Ир үҙҡурсаланыу тәртибен боҙорға булды. Был хәлде, йәғни бер ҡайҙа сыҡмай, түбәгә төкөрөп, дүрт стенаға ҡарап, фатирҙа ғына ятыуҙы, тажзәхмәт тигән батшалар вирусы барлыҡҡа килгәс уйлап таптылар. Ҡытайҙа башланған был сир бар донъяны баҫып бара тиҙәр, Рәсәйҙә лә бик таралмаһын өсөн, өйҙә генә эшләргә, халыҡ күп йөрөгән урындарҙа булмаҫҡа, тип бик тә тыялар. Балалар мәктәпкә йөрөмәй хәҙер, өйҙә компьютер битлегенә генә ҡарап, уҡытыусыны тыңлайҙар, йәғни дистанция һаҡлайҙар, бер-береһен виртуаль күрәләр, виртуаль аралашалар, виртуаль һағынышалар.
Ирҙе лә ситтән тороп эшләүгә күсерҙеләр, офиста ултырмай, кәрәкле ҡағыҙҙарҙы өйөндә эшләй ҙә үҙәк аппаратҡа ебәрә. Комбинатта бухгалтер ул. Бисәһенә түләүле отпуск һымаҡ ял биреп ҡуйҙылар. Ул - ошо уҡ комбинатта ашнаҡсы. Өс бүлмәле фатирҙа бисәһенә, үҙенә, бишенселә уҡып йөрөгән ҡыҙына һәм берҙән-бер улына, икенсе йыл улар менән көн күреүсе ауырыу әсәһенә урын еткән дә кеүек. Ҡыҙы менән әсәһе үҙ бүлмәләрендә мәж килһә, ир менән ҡатын күп ваҡытын залда һәм кухняла үткәрә. Аҙна-ун көн шулай һәйбәт кенә йәшәнеләр: эш осоронда ныҡлы эләкмәгән йоҡо туйҙырыу, төрлө тәмле ризыҡтар бешереп тамаҡ һыйлау, кино ҡарау, китап уҡыу кеүек танһыҡ шөғөлдәр шәп, уңай булды. Улар араһында өйҙәге төрлө ваҡ хәстәрҙәр, эш, ҡыҙының уҡыу мәшәҡәттәре менән булдылар - күңелле, бер аҙ хатта кинәнес менән үтте шулай ваҡыт. Ике көнгә бер тапҡыр ауыҙ-мороноңды битлек менән ҡаплап, ҡулыңа резина бирсәткә кейеп, һаҡланып ҡына магазинға сығып киләһең дә ятаһың шулай хөрриәттә. Ә тағы ла, кибеттән ҡайтҡас, өйгә "зараза" алып ҡайтманыңмы, үлтерә һал паразиттарҙы тип, дезинфекция урынына ҡулдарҙы, ауыҙ-морондарҙы спиртлы һыу менән һөртөп, ышҡып алғас, ҡатының теге утлы һыуҙы ла бер-ике рюмка һалып бирһә, кәйефтәр бөтөнләй күтәрелеп китә.
Ләкин икенсе аҙна аҙағында бындай тормош та ялҡыта башланы. Көн дә бер үк шөғөлдәр, бер үк күренештәр, бер үк кешеләр (ниндәй генә яҡын булмаһындар) тамам биҙҙерҙе. Барыһынан бигерәк, күңел дә, аң да был бүлмәгә генә түгел, был донъяға һыйыша алмай башланы. Үҙҡурсаланыуға түҙмәй, берәү һигеҙенсе ҡаттан һикергән, Ҡырғыҙстанда һайлауҙан һуң дәүләт түңкәрелеше булған, ир менән ҡатын бер-береһен сәнскән, оппозиционер Навальныйҙы ағыулауҙа ғәйепләп, Рәсәйгә тағы ла санкциялар ҡабул ителгән, ҡарабойҙай менән көнбағыш майына тағы ла хаҡтар артҡан, Криштиану Роналду коронавирус менән ауырып киткәс, "Ювентус" футбол клубының акцияһы Милан фонд биржаһында ете процентҡа кәмегән... Түҙерлек ине был хәбәрҙәр ҙә.
