Өфө ҡалаһының 7-се музыка мәктәбе директоры Айрат (Раит) Рәшит улы Ғайсиндың тәржемәи хәле тураһында бик күпте яҙырға мөмкин булыр ине. Беҙ иһә шуның менән генә сикләнәйек: Айрат Әбйәлил районының Аһылай (Өскүл) ауылында 14 балалы ғаиләлә 11-се булып донъяға килгән, Учалы музыка училищеһын, Өфө сәнғәт институтын тамамлаған, 6 бала атаһы, бик күп популяр йырҙар, симфоник, хор әҫәрҙәре авторы, Башҡортостан Республикаһының атҡаҙанған сәнғәт эшмәкәре, бер нисә йыл рәттән Башҡортостан Композиторҙар союзы рәйесе булып тора. Композитор булараҡ, Айрат Рәшит улының бер кемдекенә лә оҡшамаған үҙ музыкаль йөҙө, стиле, үҙ ҡараштары бар. Уның менән сәнғәт, мәҙәниәт, халыҡ моңо, эстрада йырҙары, тәрбиә, быуындар күсәгилешлеге хаҡында әңгәмә ҡорҙоҡ.

оло башҡорт иленең кесе ырыуҙары улар

Терһәк ырыуының килеп сығышы хаҡында этнология фәнендә аныҡ мәғлүмәттәр юҡ тиерлек. Р.Ғ. Кузеев терһәк башҡорттарының уғыр сығышлы булыуы мөмкинлеге хаҡында фараз итә: "Терһәктәрҙең уғырҙарҙан килеп сығыуы бик ихтимал, әммә был осраҡта һүҙ Чусовая йылғаһы буйында һәм уның янындағы ерҙәрҙә йәшәгән (XV - XVIII бб.) уғыр халҡының һуң төркиләшеүе хаҡында түгел, ә Көньяҡ Себер һәм Ҡаҙағстан киңлектәренең урман һәм дала сиктәрендә иртә төркиләшкән уғырҙарҙың күсмә малсылыҡҡа күсеүе һәм төрки донъяһының бер өлөшөнә әйләнеүе тураһында бара".

Республикала быйылғы йылдың Һөнәри белем биреү тармағын яңыртыу, лайыҡлы эш шарттары һәм хеҙмәт династиялары йылы тип нарыҡланыуында былтыр Башҡортостанда "WorldSkills Россия" чемпионаты финалының юғары кимәлдә үтеүе, унда шулай уҡ беҙҙең команданың уңышлы сығыш яһауы ҙур роль уйнаны, тип әйтергә урын бар. Сөнки тап ошо форумда һөнәри белем биреү системаһында эште нығытыу кәрәклеге билдәләнде.

Урандың һаулыҡ өсөн зарарлы икәнен ишетеп тә, уҡып та беләбеҙ. Ләкин Менделеев таблицаһында 92-се һан аҫтында торған уран (U тип билдәләнә) ҡайҙан, нисек барлыҡҡа килгән, беҙ эскән һыуға ни рәүешле барып эләгә һәм, иң мөһиме, Башҡортостан райондарында уның күрһәткесе ниндәй миҡдарҙа икәнлегенә күптәр хәбәрҙар түгелдер.

...Икенсе яҡтан, был санкция тигәне күп нәмәгә күҙҙе аса түгелме? Бер заман уянып китһәк, ни күрәбеҙ: беҙҙе ашатыусы Ашан да, Макдоналдс менән KFC ла юҡ; өҫтөбөҙҙө бөтәйтеүсе сит ил кейем-һалым брендтарының бутиктары ла ишектәрен бикләгән; хатта косметикаһы ла беҙҙе йыуындырып-биҙәндереүҙән баш тарта, имеш.

Уҙған быуаттың 90-сы йылдар аҙағында тәүге тапҡыр баш ҡалаға килдем. Үҙәктә эштәрҙе тамамлағас, атайым менән Инорс биҫтәһенә юлландыҡ. Беренсенән, райондың исеменә аптыраным. Икенсенән, Телеүҙәктән Инорсҡа тиклем юл шул тиклем оҙаҡ тойолдо, хатта яңылышып, Өфөнән бөтөнләй ситкә сығып китмәнекме икән, тигән уйҙар башҡа килеп бөттө. Ниһайәт, Инорс тип аталған районға килеп ингәс, кәрәкле туҡталышҡа тиклем тағы ла байтаҡ барҙыҡ. Шул ваҡытта уҡ әле Инорс биҫтәһенең ҙур район икәне күңелгә һеңеп ҡалған. Икенсе көнөнә БДУ-ға тиклем юл да оҙаҡ булды һәм мин "Башҡаса бер ҡасан да был яҡҡа килмәйем", тип уйлап ҡуйҙым.

