Рәсәйҙең Ростов далалары, 1941 йылдың йәйе... Окоп ҡаҙып төшөп тә өлгөрмәйбеҙ, артҡа сигенергә команда бирелә: немец урап үткән, ҡамауҙа ҡалыу ҡурҡынысы янай. Беҙҙең командир шәп, подразделениела тәртип һаҡлай, ойошҡан рәүештә сигенеп барабыҙ. Күршеләр барыһын да ташлап ҡасып киткән, немец шулар яғынан һөжүм итә.

VII. БАШҠОРТ ЕГЕТЕ АТ ЭСЕРӘ

Ҡояш Хопер йылғаһының һул яҡ ярындағы оҙон тирәктәргә ышыҡланды. Уның япраҡтары ҡойолған ағастар араһынан төшкән нурҙары тыныс һәм ғорурланып аҡҡан йылғаның өҫтөнә тере көмөш булып йүгерә.
Хоперҙың был тәңгәлдәге күренештәре миңә беҙҙең Ҡариҙелдең Ҡыҙыл Яр ауылы янындағы күренештәрен хәтергә төшөрҙө. Уң яҡта - урыны менән текә, урыны менән һөҙәк яр. Һул яҡта - күгелйем тирәктәр. Улар, штормдан һуң ярһыуынан тыныслана алмай тулҡынланған диңгеҙ һымаҡ, көндөҙгө елдең сайҡауынан айный алмай, аҫтыртын ғына геүләп ултыра.
Бер боец ат эсерергә төштө. Уның аты сирҡанып торманы, хужаһы мөмкинлек биреү менән шамбырҙап һыуға инеп тә китте. Егеттең һыҙғырғанын да көтмәй, ябай һәм үҙләшкән ҡунаҡ кеүек, ҡыҫтатмайынса уҡ эсергә тотондо. Ә егет тыныс тормош төҫлө һалмаҡ һәм тымыҙыҡ аҡҡан һыуға ҡарап уйға сумды.

Хәҙер кешеләр "модала" һәм "модала түгел" тигән ике төшөнсәгә таянып эш итә. Модала булған буй-һын, кейем, башҡа төрлө әйбер, хатта һөнәрҙәр ҙә бар. Әйткәндәй, һуңғыларына үҙаллы өйрәнергә, йәки ҡыҫҡа курстар үтергә тәҡдим итеүселәр ҙә интернет тулы. Ә бына баш ҡалалағы Өфө киң профилле һөнәри колледжы менән Өфө сауҙа һәм иҡтисад колледжында бындай актуаль һөнәрҙәрҙе үҙләштереп, ҡулыңа халыҡ-ара танытма алып та сығырға була. Был белем усаҡтары һәм эшсе һөнәрҙәренең киләсәге тураһында уҡыу йорттарының директорҙары Сынтимер Биктимер улы БАЯЗИТОВ менән Ришат Хажиғәли улы САБИТОВ һөйләне.

Ҡырҡтан ашыу башҡорт ырыуҙары араһында, тарихи яҡтан да, этимологик үҙенсәлеге менән дә айырылыбыраҡ тороп, байлар атамаһы менән билдәле этник төркөм бар. Әлбиттә, бында бар төрки ҡәүемдәре өсөн уртаҡ булған "бай" тамыры семантик яҡтан үҙ-үҙен етеш тормош алып бара алған, юғары ижтимағи статусҡа эйә булған клан рәүешендә күрһәтеүсе халыҡты аңлата. Әйтергә кәрәк, ошо исем менән аталған этник төркөм башҡа төрки халыҡтарында осрамай, шуға күрә байлар ырыуы атамаһын тик башҡорттарға ғына хас булған этноним, тип әйтеп була.

Бәләкәй саҡта әсәйем борҡоп ҡайнап ултырған самауырҙан сәй яһап, йә туҫтаҡтан аш һалып биргәс, беҙ тиҙерәк һыуытыр өсөн ризыҡҡа "Өф!" тип өрөргә керешә инек. Диндар өләсәйем гел: "Ризыҡҡа, ризыҡ һалынған һауытҡа өрмәгеҙ!"- тиер ине. "Ни эшләп?"- тигән һорауға күп ваҡытта яуап: "Ярамай, тигәс, ярамай!"- булыр ине.

Ошо көндәрҙә Иглин районында Ҡобау ырыуы вәкилдәренең ҙур йыйыны үтте. Йыйынға мәртәбәле ҡунаҡтар: Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Президиумы рәйесе, БР Дәүләт Йыйылышы - Ҡоролтай рәйесе урынбаҫары Эльвира Айытҡолова, Иглин районы хакимиәте башлығы Гүзәл Насирова, билдәле тарихсылар, ғалимдар, ҡоролтай ағзалары килде.

