҡығас, мин дә үҙемдең фекерҙәрем менән бүлешергә баҙнат иттем.

Мин интернетһыҙ заманды белмәгән һәм күрмәгән йәш кеше, йәғни мин тыуғанда кәрәҙле телефон да, интернет та киң таралғайны инде. Хатта мин стационар телефонды ла мәктәп директоры бүлмәһендә тәүге тапҡыр күрҙем. Беҙҙең быуын мәғлүмәти ҡытлыҡ кисермәне, хатта уның артығы менән беҙгә яуыуына бәләкәйҙән өйрәнеп үҫтек, тимәксемен.

М. Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры асылған йылдарҙан алып тиерлек унда актриса булараҡ эш башлаған, өс тиҫтә йыл эсендә бик күп спектаклдәрҙә матур ролдәр башҡарған һәм ошо көндәрҙә күркәм юбилейын билдәләгән Башҡортостандың халыҡ артисы Альбина Кашанова менән ижад юлы, остаздары һәм йәштәр тураһында әңгәмәләштек.

Ейәнсура районы Иҫәнғол ауылындағы Башҡорт гимназия-интернаты педагогия хеҙмәте ветераны, "Тормош һабаҡтары" программаһы һәм дәреслектәре авторы, яҙыусы, Салауат Юлаев ордены кавалеры Мәрйәм Сабирйән ҡыҙы Бураҡаева исемен йөрөтә. Республикабыҙҙа тәүгеләрҙән булып үҙ районында башҡорт гимназияһы ойошторған ил инәһе һалған матур традициялар, милли рух, милли тәрбиә дауам итә бында. Халыҡ педагогикаһына нигеҙләнеп тәрбиәләнә беҙҙә уҡыусылар, халыҡ ижадына, телгә, моңға, тарихҡа һөйөү һалына илһөйәр, телһөйәр балалар күңеленә.

Баҡса күптәрҙең яратҡан шөғөлөнә әйләнә бара һәм халыҡ йығылып ятып йәшелсә-емеш үҫтерә бөгөн. Ҡалала йәшәп, баҡса эшен үҙ итеүселәр ҙә бик күп. Йырсы, ҡурайсы, Башҡортостандың халыҡ артисы Сәғиҙулла БАЙЕГЕТ тә үҙе үҫтергән уңышты фотоға төшөрөп, социаль селтәрҙәрҙә күрһәтеп тора. Беҙҙе бигерәк тә Башҡортостан ерлеге өсөн ятыраҡ, тәбиғәт шарттары ҡатыраҡ булыу сәбәпле, тәрбиәләүе мәшәҡәтлерәк булған йөҙөм (виноград) ҡыҙыҡһындырҙы.

Был донъяла иң ҡыҙығы - кешеләрҙең үҙ-ара мөнәсәбәтелер. Бигерәк тә, ирҙәр менән ҡатын-ҡыҙҙарҙың, ҡапма-ҡаршы енестәрҙең, үҙ-ара һыйышып (бәлки, һыйышмай) йәшәүе мауыҡтырғыс тамаша. Ғаилә ҡороп, юридик яҡтан ир менән ҡатын статусында йәшәүселәрҙең үҙ-ара мөғәмәләһе иһә тағы ла ҡыҙығыраҡ - күпме ғаилә, шунса тормош, шунса спектакль - комедияһы ла, драмаһы ла, ҡыҙғанысҡа, трагедияһы ла бар. Үҙенең алтын балыҡ тураһындағы әкиәтендә бөйөк Пушкин бынан ике быуат элек үк ир менән ҡатын араһында иң йыш осраған хәлде бик тәфсирләп аңлатҡан. Ҡатын-ҡыҙға ни кәрәк: баш өҫтөндә ышыҡлар ҡыйығы, һыйындырыр йылы мөйөшө булһа, етә. Әммә оҙаҡҡа түгел: бер ҡатлыһы булһа, ике ҡатлыһынан баш тартмаҫ, алтын һарайҙа йәшәһә лә эсен тишмәҫ. Ә ир кеше? Ул - табыусы, балыҡ тотоусы. Тик алтын балыҡ һәр ирҙең ауына эләкмәй шул...

Гәлсәр Байғусҡарова. "Күңел". Концерт иғланынан ап-асыҡ, яҡты йөҙлө, янып торған күҙҙәр баға. Өмөт-хыялға тулы ҡарашы менән үҙенең күңел донъяһына саҡыра.

Бына М.Кәрим исемендәге Милли йәштәр театры сәхнәһенә сағыу уттар яҡтыһына сорналып, йәш йырсы сығып баҫа. Уның тирәләй берәм-берәм Мәскәү һәм Башҡортостан музыканттары теҙелә. Зал тын ҡалып Гәлсәрҙең сығышын тыңлай. Моңло күңелдән күңелдәргә моң тула...

Ҡайтып инде. Алып ҡайтҡанын әҙерләне лә уны банкаға ҡойоп, ауыҙына осон энә менән тишеп, имеҙлек кейҙергәс, эсемлектең эҫе түгеллеген самалап усында йомоп ултырҙы. Юҡ, былай бармай, аҙыҡты иң башта үҙеңә тәмләп ҡарарға кәрәк, ни тиһәң дә, аптека әйбере, ә ул аптекалар хәҙер ямғырҙан һуң ҡалҡҡан бәшмәктәрҙәй аҙым һайын, билдәле, күп тауарға ышаныс аҙая һәм кәмей.