Һигеҙенсе көндә бисәһе, ошо тәрилкәңде артыңдан йыуып ҡуйһаң да булыр ине, тип ғәйеп тапты. Урамдан туфлийын таҙартмай ингән өсөн бер бөжәккә әйләнде ир, бара-бара диванда аунап, нишләргә белмәй йөрөгән хайуан ине. Түҙерлек ине әле. Бер көн, ошо өс бүлмәле фатирҙа алты кеше нисек йәшәмәк кәрәк, был ваҡытта арыу кешеләр баҡсаһында йә дачаһында ял итә, тигәс, кем әйтмешләй, сыҙамлығының түҙемлеге шартланы.
- Нисек алты кеше? - тип кенә һорай алды.
- Әсәйең менән һин күҙемә дүрт кеше булып күренәһегеҙ хәҙер, - тигәс, Ир ашығып кейенергә тотондо. Ғәҙәттә, балыҡҡа йә тәбиғәткә сыҡҡанда кейә торған свитерын кейҙе, штормовкаһын елкәһенә һалды, юл ыңғайы ишек төбөндә ятҡан биштәрҙе эләктерҙе. Кәрәк булыуы бар.
- Ҡайҙа бараһың, хәйерсе?
- Мин ер, дача эҙләргә барам, - тине лә Ир сығып китте. Үҙ бүлмәһе ишеген асып, әсәһе генә оҙаҡ ҡарап торҙо, бер ни өндәшмәне. Ҡарашы моңһоу ине.
Машинаһын ҡыҙҙырманы. Дөрөҫөрәге, асҡыс үҙе менән түгеллеген тышҡа сыҡҡас ҡына аңланы. Кире ингеһе килмәне. Ҡайҙа барырға белмәй, оҙаҡ ҡына тапанып торҙо. Рәхәтләнеп, көҙгө һауаны һуланы. Рәхәт тә кеүек, тик үҙен ирекле итеп хис итә алманы.
"Ысынлап та, ер ҡарап, тәбиғәткә сығып, ер-һыу күреп киләм әле. Кеше был осор ер биләмәләрен йә төҙөлгән дачаһын һатыусан, мәле шундай", - тип уйланы ла автовокзал яғына ыңғайланы. Ҡала яны транспорты шунан хәрәкәт башлай.

* * *

Урамдан үткәндә лә, автовокзалда торғанда ла мейеһендәге ығы-зығы туҡтаманы. "Һатам", "алам", " битлек кейегеҙ" кеүек тауыштар ишетелеп ҡала. Баҙар кеүек, тик баҙар түгел, беҙҙең тормош. Костюмлы кешеләр ҙә уҙа. "Нефттең барреле күпме?" "Нишләп бензинға хаҡ арта?" "Белоруста митингылар тымдымы?" "Кредит ставкаһы - 21 процент". " Америка һаман Сирияға бомба ташлай". "Тағы ла теракт булған". "Роснефть", "Газпром" акцияларының хаҡы төшмәнеме әле?" "Мин һине теләйем!" "Беҙ яңы йорттан фатир алдыҡ, ура!" ... Ныҡ шау-шыу менән тулған мейе тышҡа сыҡҡас та телевизорҙан, компьютерҙан тулған бысраҡтан, мәғлүмәттән арына алмай, шул тормош менән йәшәне әле. Киоскынан бәләкәй шешә менән һыу һәм битлек алды. Шунһыҙ ярамай. Инспекторҙар, кондукторҙар, полицайҙар, ирекмәндәр һәм башҡалар: "Битлегең ҡайҙа?" - тип йәнде өтөп бара. Битлекһеҙ, ысын йөҙ менән йөрөргә ярамай. Яһалмалыҡ ҡына вирустан ҡотҡара, яһалмалыҡ ҡына был донъяла йәшәргә форсат бирә ала. Беренсе тура килгән автобусҡа, дөрөҫөрәге, тыуған көнө һандары тура килгән, йәғни 273-сө һанлы маршрутҡа ултырҙы ла китте. Автобуста артҡа йәйелеп ултырҙы. Уфф, ниһайәт, иреккә сыҡты. Билет тикшереүсенән:
- Ҡайһы яҡҡа был маршрут? - тип һораны.
Тегеһе асыуланып:
- Ҡайҙа барғанығыҙҙы ла белмәйһегеҙме? Иглинға, - тине.
- Беләм, - тигән булды Ир.
Баҡсалар башланғас та тура килгән бер туҡталышта төшөп ҡалды. Уның менән бергә төшкән ҡатындан: "Был яҡта ер һатыусылар бармы икән?" - тип һораған булды. Алһа ла, алмаһа ла, ваҡыт уҙғарып, бауыр аҫтынан ел үткәреп, юҡ йомошто бар итеп йөрөп килһен әле.