Ил Президенты Владимир Путиндың быйылғы Мөрәжәғәтнамәһендә ошолай тип белдереүе саҡырыу булып яңғыраны, сөнки тотош Рәсәй буйынса экологик хәл ҡыуанырлыҡ түгел. Был йәһәттән халыҡ һәм "йәшелдәр", төрлө экологик хәрәкәттәр саң ҡаға, әммә йөк урынынан ҡуҙғалырға уйламай ине. Республиканың көнсығыш райондарында алтын һәм руда табыуҙары, мәҫәлән, бер кемгә лә сер түгел, әммә алтын йыуыусыларҙың алтынланған ҡулдары үҙ артынан тәртип һәм таҙалыҡ булдырырға бик теләмәй. Ҙур сәнәғәт предприятиелары экологияға миллиардлаған һумдар һалһа, бәләкәй предприятиелар хәл-торошто аңлап етмәйме, әллә аңларға теләмәйме, һәр хәлдә, Башҡортостан Башлығы был йәһәттән ҡәтғи белдереү яһаны.

Байрамдарға бай майҙың был аҙнаһында уҡыусы балалар тормошондағы иң күркәм ваҡиғаларҙың береһе - Һуңғы ҡыңғырау байрамы уҙҙы. Ул белем усаҡтарында бөтә эпидемиологик талаптарҙы үтәп ойошторолдо.

Өфөлә IX "Мисс Республика - 2020/2021" Төбәк матурлыҡ конкурсы финалы уҙҙы. Конкурста Башҡортостандың төрлө мөйөштәренән 13 ҡыҙ ҡатнашты.

Башҡортостанда үткән аҙнала ғына сысҡан биҙгәге менән ауырыуҙың дүрт осрағы теркәлгән, тип хәбәр итте республика Хөкүмәтендәге оператив кәңәшмәлә төбәктең Роспотребнадзор идаралығы начальнигы Анна Казак.

Һары умырзаяны (адонис, йәки горицвет весенний) табиптар йөрәк үләне тип атай, сөнки ул күберәген ҡан әйләнеше хроник ауырыуының еңелсә формалары, йөрәк неврозы, вегетатив нервы системаһы функцияһы боҙолоуы, йөрәк эшмәкәрлеген һүлпәнәйткән йоғошло ауырыуҙар кеүек төрлө йөрәк сирҙәрен дауалағанда ҡулланыла.

Үҙҡурсаланыу ваҡытында йәмғиәтебеҙҙең иң әүҙем ағзалары - ағинәйҙәр ҙә осрашыуҙарҙы туҡтатып тороп, аралашыуҙы ватсаптағы, "Бәйләнештә"ге төркөмдәрҙә генә дауам итергә мәжбүр булғайны. Бына хәҙер аҡрынлап үҙ яйына ҡайта уларҙың аралашыуҙары. Бөтә булған һаҡлыҡ сараларын күҙәтеп, милли кейемдәрен кейеп алып, матур саралар үткәрә башланы беҙҙең Учалы ағинәйҙәре лә. Ул сараларҙың барыһы ла фәһемле һәм мөһим - милли кейемгә, милли ризыҡтарға, милли йолаларыбыҙға арнала улар. Ә бына Наурыҙ ауылында үткән сарала иһә... ер-һыу атамалары тураһында һөйләнелде һәм был темаға ағинәйҙәрҙең дә битараф булмауын, улар иғтибарынан ситтә ҡалмауын раҫланы. Был аңлашыла ла, сөнки ер-һыу атамаларында - халҡыбыҙҙың, төбәгебеҙҙең тарихы, асылы, булмышы сағыла бит.

VI. ГРУША АҒАСЫ ТӨБӨНДӘ

Өсөнсө ноябрь. Көньяҡтың ҡояшлы йылы көнө. Алда ҡом сәхрәһе кеүек түшәлгән һәм офоҡҡа барып терәлгән һарғылт дала йәйелеп китә. Күптән ямғыр күрмәгән, борҡолдап торған саңлы оло юл. Артында саң өйөрөлдөрөп, беҙҙең машина шул юлдан алға саба: беҙ башҡорт атлылары дивизияһының подполковник Макаев Ғариф иптәш командирлыҡ иткән бер часына Башҡортостан халҡының ҡайнар сәләмен һәм наказын тапшырырға китеп барабыҙ.
Машинала барған кешеләр бер нисә минуттан буласаҡ шатлыҡлы, шуның менән бергә тулҡынлы һәм һағыныулы осрашыуға сабырһыҙланып ашҡына. Күҙҙәр, барып туҡталасаҡ урынды эҙләп, алға ҡарай.