Республикала һуңғы йылдарҙа һәр һөнәр кешеләренең эшлекле осрашыуҙарын ҙур йыйын-форум рәүешендә үткәреү күренеше йышайҙы. Был тармаҡтың мөһим мәсьәләләрен күтәрергә, фекер алышырға, федераль кимәлдәге белгестәр менән урындағы хеҙмәткәрҙәрҙе осраштырып, тәжрибә уртаҡлашырға, киләсәккә пландар ҡорорға, үҫеш юҫыҡтарын билдәләргә булышлыҡ итеү маҡсатында бик ҡулай. Ошо йәһәттән мәҙәниәт хеҙмәткәрҙәренең былтырҙан башлап ойошторолған АRТ-Ҡоролтай форумы ла бик эшлекле һәм һөҙөмтәле сараларҙың береһе булды.

Бынан бер ай элек Украинала башланған махсус операцияны Рәсәй халҡының күпселеге хуплаһа ла, ҡайһы берәүҙәр ошо уңай менән хатта ысынбарлыҡты кире ҡағып булһа ла күренеп ҡалырға тырыша. Берәүҙәр пикетҡа сыға, икенселәр социаль селтәрҙәрҙәге күп һанлы фейктар буйынса фекер алышында "алыша". Күрәһең, барыһы ла бындай әүҙемлектең закон менән етди проблемалар тыуҙырыу ихтималлығын белмәй. Эш дәүләттең "ҡанһыҙлығында" түгел: ошо еңел булмаған заманда уның туранан-тура бурысы - Ватан мәнфәғәтен яҡлаған һалдат һәм офицерҙарға ышаныслы тыл булдырыу. Эксперттар "Башинформ"ға ниндәй ғәмәлдәрҙең ҡануниәтте боҙоу тип ҡаралыуы, провокацияларға бирелмәҫ һәм закон менән низағҡа инмәҫ өсөн үҙеңде нисек тоторға кәрәклеге хаҡында аңлата.

Рамаҙан айы - ураҙа айылыр

Ураҙа - Ислам диненең биш бағанаһының береһе. Ураҙа тәнебеҙгә һаулыҡ, күңелебеҙгә тыныслыҡ, рухыбыҙға иҫәнлек килтерә. Динебеҙҙә ураҙа ҙур урынды алып тора. Аллаһы Тәғәлә уны тоторға бойорған үә: "Ураҙа минең өсөн, сауабын да Үҙем бирермен", - тип әйткән. Ни өсөн башҡа ғәмәлдәр улай уҡ сауаплы түгел? Шикһеҙ сәбәптәрҙең береһе - нәфсене тыйыу. Ураҙалы кеше үҙенең нәфсеһен, шәһәүәтен тыйырға өйрәнә. Ә был - ҙур ҡаҙаныш. Был ҡаҙаныштың баһаһын кеше аңлап та бөтөрмәй. Әгәр кеше нәфсеһен йүгәнләй алмаһа, тормошта бер нәмәгә лә өлгәшә алмай. Миҫал өсөн: күп ашаһа, артыҡ һимерәсәк үә ауырыясаҡ, һәр теләгән кешеһе менән яҡынлыҡ ҡылып йөрөһә - зинасы буласаҡ һ.б. Нәфсеңде йүгәнләһәң - уңышта, тота алмаһаң - хәсрәттә булаһың. Был Аллаһының ҡануны, уны береһе лә урап үтә алмаҫ. Шулай булғас, ураҙа уңышҡа илтә.

Эшҡыуарлыҡ тигәндә беҙ, күпселек осраҡта, магазин тотоуҙы, кафе йә ресторан эшен, туризмды, ниндәйҙер хеҙмәт күрһәтеүҙе генә күҙ алдына килтерәбеҙ. Ауыл эшҡыуарын үрҙә һанап үткәндәрҙән тыш тағы ла фермерлыҡ эшендә күрәбеҙ. Ләкин ауыл уңғандары башҡа төрлө өлкәлә лә эшҡыуарлыҡты үҫтереп, ауылдаштарына эш урындары булдырып, ең һыҙғанып йәшәй. Ошондай ир-егеттәрҙең береһе Бишбүләк районы Ҡаныҡай ауылында йәшәүсе Булат НОҒОМАНОВ. Ул үҙенең ауылында баҡса еләге үҫтереүҙе яйға һалған. Бөгөнгө әңгәмәбеҙҙә был эшмәкәрлектең үҙенсәлектәре хаҡында һөйләшәбеҙ.