- Бына был яҡта һаталар тип һөйләйҙәр, тик ерҙәре бик уңдырышһыҙ, дым юҡ, тиҙәр.
- Шулай ҙа ҡараштырып киләйем әле, - тигән булды Ир.
Яңғыҙы ҡалды. Оло юлдан төшөп, баҡсалар яғына ыңғайлағас, ҡапыл ҡолағы һыҙлағанын тойҙо. Һәм кинәт... тынлыҡ, ҡолаҡ ярырлыҡ тынлыҡ. Ҡоштар һайраған кеүек. Шаптыр-шоптор килеп аяҡ аҫтында үлән, япраҡ ҡыштырлай. Ир йүгерергә тотондо, ҡоласын йәйеп яланға ҡарап торҙо. Бына ҡайҙа хөрриәт! Нефть тә, теракт та, Роналду ла, бисә лә юҡ. Битлеген систе лә елгә осорҙо. Бында мин - үҙ-үҙем. "Далаларым, ҡырҙарым, күккә ашҡан Уралым!" - Салауат Юлаев шиғыры юлдары автоматик рәүештә хәтеренә килде. "Эһе-һей!" - тип берҙе ҡысҡырып алды. Шаярғыһы килде. Тирә-яғына ҡаранып алды ла "ат менеп" сабырға тотондо. Иркенлекте тойҙо. Тыны ҡыҫыла башлағас, ергә һуҙылып ятты. Тағы һикереп торҙо ла аҙымлап ер үлсәргә тотондо. "Тә-әк, былай 25, буйға 40 метр, 10 сутый тиң. Бара-а, шулай ҙа, 15 сутый булһа, шәберәк булыр ине. Ҡояшҡа күҙен ҡыҫып ҡарап уйланып торған булды. Ун сутый? Ерҙән кем туйған, ул күп булған һайын етмәй. Их, 20 сутый булғанда... Ерҙе тотоп, усына һалып ҡараны.
- Нишләп уңдырышһыҙ булһын инде, - тип һөйләнде. - Ҡара, ниндәй майлы тупраҡ. Мостай әйтмешләй, тот та икмәккә һыла. Уңдырышлы ер. Хужаһын табырға кәрәк.
Тағы аҙымлап һанап китте лә үҙенсә күҙ алдына килтерергә тотондо. "Бына бында өй торор, тә-әк, етегә һигеҙ, ҡабатлаһаң, 56 квадрат метр. Юҡ, бәләкәйерәктер ул, бер һалғас, әсәйгә лә иркенерәк булыр, ҡыҙыма ла - унға ун булһын. Оһо, бында - мунса, эргәһендә - беседка, сабынып тирләп-бешеп сығаһың да мәтрүшкәләп тороп сәй һемерәһең. Теге яҡ ситкә гараж, оҫтахана ҡуйғанда... Бында - баҡса, картуф-кишер тигәндәй. Үҙ ҡыярың, үҙ помидорың. Тә-әк, мул ғына уңыш биргән бер алмағас та ултыртырға кәрәк. Бынау беседка эргәһендә булыр, үрелеп кенә алаһың да ҡабаһың". Шунан ҡысҡырып көлөп ебәрҙе.
- Алма, беш, ауыҙыма төш... Шәп тә!
Тағы ла аҙымлап һанап китте. "Ун сутый. Әҙерәкме икән? Өфөгә йыраҡ түгел. Бер, ике..."
Оло Ер шарын аҙымлап үлсәп йөрөгән Ир ҡапыл юҡ булды. Шаптыр-шоптор соҡорға килеп төштө ул.

Беренсе көн

Ир оҙаҡ ҡына ыңғырашып ятты. Мейеһен "ҡалала ҡалған" көндәлек мәхшәрҙәр быраулай башланы, ҡолағына бисәһенең ҡысҡырған тауышы ишетелгәндәй булды. "Икәүегеҙ дүртәү булып күренәһегеҙ!" Башын баҫып, ҡапланып ята бирҙе. Шунан ҡалҡынды, бер аяғының һыҙлауын тойоп, икенсеһенә генә баҫты. Ҡағынып алды. Оҙаҡ өҫкә ҡарап торҙо. Тынлыҡ. "Быныһы һәйбәт". Тубығын тотоп яңынан ултырҙы. Итеген систе лә, балағын күтәреп, тубығын ҡарай башланы. Тубыҡ түгел, ахыры, аҫтараҡ һыҙлағандай. Балағын төшөрҙө.