Ҡатын-ҡыҙ ниндәй була? Йәш һәм йәш түгел. Тәүгеләре тормош көтөргә йәр эҙләһә, икенселәре күп йылдар инде - кейәүҙә. Йәштәр үҙҙәренән өлкәнерәктәрҙең тотороҡло тормошо өсөн көнләшеп ҡараһа, Бальзак йәшендәгеләр, киреһенсә, матур күлдәген кейеп, һөйгән егете менән осрашыуға ашыҡҡан ҡыҙ ваҡытын һағына...

Кистәрен клубҡа сығып, гармун тартып, егет-ҡыҙҙарҙың ҡара-ҡаршы таҡмаҡ әйтешеүе һымаҡ йолалар хәҙерге ауыл йәштәре араһында күҙәтелмәй. Ундай күренештәрҙе сәхнәләге бәғзе бер спектаклдәр аша ғына ҡарап беләләрҙер. Әммә бына ошондай ваҡыттар, ысынлап та, була торғайны бит. Илле йылдар самаһы элек магнитофон уйнатыу тигән нәмә лә бөтөнләйгә тиерлек булманы. Шул саҡтағы бер-береңә шаян таҡмаҡ әйтешеүҙәрҙе йыш ҡына иҫкә алам.

Беҙҙе ҡырҡ тыйыу аҫтында үҫтерҙеләр. Бөгөн генә ул бөтә нәмә шарран-яран асыҡ - интернет селтәренә береһен-береһе уҙышып нимә ашағанын, эскәнен, кем менән ҡайҙа булғанын һалалар. Батшалар йәйәү йөрөй торған ер менән мунса ғына ҡалып бара, ҡалһа.

Донъяла глобалләшеү процесы әүҙем барыуына ҡарамаҫтан, үҙенең милли бөтөнлөгөн, милли асылын һәм милли матурлығын ҡурсыған, хәстәрләгән кешеләр бик күп арабыҙҙа. Шөкөр, башҡортлоғон, башҡорт рухын һаҡлаған йәш ғаиләләр ишәйеүе айырыуса ҡыуаныслы. Өфө районы Шамонино ауылында йәшәгән Лилиә һәм Илнур МӘХМҮТОВТАР - шундайҙарҙың береһе. Мәғлүм булыуынса, улар 1 март - Башҡорт ғаиләһе көнөндә Стәрлетамаҡта ойошторолған "Етегән" байрамында "Өлгөлө башҡорт ғаиләһе" асыҡ республика конкурсының йомғаҡлау этабында ҡатнашып, Башҡортостандың татыу ғаиләләре сафын тулыландырҙы. Күптән түгел улар менән яҡындан танышырға, редакцияға саҡырып әңгәмәләшергә, уларҙың бәхет серҙәре менән уртаҡлашырға насип булды.

Ҡайһы бер ғаиләләрҙә йыш ҡына шундай күренеш күҙәтелә: балалары ауырый башлаһа, ата-әсәләре уларҙы ҡулдарынан төшөрмәй, өрмәгән ергә ултыртмай, бөтә теләктәрен үтәргә тырышалар. Ә инде һауыҡҡас бөтәһе лә кире үҙ урынына ҡайта: ҡабаттан үҙҙәренең көндәлек эштәренә сумып, балаларына бер йылы һүҙ ҙә әйтергә ваҡыт тапмайҙар. Иғтибар итегеҙ: балаларҙы ауырыған ваҡытта яраталар, сәләмәт ваҡыттарында - юҡ. Был дөрөҫ тәрбиәме?

Әҙәм балаһы был донъяға гонаһһыҙ, бер саф йән эйәһе булып тыуа. Беренсе ауаз, тәү тапҡыр күҙ асыу - быны күргән ата-әсәнең, туған-тыумасаның ҡыуанысын һүҙ менән генә аңлатып бөтөп булмай. Әммә бала табыу - бер, уны тәрбиәләү - икенсе мәсьәлә.

Миңә 85 йәш, шулай булһа ла күп йылдар инде"Киске Өфө"нән айырыла алмайым: шәп гәзит! Әле бына уның 15-се һанында Хәлил Һөйөндөковтың "Һыуһаҡ" бабай кем ул, йәки Диуаналарға мәрхәмәтле булайыҡ!" тигән мәҡәләһен уҡығас, үҙемдең бала сағым иҫкә төшөп китте.