Буласаҡ ғалим, тикшеренеүсе Михаил Ломоносовтың төрлө ылауға эләгеп-һағып, ун туғыҙ йәшендә Мәскәүгә уҡырға килеүе тураһындағы тарихты беҙ мәктәп йылдарынан яҡшы беләбеҙ. Был иғтибарға лайыҡ ваҡиға, әлбиттә. Ә шулай ҙа башҡорт тарихында үҙҙәренең тәүәккәллеге, бала сағында яһаған ҡыйыу аҙымы менән аптыратҡан да, һоҡландырған да, уйландырған да шәхестәр барлығын беләбеҙме икән? Һүҙем шундай шәхестәрҙең береһе - Башҡортостандың халыҡ шағиры Хәсән Назар тураһында булыр.

Кешелек үҙенең йәшәү дәүерендә ниндәй генә һынауҙарға дусар ителмәгән. Шуның һөҙөмтәһендә тарихта ҡайһы бер халыҡ-ҡәүемдәрҙең исеме генә тороп ҡалған, бәғзеләре үҙ тарихын яҙыуын дауам итә. Был күренеш халыҡ һанына ла бәйләнмәгән. Ә нимә уларҙы көслө һәм маҡсатлы итә һуң? Ошо һорауға яуап рәүешендә рух, мәҙәниәт тигән төшөнсәләр алға килеп баҫа ла инде. Ошо төшөнсәләр юҫығында һөйләшеү өсөн редакцияға танылған ғалимдарыбыҙ - филология фәндәре докторы, яҙыусы Зәйтүнә Яхъя ҡыҙы ШӘРИПОВА менән философия фәндәре кандидаты, этнолог Зәкирйән Ғәлимйән улы ӘМИНЕВты саҡырҙыҡ.

Иҫегеҙҙә булһа, быйыл 1 июндән баш ҡаланың үҙәк өлөшөндә түләүле парковкалар булдырыу буйынса проект тормошҡа ашырыла башларға тейеш ине. Ҡала хакимиәтендә үткән оператив кәңәшмәлә ҡала мэры Ратмир Мәүлиев белдереүенсә, быйылға был ниәтте кисектереп торорға ҡарар ителгән һәм быны еңел булмаған иҡтисади хәлгә бәйләйҙәр.

оло башҡорт иленең кесе ырыуҙары улар

XII быуат аҙағында монголдарҙың борджигин ҡәбиләһенең йәш һәм пассионар юлбашсыһы Темуджин (Сыңғыҙ хан) кирәйәт ҡәбиләһе башлығы Тогрул хан һәм джаджират ҡәбиләһе юлбашсыһы Джамуха менән союзға инеп, үҙҙәренең ҡан дошманы булған меркеттәрҙе тар-мар итә. 1196 йылда ҡытайҙарҙың Цзинь империяһы хакимы монголдарҙың татар ҡәбиләһенә ҡаршы яу менән килгәс, Сыңғыҙ хан уға ярҙамға килә, сөнки элегерәк татарҙар уның атаһын - Есугей баһадирҙы ағыулап үлтергән була.