- Нимә был? Ҡоҙоҡ тиһәң, һыуы юҡ. Тәрән генә ҡаҙылған, - тип һөйләнде.
Соҡор, ысынлап та, тәрән ине. Ике кеше бейеклеге бар. Бәлки, күберәктер ҙә. Ысынлап та, кемдер ҡоҙоҡ ҡаҙып маташҡан, шикелле. Һыуы сыҡмағас, туҡтағанмы, әллә, миҙгел быйылға тамам, яҙын дауам итермен, тип уйланымы? Улай тиһәң, күптән ҡаҙылғанға оҡшаған, йәй урталарында, эҫелә. Төбө ҡатып бөткән. Стеналары ла. Кешенең ғәмһеҙлегенә аптырарһың, шуның ауыҙын бер-ике таҡта менән ҡаплап китһә, булмаймы ни? Кешенән бигерәк, мал йә йәнлек-фәлән төшөп, сыға алмай ятһа. Ярай, мин әмәлен табырмын да ул, тип уйланды.
Ир ике аяғына ла баҫып ырғып ҡараны ла шунда уҡ: "Әлеү, әлеү. Аяғым, аяғым", - тип йәлп итеп яңынан ултырҙы. Һул аяғын ышҡып ултырҙы ла яңынан баҫты.
- Юҡ, һынмаған былай. Ҡаймыҡҡан, шикелле, өләсәйеңдең ата ҡаҙы, - тип төкөргән булды. Ипләп кенә тағы һикереп ҡараны.
- Нимә булды был? Мөгәрәп тиһәң... Әллә ҡоҙоҡмо? - тип һөйләнгән булды. Эсенә ҡурҡыу, шом ғәләмәте инеүен тойоп, шулай һөйләнде ул. Үрмәләп ҡараны. Оҙаҡ ҡарап торҙо. Ырғып маташты. Ҡатҡан стеналарға тотоноп менерлек йөй ҙә, берәй тамыр-фәлән дә булмаһа ла, нимәлер табырға тырышты, тик өҫкә менеп булманы, яңынан килеп төштө. Ике аяғын ике яҡҡа йәйеп маташҡайны, һул аяҡ иркенләргә ирек бирмәне. Бер яҡҡа ике аяғын терәп, икенсе яҡ стенаға ике ҡулы менән таянып менергә уйланы, тик улай бөтөнләй килеп сыҡманы. Кәүҙәнең оҙонлоғо етте лә, тик көс һәм һығылмалылыҡ юҡ ине. Ултырып хәл йыйып алды. Тағы менеп ҡараны.
- Нимә һуң был? Бейек кенә. Ҡоҙоҡ тиһәң, һыуы юҡ. Эһе-һей. Бармы берәйһе, эһе-һей! - ысынлап та күңелен шом баҫты. - Сығып булмаһа?
Ҡолағын тырпайтып тыңлап торҙо. Ҡыштырлаған кеүек тауыш ишетелгәндәй булғас:
- Кем бар унда? Участок номер тридцать семь, минеке. Мин һатып алам. Ере уңдырышлы. Ҡоҙоғо ла бар. Эй, эһе-һей, ишетәһегеҙме? Хәҙер сығам, - тип һөйләнде.
Бар көсөнә һикереп, нимәгә булһа ла йәбешеп сығырға маташты, тик ыңғырашып сүкәйә биреп ултырҙы.
- Уф, аяғым, б... Һынмаған шикелле, - ҡалҡынып, тағы сүкәйеп ултырып ҡараны. "Приседание килеп сыға, тик һул аяҡ һыҙлай шулай ҙа". Уфылдап тәненең башҡа урындарын тотҡолап ҡараны. Һаман күңелендәге әйтеп аңлата алмаҫлыҡ сәйер тойғоно ҡыуыр өсөн һөйләнеүен белде:
- Ҡалай елле килеп төштөм. - Арҡаһынан биштәрен һалды. - Бынау булмаһа, ҡабырға һыныр инеме икән? Ҡабырға, имеш, саҡ хана булманы һиңә. Һиңә? Һиңә, һиңә... Һе, кем әле мин? Исемем нисек әле? Бына шайтан. - Башын тотоп ҡараған булды. - Ҡайһы шөрөп былт итеп килеп төштө икән? Исемде онотсәле. Эһе-һей, кем әле мин? Шаяртам, шаяртам...

(Дауамы бар).

КИРЕ СЫҒЫРҒА