1993 йылда Мәскәүҙә "Русский язык" нәшриәтендә донья күргән "Башҡорт теленең һүҙлеге"н ҡарап ултырам. Яңы ғына тупһабыҙ аша аяҡ баҫҡан йылыбыҙ - әтәстеке. Йылыбыҙға исем биргән йән эйәһенә һүҙлек бына ниндәй ҡылыҡһырлама бирә: "Тауыҡтар ғаиләһенә ингән оҙон дуға ҡойроҡло, ҙур ҡыҙыл кикерекле, типке тырнаҡлы ата енесле ҡош; тауыҡтың ата енеслеһе". Көндәлек һөйләштә киң ҡулланылған, мәғәнәһен күпселек яҡшы аңлаған "Көҙгө әтәс" лаҡабын да ҡарайым. Һүҙлек буйынса был лаҡап "көс-ғәйрәтен күрһәтеп, шәп булып ҡыланған" кешегә ҡарата әйтелә.

Төптән уйлап ҡарағанда, был лаҡап ерҙә йәшәгән ете миллиардтан ашыу кешенең һәр береһенә лә ҡағыла. Әммә мин, теманы тарайтып, һүҙемде Башҡортостан Яҙыусылар берлегенә йүнәлтмәксемен. Сөнки 1994 йылдан ошо абруйлы йәмәғәт ойошмаһының ағзаһы булараҡ, һуңғы йылдарҙа унда барған тарҡалыу процесы күңелде ҡыра, зиһенде ҡайната.
Былтыр 25 декабрҙә баш ҡаланың Актерҙар йортонда үткән йыйылышта ойошма етәксеһе драматург Наил Ғәйетбайҙың, секция етәкселәренең отчеттарын тыңланыҡ. Сығыш яһаусылар йылдан-йыл ҡабатланған исем-шәрифтәрҙе телгә алыу, әҙәби процесты байҡау һәм баһа биреү менән генә сикләнде. Артабан Яҙыусылар берлеген 2 йылдан ашыу етәкләгән Наил Ғәитбай үҙ теләге менән эштән китеүе тураһында белдерҙе. "Һаулыҡ ҡаҡшаны" тигән классик сәбәп менән… Йыйылышта яңғыраған тағы бер хәбәр мөһимерәк, әлбиттә, сөнки ул киләсәккә, Башҡортостан яҙыусыларының иртәгәһенә ҡағыла: идара ағзаларының ҡарары менән 2017 йылдың мартынан да ҡалмай Башҡортостан Яҙыусылар берлегенең сираттан тыш ҡоро уҙғарыласаҡ. Ҡорға әҙерлек эштәрен, уставҡа үҙгәрештәр индереүҙе рәйес вазифаһын башҡарыусы итеп альтернатив һайланған (дәғүәсеһе Айҙар Хөсәйенов) Зәки Әлибаев атҡарасаҡ.
Мин йыш ҡына бик ауыр, хәл иткес йылдарҙа Яҙыусылар берлеген етәкләгән Динис Бүләковты ихтирам менән иҫкә алам. 1995 йылдың майында әхирәткә күскән Динис Мөҙәрис улы, ҡыйыу "әтәстәрсә" алышып, ойошманың берҙәмлеген, абруйын һаҡлап ҡалды, матди хәлен яҡшыртты. Ул замандарҙа яҙыусы һүҙе ифрат ауыр тартты, уҡыусы күңелен генә түгел, ҙур-ҙур ишектәрҙе лә еңел асты. Шуға ла Яҙыусылар ойошмаһын Динис Бүләковтан һуң етәкләгән халыҡ шағиры Рауил Бикбаевҡа был вазифаны атҡарыу сағыштырмаса еңелерәккә тура килде, ул БР Дәүләт Йыйылышы-Ҡоролтай депутаты итеп тә һайланды.
Һуңғы 20 йыл кешелекте технологик үҫеш менән матди бейеклектәргә күтәрһә, интернет ярҙамында мәғлүмәт һаҙлығына батырҙы. Йәғни, интернеттағы мәғлүмәттең, иң-иң матур, аҡыллы һүҙҙәрҙең бик йыш һабын ҡыуығы булыуы, шуға өҫтәп, күпселек сәйәсмәндәрҙең дә күрәләтә күҙ буяуы хәҡиҡәти һүҙҙең, шулай уҡ яҙыусы һүҙенең дә бәҫен төшөрҙө.
Был бәлә, әлбиттә, кешелек цивилизацияһыныҡы. Әммә ул, ҡыҙғанысҡа ҡаршы, кешелектең рухи таянысы булған яҙыусыларҙы, шулай уҡ Башҡортостан яҙыусыларын да урап үтмәне. Был хаҡта, бәлки, кемдер анығыраҡ фекер йөрөтөр, хәлде анализлар, ә минең әйтәһе һүҙем икенсерәк юҫыҡта. Һанаулы ғына өс ай ваҡыт үтер ҙә китер, ҡышҡы буранлы, борма юлдар буйлап тағы баш ҡалаға йыйылырбыҙ. Тик яҙыусылар ҡорон буш һүҙ һөйләп һәм тыңлап, ярым йоҡоло хәлдә үткәрергә хаҡыбыҙ юҡ. Минең төҫмөрләүемсә, үтә лә мөһим мәсьәлә булып түбәндәгеләр тора:
- Яҙыусылар берлеге власть өсөн көрәшә торған урын түгел. Яңғырауыҡлы булһа ла, ҡабатлайыҡ - яҙыусы рух һағында торған яугир. Тәрән борсолоу менән күпме яҙыусыларҙың сәйәси ҡорбан булғанын беләбеҙ. Был исемлеккә түрәлек өсөн көрәш ҡорбандары инмәй, әлбиттә.
- Яҙыусылар берлегенең, уның ағзаларының мөһим бурысы - власть менән халыҡ араһын яҡынайтыу. Түрәләргә ҡаршы тороп, уларҙы тик тәнҡитләп кенә халҡыңа хеҙмәт итеп булмай. Вертикаль милли идея - ул бөгөнгө көн талабы. Яҙыусы, түрә, халыҡты өс кимәлдәге ҡатлам итеп ҡабул итеү - хата. Беҙ берҙәм булырға тейешбеҙ.
- Яҙыусы - һүҙ оҫтаһы, шуға ла һүҙ менән үтә лә һаҡ эш итергә бурыслы. Яҙыусылар берлегенең һәр ағзаһы, һүҙ менән һаҡ эш иткән кеүек, бер-береһен дә һаҡларға һәм яҡларға бурыслы. Беҙҙең көс - берҙәмлектә.
- Яҙыусыларҙың сираттағы етәксеһе итеп XXI быуат телен һәм холҡон, уның үҙенсәлеген, шулай уҡ милли менталитетты аңлаған һәм һаҡлаған шәхесте һайларға кәрәк. Беҙгә "көҙгө әтәстәр" кәрәкмәй.
Шулай итеп, бына шундай фекерҙәремде еткерергә булдым ҡәләмдәштәргә. "Киске Өфө" баҫмаһы майҙан бирә икән, әйҙәгеҙ, үҙебеҙҙең яҙыусы шөғөлө, вазифаһы, фиғеле тураһында, ойошмабыҙ эшен йәнләндереү, уны халҡыбыҙҙың рухи таянысына әйләндереү хаҡында фекер алышайыҡ.

Тимер НИӘТШИН.

КИРЕ СЫҒЫРҒА