Бер кеше төшөндә Фәрештәне күргән. "Таң атыуға Ерҙәге һыу ағыулана, кем дә кем яңы һыуҙы эсә, аҡылдан тайпыласаҡ",- тип иҫкәрткән уны Фәрештә. Һыу таҙа саҡта күберәк итеп йыйып ҡалырға һәм ағыуланған һыу таҙарғансы шуны эсергә кәрәклеген иҫкәрткән төштәге тауыш... Йоҡоһонан уянғас, кеше тиҙерәк башҡаларҙы етеп килгән бәләнән ҡотҡарырға ташланған. Әммә таныштары уға ышанмаған. Улар ҡыуана-ҡыуана яңы һыуҙы эскәндәр һәм... аҡылдан яҙа башлағандар. Исмаһам, яҡындарын булһа ла ҡотҡарырға маташҡан әлеге кеше, ләкин улар ҙа унан баш борған, тыңларға ла теләмәгән. Донъяның күҙ алдында үҙгәреүенә был кешенең ҡото осҡан, әммә ағыулы һыуҙы эсеп өлгөргәндәр тирә-яҡтағы мәхшәрҙе күрмәгән, сөнки улар бөтәһе лә бер иштән алйотҡа әйләнгән. Ағыулы һыу тураһында урам буйлап ҡысҡырып йөрөгән кешегә иғтибар ҙа итмәгәндәр, элек тормоштоң бөтөнләй икенсе төрлө булыуы тураһында һөйләгәндәренә лә төкөрөп ҡарағандар. Ни эшләһен кеше, Фәрештә әйткәнсә, һаҡлап алып ҡалған һыуын эсеп көн күргән. Хәҙер алйотҡа әйләнгән башҡалар уның үҙен алйотҡа һанай башлаған. Әммә ул бар сыҙамлығын туплап, һыуҙың таҙарыуын көткән. Ваҡыт үтә торған, яңғыҙлыҡтан, мыҫҡыллауҙарҙан арыған кеше берҙән-бер көн башҡалар эскән ҡоҙоҡтан һыу алып эскән. Шул көндән алйотто аҡыллыға әйләндергән мөғжизәле ҡоҙоҡ тураһында хәбәр таралған...

Аслыҡты ла, ҡытлыҡты ла, сәйәси һәм иҡтисади көрсөктәрҙе лә үҙ ғүмерендә күп кисергән халыҡ шундай шартлы рефлексҡа эйә, күрәһең: бер көн эсендә магазин кәштәләрен ҡырып-һепереп, ялт иттереп ҡуйырға ла һәләтле ул. Ҡайһылыр бер хәл-осраҡта шундай ғәҙәт, дөрөҫөрәге, кешенең йәшәү, йәғни үҙ ғүмерен ҡурсыу инстинкты эшләй башлай. Бындай ваҡытта ҡурҡыуҙы ла, намыҫты ла юғалтыусы "өйөр" теләһә ниндәй аҙымға барыуы ихтимал.

"Киске Өфө"нөң ошондай күркәм юбилейы гәзит өсөн генә түгел, уны яратып көтөп алыусы уҡыусыларының да байрамы ул. Ошо йылдар эсендә баҫма гәзит уҡыусыларының шатлығы һәм борсолоуҙары, еңеүҙәре һәм хәстәрлектәре менән йәшәне һәм йәшәй. Беҙгә мәғәнәле, йөкмәткеле мәҡәләләр тәҡдим итә, үҙе лә уҡыусыларҙың фекерҙәренә ҡолаҡ һала. Ике тиҫтәгә яҡын йыл уҡыусы менән диалогта булыу гәзит өсөн мәртәбәле күрһәткес ул.

Юмор - тормоштағы барлыҡ өлкәләрҙә лә "уңыш" тигән ишекте асыусы асҡыс. Башҡалар һинең барлыҡ ҡаҙаныштарыңды белмәгәндә лә, бер тапҡыр аралашҡанда әсир иткән ихлас йылмайыуың һәм уңышлы шаяртыуыңды оҙаҡ ваҡыт хәтерҙәрендә һаҡларға мөмкин. Хатта иң ауыр ваҡыттарҙа ла көлөү-йылмайыу күңелде тынысландыра һәм урынына ултыртырға ярҙам итә.

Ошо көндәрҙә М. Ғафури исемендәге Башҡорт академия драма театры сәхнәһендә күренекле мәғрифәтсе Ризаитдин Фәхретдиновтың "Әсмә йәки Ғәмәл үә яза" повесы буйынса спектакль ҡуйылды.

Һаҡмар буйында үҫкән Йылайыр ҡыҙы булһам да, Сәләх ауылын быйыл тәүгә барып күрергә тура килде. Беҙҙең Юлдыбай түңгәүерҙәр ауылы булһа, Сәләх - үҫәргәндәр төбәге. Йылайырҙан Һабырға илткән юлдан бараһың унда. Ике яҡлап мөһабәт, һомғол буйлы һалдаттарҙай ҡалҡҡан төҙ ҡарағайҙар ғорур теҙелешеп ҡаршы ала. Бер үргә, бер түбәнгә артылып, 17 саҡырымдай ара үткәс, барып та етәһең. Күрше-тирәлә Ҡаҙырша, Ашҡаҙар, Һабыр, Һаҡтау, Йомағужа ауылдары ята. Шәмсетдин тигән бөткән ауыл да Сәләхкә яҡын.