Стәрлетамаҡ ҡалаһында "Өлгөлө башҡорт ғаиләһе" республика конкурсының финал этабы һәм еңеүселәрҙе бүләкләү тантанаһы үтте. Конкурс "Етегән" республика байрамы сиктәрендә ойошторолдо. Сара ғаилә институты абруйын нығытыуға, халыҡты республиканың мәҙәни киңлегенә әүҙем йәлеп итеүгә, әхлаҡи-эстетик нигеҙ булдырыуға, башҡорт фольклорын һаҡлау һәм үҫтереүгә, ғаилә ҡиммәттәрен популярлаштырыуға йүнәлтелгән. Бәйге 2021 йылдан алып уҙғарыла, ойоштороусылары - Башҡортостандың Мәҙәниәт министрлығы, Халыҡтар дуҫлығы йорто, Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы.

- Аллаһы Тәғәләгә тәүәккәлләнеп, ниәттәрҙе теүәлләгәндән һуң, алдан уҡ дөрөҫ туҡланыу саралары күрелә. Иң беренсе милли, ябай аҙыҡтар ҡулланыуҙы күҙ уңында тотам. Ит ризыҡтарын кәметеү ҙә күҙ уңынан ысҡындырылмай, сөнки итте эшкәртеү өсөн организм күп көс сарыф ителеүен беләбеҙ.

Баҡса тигәндә, иң тәүҙә күҙ алдына кишер-һуған, томат-ҡыяр баҫһа ла, арабыҙҙа ошо ябай ғына файҙалы шөғөлдө юғары сәнғәт кимәленә күтәреп, иҫ киткес матурлыҡ тыуҙырыусылар ҙа күп. Мәҫәлән, Әбйәлил районы Байым ауылында йәшәүсе Элиза АБДРАХМАНОВА баҡсаһында был төбәккә хас булмаған абрикос, әстерхан сәтләүеге кеүек ағастарҙан тыш, ябай булмаған сәскәләрҙең бихисап төрҙәре үҫә.

йәғни ул үҙеңдән артып ҡалғанда ғына башҡаға бирелә

Юлдан китеп барыусы бер йәйәүле сүлмәк күреп ҡала һәм уны таяғына эләктереп, ситкә ырғыта (Мосолман кешеһе юлсыға ҡамасауларҙай, зарар килтерерҙәй әйберҙе юлдан ситкә сығарып ташларға бурыслы). Сүлмәк эсендә йылан булған икән. Йылан сүлмәктән сығып йәйәүлегә ташлана.

6-7 мартта Салауат дәүләт башҡорт драма театрында күренекле шағир, прозаик, драматург, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Салауат Әбүзәрҙең "Хазина" комедияһы буйынса спектакль премьераһы тулы аншлаг менән үтте. Спектаклде сәхнәгә театрҙың баш режиссеры Лиана Ниғмәтуллина ҡуйған, рәссамы - Юлиә Сиражетдинова, композитор - Риф Сәлишев, хореограф - Эмиль Һөйәрғолов, "Башҡортом" йырының авторы - Револь Ғималов.

Мозафар гел шулай иртә, таң тишегенән, офоҡ ситенә таң ойотҡоһо ҡуныр-ҡунмаҫтан тора. Бөгөн дә ғәҙәтенсә һиҫкәнеп уянды ла бер килке түшәгендә әйләнгеләп ятты, шунан иҫке курткаһын яурындарына һалып, аяҡтарына таушалып бөткән шипатайҙарын кейеп, балконға сығып, кисә ятырҙан алда тартып, тәҙрә ҡашағаһында ҡалдырған тәмәке төпсөгөн ҡабып, яңынан тоҡандырҙы, тәрән итеп һурҙы. Ағыулы төтөн тын буйын хәтәр әсетеп ебәрҙе. Һул ҡулы менән түшен ҡармап, быуылып йүтәлләне. Шунан ҡарашын уң ҡулда офоҡта тимгелләнеп күренгән тау һыртына ҡарай йүнәлтте. Киртләстәр әлегә беленеп һыҙатланмаған, тимәк, таң атыу түгел, һыҙылмаған да әле.

