Тел мәсьәләһе - иҫ киткес нескә ғәмәл, ҡайһы берҙә уны сәйәсиләштереү өсөн бәләкәй генә бер сәбәп тә етә. Шуның өсөн килеп тыуған мәсьәләләрҙе, шулай уҡ халҡыбыҙ өсөн үтә мөһим туған тел мәсьәләһен конструктив хәл итеү мөһим. Бының өсөн мөмкинлектәр, ҡануни нигеҙ бар.

Туған телдәрҙе өйрәнеү сәғәттәренең күләме, уҡыу предметы булараҡ, уларҙың мәктәптәге атамаһы буйынса барлыҡҡа килгән мәсьәләләр күптән тикшереүгә сығарылғайны. Федераль власть органдары бойороҡ проекттарын йәмәғәтселек ҡарамағына алдан тәҡдим итергә, рәсми фекер алышыу өсөн төбәктәргә ебәрергә бурыслы. Шуны күҙҙә тотоп, ошо уҡыу предметының исемен "Рәсәй Федерацияһы халҡының туған теле һәм (йәки) Рәсәй Федерацияһы Республикаһының дәүләт теле" тип атау урынына "Рәсәй Федерацияһы халҡының теле һәм (йәки) Рәсәй Федерацияһы Республикаһының дәүләт теле" тип үҙгәртеү хаҡындағы Рәсәй Мәғариф министрлығы бойороғо проекты билдәле булғас, РФ Дәүләт Думаһында Рәсәй халыҡтарының этномәҙәни үҫешен закондар менән тәьмин итеү һәм Дәүләт Думаһының Милләттәр эштәре буйынса комитеты ҡарамағындағы тел сәйәсәтен камиллаштырыу буйынса эшсе төркөмдөң махсус ултырышы уҙғарылды. Унда ҡатнашыусыларҙың барыһы ла, йәғни депутаттар, илдең һәм айырым төбәктәрҙең мәғариф системаһы вәкилдәре, шул иҫәптән Башҡортостандыҡылар ҙа, ғалимдар, Милләттәр эштәре буйынса федераль агентлыҡ вәкилдәре уҡыу предметының "туған тел" атамаһын һаҡлап ҡалыу мөһимлеге тураһында берҙәм фекерен белдерҙе һәм эшсе төркөмдөң тәҡдимдәрен Рәсәй Мәғариф министры адресына ебәрҙе.
17 июлдә РФ Мәғариф министрлығының үҙгәртелгән бойороғон Рәсәй Юстиция министрлығы раҫланы: беҙ тәҡдимдәребеҙҙең иҫәпкә алыныуын ҙур ҡәнәғәтләнеү менән билдәләйбеҙ. Был дөрөҫ йүнәлеш, һәр беребеҙ өсөн "туған тел" төшөнсәһе - төп һәм изге. Шулай итеп, 2025 йылдың 1 сентябренән уҡыу предметтары "Туған тел (Рәсәй Федерацияһы халҡының теле һәм (йәки) Рәсәй Федерацияһы Республикаһының дәүләт теле" тип аталасаҡ. Предметтың исемен шулай киңәйтеү ил Президентының Рәсәй халыҡтары телдәре реестрын төҙөргә ҡушыуы менән дә бәйле. Артабан реестрға теркәлгән (шул иҫәптән, унда башҡорт теле лә инәсәк) бөтә телдәрҙе уҡытҡанда, шул иҫәптән, дәреслектәр, уҡыу пландары төҙөгәндә тейешле методик ярҙам күрһәтеләсәк.
Рәсәй Федерацияһы Президенты тарафынан ағымдағы йылдың 11 июлендә ҡул ҡуйылған 474-се "Рәсәй Федерацияһының дәүләт тел сәйәсәте нигеҙҙәрен раҫлау тураһында"ғы Указында туған телдәрҙең роле һәм урыны, уларҙы һаҡлау һәм үҫтереү тураһында бик асыҡ әйтелгән. Маҡсаттар араһында "Рәсәй Федерацияһы халыҡтарының телдәрен, атап әйткәндә, аҙ һанлы ерле халыҡтарҙың телдәрен, милли ҡаҙаныштарын һәм Рәсәй Федерацияһының тарихи-мәҙәни мираҫы булараҡ тел төрлөлөгөн һаҡлауҙы, яҡлауҙы һәм үҫтереүҙе тәьмин итеү" билдәләнә.
Шулай итеп, туған телдәрҙе һаҡлау һәм үҫтереү буйынса ҙур һәм системалы эш башланды, беҙҙең бурыс - унда әүҙем ҡатнашыу, уны республикабыҙҙа тормошҡа ашырыуҙың аныҡ планын ҡабул итеү. Әгәр проблемаларҙы хәл итеү буйынса һорауҙар һәм теләктәр булһа, уларҙы РФ Мәғариф министрлығы адресына ебәрергә кәрәк, сөнки ҡарарҙарҙың күбеһе закон түгел, ә ведомство бойороҡтары булараҡ ҡабул ителә. Шуға күрә туған тел мәсьәләһе өсөн янып көйгән һәр граждан һәм башҡарыусылар араһында туранан-тура кире бәйләнеш булдырыу мөһим.

Эльвира АЙЫТҠОЛОВА,
Рәсәй Федерацияһы Дәүләт Думаһы депутаты, Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы (конгресы) Президиумы рәйесе.
"Киске Өфө" гәзите, №29, 25 - 31 июль 2025 йыл

КИРЕ СЫҒЫРҒА