Башҡорттарға баҫалҡылыҡ хас икәнен ураған һайын ҡабатлап тормағанда ла, был сифат һәр саҡ үҙен һиҙҙертә. Тәүҙә уларҙы әңгәмәгә ризалатып булмай, һуңынан бөтә нәмә тураһында һөйләргә ризалар, әммә үҙҙәре, ғаиләләре тураһында һөйләүҙән ҡырҡа баш тарталар. Бөгөнгө әңгәмәсем дә республикала билдәле, былтыр илдәге 54 аграр вуз ректоры араһында "Йыл ректоры" исеменә лайыҡ булған шәхес. "Был минең генә түгел, ә коллективымдың ҡаҙанышы", - тип кенә һүҙҙе икенсегә бора һала. Шул уҡ ваҡытта ул - профессор, техник фәндәр докторы, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған фән эшмәкәре, Рәсәй Федерацияһы юғары мәктәбенең атҡаҙанған хеҙмәткәре, РФ ауыл хужалығы министрлығының Волга буйы федераль округы вуздарының ректорҙар советы рәйесе, әүҙем дәүләт һәм йәмәғәт эшмәкәре. Хәйер, алма ағасынан йыраҡ төшмәй - уның атаһы ла республикала билдәле шәхес бит. Шулай итеп, редакциябыҙҙың бөгөнгө ҡунағы - Башҡорт дәүләт аграр университеты ректоры Илдар Исмәғил улы ҒӘБИТОВ.

Беренсе киҫәк. Боронғо дәүер.
Өсөнсө бүлек. Иртә тимер эпохаһы

Ырымбур өлкәһенең көньяғында 1987-1988 йылдарҙа А.Х. Пшеничнюк тарафынан ҡаҙып асылған Филиппов ҡурғаны ошо дөйөм ҡағиҙәнән айырылып тора. Уның диаметры 100 м, бейеклеге 9 метрҙан ашыу, ул байтаҡ киң ҡәбер (21x19м, тәрәнлеге 2м) өҫтөнә өйөлгән, бер стенаһында ерләү өсөн соҡоп эшләнгән ҡәбер урыны була. Моғайын, ошо киң ерләү камераһының ағас иҙәнле бүрәнә бураһы һәм түбәһе, ә өҫтә, ерҙең боронғо өҫкө ҡатламы кимәлендә, бер нисә ҡатлы бүрәнә түшәме булғандыр.

Өфө башҡорттары ҡоролтайы "Киске Өфө" гәзите, Өфө тарихы музейы менән берлектә Рәсәйҙә иғлан ителгән "Педагог һәм остаз" йылына арналған сараларҙы түңәрәк ҡор менән башлап ебәрҙе. Унда баш ҡала мәғарифы өлкәһендә оҙаҡ йылдар эшләүсе тәжрибәле спикерҙар - Өфө күп профилле профессиональ колледжы директоры, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған халыҡ мәғарифы хеҙмәткәре, педагогия фәндәре кандидаты Сынтимер Биктимер улы Баязитов, Өфө фән һәм технологиялар университетының Башҡорт филологияһы, көнсығыш телдәр һәм журналистика факультеты деканы, филология фәндәре докторы, профессор Гөлфирә Риф ҡыҙы Абдуллина, филология фәндәре кандидаты Фәнзил Бүләк улы Санъяров "Кем ул остаз? Остаз булыу еңелме? Оло йәштәге һәр кем остаз тип атала аламы?" тигән һорауҙарға яуап эҙләп, баш ҡаланың башҡорт гимназиялары, лицейҙары уҡытыусылары, уҡыусылары, студенттары менән фекер алышты.

Ҡыштың һуңғы көнө - 28 февраль ҡояшы, үҙ буранына сәсәй-сәсәй, тоноҡ, ҡараңғы офоғона тәгәрәй ине. Сәғәткә ҡарағас, аһ итем! Өлгөрмәйем! Башҡорт асыҡ КВН лигаһының Ҙур фестивале башланырға ярты ғына сәғәт ҡалған! Такси саҡыртырғамы, автобусҡа ултырырғамы? Маршрут таксиһы - иң шәбе! Туҡталышҡа барып еттем дә, тоҡос автобустарҙың береһенә инеп тә ҡунаҡланым...

Бөгөн ҡала халҡына, фатирым бар, тип ирәйеп йәшәргә тура килмәй, сөнки кеше өсөн төп йәшәү шарты булып хеҙмәт иткән "баш осондағы был ҡыйыҡ" бер ҡасан булмағанса ғәййәт ҡиммәткә төшә һәм етди проблемаға әүерелә башланы. Юҡҡа ғына үҙәк матбуғат эксперттары фатир өсөн тотонолған сығымдарҙы һәм коммуналь "һалым"дарҙы кеше кеҫәһен хаяһыҙ рәүештә талау тип атамайҙыр.

Ҡыш буйына ҡыҫылып, өйҙә генә ултырғандан һуң, халыҡҡа бер аҙ яҙылып алырға ваҡыт та етте. Баҡса мәшәҡәттәре көтә беҙҙе алда, йәмәғәт! Ауыҙ өсөн көҙ яҡшы, яҙ ул күҙ өсөн генә яҡшы, тиһә лә халыҡ, көҙҙөң уңышын яҙҙан хәстәрләү мөһим. Ошоно иҫәпкә алып, бөгөн Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө федераль тикшеренеү үҙәгенең Көньяҡ Урал ботаника баҡса-институты ғилми хеҙмәткәре, биология фәндәре кандидаты Ирина Нәғим ҡыҙы АЛЛАЯРОВАны редакцияға саҡырҙыҡ. Уның менән яҙ башындағы баҡса эштәре, үҫентеләр сәсеү, уларҙы тәрбиәләү хаҡында һүҙ алып барасаҡбыҙ.

Мин ғүмер буйы гәзит-журнал уҡып үҫкән быуын вәкилдәренең береһе булам. Бала саҡтан килә был яҡшы ғәҙәт. Ул замандарҙа матбуғат баҫмаһы алдырмаған ғаилә һирәк ине ауылдарҙа. Минекеләр кеүек, уҡытыусылармы атай-әсәйҙәребеҙ, әллә ябай колхозсылар, йә эшселәрме - бөтәһелә гәзит алдырып уҡырға әүәҫ инеләр. Уҡып ҡына ла ҡалмайҙар, аҙаҡ теге йә был мәҡәлә, унда күтәрелгән мәсьәләләр буйынса өйҙә лә, эштәрендә лә бергәләп һөйләшер, фекер алышыр булдылар.

Их, сергетыштары!

Бөрйән районы "Ағинәй" йәмәғәт ойошмаһы ағзалары тергеҙгән "Бөрйән сергетышы" тигән бренд тауары, этнографик монаяты республиканың мәҙәни тормошонда айырым бер урын алыуға өлгәште инде.

Эштәребеҙ даими рәүештә һәр кимәлдәге күргәҙмәләрҙе биҙәй. Был йәһәттән "Кәрәҙ" халыҡ клубы ағзалары арлы-бирле ҡорама ҡорап, сергетыш йүрмәп, бөтә ҡомартҡының бәҫен ебәреүсе уртаҡулдарға төп традицияны боҙмау, сергетышты яңыртып эшләү яғынан матур өлгө күрһәтә килә.

Шундай сәйер ғәҙәтем бар: ҡатын-ҡыҙҙы бешергән ризығына ҡарап баһалайым. Хатта йәмғиәттәге иң шәп, уңышлы ханымдарҙы ла ошо ҡалыптарға индергән булам. Ҡайҙан беләһең уның нисек бешергәнен, өйөндә ҡунаҡ булғаның бармы, тиерһегеҙ. Һуң, интернет бар ҙаһа. Үҙҙәре ҡуя бит бар бешергән нәмәләрен кеше иғтибарына, бына мин бөгөн ҡоймаҡ бешерҙем, бөгөн бәлеш, тип яҙып ҡуя. Мода бит шундай, нимә ашағаныңды ла, шул-шул ризыҡтарҙы бешерә белгәнеңде кешегә "һөйләргә" кәрәк.

Аллаһы Тәғәләнең беҙгә төйәк итеп биргән һәр ере матур, йән һәм тән өсөн шифа. Шул ерҙәрҙе йәмләр, уға ҡот-бәрәкәт өҫтәр кешеләр булыуы менән беҙ ғорурланабыҙ. Халҡыма замандың төрлө һынауҙарын үтергә тура килә. Ләкин үҙенә булған ышанысы, тормошто яратыуы, донъяһын матур итеп ҡора белеүе уны һәр саҡ көслө һәм маҡсатлы иткән. Стәрлебаш районының Түбәнге Аллағыуат ауылы тураһында ла шулай тип кенә әйтергә була. Унда йолаларыбыҙҙы тотҡан, хеҙмәт менән дан алған егәрле һәм рухлы халыҡ көн итә.

Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы башланғысы менән республикала үткәрелә килгән "Айыҡ ауыл" бәйгеһе йылдан-йыл популярлыҡ яулай. Сәләмәт, айыҡ йәшәү рәүешен һайлаған биләмәләрҙең йәшәйешен башҡаларға күрһәтеү, уларҙы дәртләндереү йәһәтенән был сараның әһәмиәте ғәйәт ҙур. Бөгөнгө ҡунаҡтарыбыҙ - Хәйбулла районы хакимиәте башлығының социаль мәсьәләләр буйынса урынбаҫары Роза Раузат ҡыҙы РӘСЕМБӘТОВА, Әбүбәкер ауылы мәктәбе директоры Наилә Рәхимйән ҡыҙы БИЛАЛОВА, райондың Ғаилә хеҙмәте етәксеһе Динә Ревмир ҡыҙы АҠҠУЖИНА менән тап ошо конкурс, уның һөҙөмтәләре, ауыл тормошон йәнләндереүҙәге роле хаҡында әңгәмәләшәбеҙ.

Ошо көндәрҙә М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университетының башҡорт филологияһы факультеты үҙенең 30 йыллығын билдәләне. 1978 йылдан уҡ уҡыу йортонда башҡорт теле һәм әҙәбиәте уҡытыусылары әҙерләнһә лә, факультеттың тыуған көнө 1992 йылдың апреленән, айырым структура барлыҡҡа килгәндән, алып иҫәпләнә. Башҡорт теленә дәүләт статусы бирелгәс, шул уҡ ваҡытта ошо йүнәлештә уҡып йөрөгән студенттарҙың һан яғынан күп булыуы, яңы кафедралар барлыҡҡа килеүе ул ваҡыттағы институтта өр-яңы факультет формалаштырыу мөмкинлеге бирә лә инде. Был йүнәлештә иң төп эште башҡорт филологияһы кафедраһы мөдире булып эшләгән Фирҙәүес Хисамитдинова алып бара. Ошо кафедра нигеҙендә башҡорт филологияһы факультеты үҫеп сыға. Был юлы уҡыу йортоноң ошо 30 йыл эсендә башҡарған эштәре, проблемалар һәм киләсәк хаҡында факультет деканы, филология фәндәре докторы, профессор Ләйлә ХӨСӘЙЕНОВА, башҡорт теле һәм әҙәбиәте кафедраһы мөдире, педагогия фәндәре кандидаты, доцент Сәлимә ТАҺИРОВА, башҡорт теле һәм әҙәбиәте кафедраһы доценты, филология фәндәре кандидаты Зәки ӘЛИБАЕВ менән әңгәмә ҡорҙоҡ.

Беренсе киҫәк. Боронғо дәүер.
Өсөнсө бүлек. Иртә тимер эпохаһы

Дах-сак-массагеттарҙың һәм исседондарҙың йәмғиәт ҡоролошо һәм тарихи яҙмышы

Был мәсьәләләр тарих фәнендә әлегә бик аҙ өйрәнелгән, әммә уларҙы объектив реконструкциялау Көньяҡ Урал ҡәбиләләрендә артабанғы дәүерҙәрҙә, XVII-XVIII быуаттарға тиклем үк, йәмғиәти тормош үҫеше үҙенсәлектәрен аңлау өсөн үтә мөһим булып тора. Әле күптән түгел боронғо дәүер тарихсылары араһында дах-массагеттар йәшәгән төбәктәр ҡәбиләләре йәмғиәтенең типик ырыу-патриархаллеге хаҡындағы фекер таралған ине.

"Йәшәү бәхете - өмөт, хеҙмәттә.
Йәшәү бәхете - дуҫлыҡ, хаҡлыҡта.
Йәшәү бәхете - илең, халҡың өсөн
Көрәш аша тыуған шатлыҡта", тип яҙған Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы Зәйнәб Биишева. Ә бына ошо көндәрҙә баш ҡаланың әҙибә исемен йөрөткән 140-сы башҡорт гимназияһында үткән "Зәйнәб Биишеваның тормошо һәм ижады" Республика ижади проекттар конкурсында ҡатнашып, йәшәү бәхете - лайыҡлы алмаш үҫтереүҙә лә булыуын күрҙек.