Моңло шағирә, һуңғы ваҡытта прозала ла уңышлы ғына эшләүсе Ш.Бабич исемендәге дәүләт йәштәр премияһы лауреаты, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре Тәнзилә Дәүләтбирҙинаның "Көҙгө алмалар" китабы С.Юлаев исемендәге дәүләт премияһына тәҡдим ителде һәм беҙ әҙибәнең үҙенә һорауҙар менән мөрәжәғәт иттек.

Айбулат СИСӘНБАЕВ

(4-се бүлек)

Тауышҡа Саша йүгереп сыҡҡан. Елкәһендә алһыу бинт, күҙҙәрендә- ярһыу.
- Нимә эшләйһең, маңҡа малай? - Ир бар кәүҙәһе менән Димгә ябырылып, уны ергә ҡолатты. Танауға беренсе йоҙроҡ килеп эләкте, икенсеһе...
- Тор унан! Саша, нимә эшләйһең? - Тамара ҡулға эләккән беренсе таяҡты тотоп, күршеһенең арҡаһына һуҡты. Саша ашыҡмай ғына торҙо. Йоҙроғонан ҡан тамсылары тама. Тын алышы йышайған.
- Нимә, эттәр кеүек сыйнашып ятаһығыҙ? - Тамара ҡысҡыра башланы.
- Ул Маһмайға атты! - тип ҡысҡырҙы Александр.
- Шунан? Ул берәҙәкте күптән аҙаштырырға кәрәк ине. Йөрөй шунда кеше ҡурҡытып!

Ер шарындағы ҡайһы бер төбәк халҡы ер тығыҙлығынан йонсой, ә Уралтау буйында, беҙҙең ожмахтай Башҡортостаныбыҙҙа, шағир әйтмешләй, "Хоҙай үҙе ҡыҙығыр" ерҙә - иркенлек. Әлхәмдүлиллаһ, собханаллаһ, бәрәкәллаһ, тип тәҡбир әйтеп кенә йәшәрлек тә бит. Әммә беҙ уның ҡәҙерен беләбеҙме? Ошо һорау әленән-әле телдә әйләнә лә, ҡан һауа йөрәккә, ерен-һыуын һаҡлап ҡорбан булған батырҙарҙың оран-зары беҙҙең өсөн заңға-ҡанунға әйләнә: "Тыуған ерҙе яратығыҙ, һаҡлағыҙ!" Башҡортостан Республикаһының Туризм буйынса дәүләт комитеты рәйесе Салауат Таһир улы НАФИҠОВ менән әңгәмә лә ошо юҫыҡта башланып китте.

1943 йылдың июнендә Харьковҡа Башҡортостандан һәм Ырымбурҙан өҫтәлмә ғәскәр килтерҙеләр. Ғәскәрҙәгеләрҙең барыһы ла башҡорт булып сыҡты.

Америка Ҡушма Штаттарында - өс, Берләштерелгән Короллектә бер урамға исем башҡорт халҡы хөрмәтенә ҡушылған. Интернеттың эҙләү хеҙмәте Калифорнияның Корона биҫтәһендә - Башҡорт урамы, Төньяҡ Каролинаның Монро ҡалаһында - Башҡорт тыҡрығы, Эльк Гроувта - Башҡорт боролошо, Бөйөк Британияның Уэстбэри ҡалаһында Башҡорт юлы урамдарын күрһәтә.

Башҡорт телен һаҡлау һәм үҫтереү фонды ошо көндәрҙә "Эшлекле башҡорт теле" атамалы яңы уҡыу әсбабы һәм уға ҡушымтаны киң йәмәғәтселеккә тәҡдим итте. Был баҫма республиканың төрлө өлкәләрендә рәсми эш ҡағыҙҙары менән эш иткән, коллегалары менән башҡортса эшлекле һөйләшеүҙәр алып барғанда мәҙәниле телмәр тоторға теләгән кешеләр өсөн бик файҙалы ҡулланма булмаҡсы. Проект Башҡортостан Башлығының 2 миллион 300 мең һумлыҡ грантына тормошҡа ашырыла һәм 1500-әр дана булып донъя күргән.

Бысраҡ һыйыр бөтә көтөүҙе буяр, тигән һымаҡ булды был. Үткән шәмбе интернеттағы Башҡортостан яңылыҡтарында Нефтекама ҡалаһынан бер уҡыусының Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров исеменә мәктәптә башҡорт теле дәрестәрен уҡытмауҙы һорап яҙған хаты баҫылып сыҡты һәм һуңғы ваҡыт былай ҙа юғары температуранан һыуынып етмәгән йәмәғәтселек усағын дөрләтеп ебәрә яҙҙы.

Сибай концерт-театр берекмәһенең "Эйәрле ат беҙ менгәндәр" тамашаһын "Ҡурай" каналынан ҡараныҡ. Тамашасы йыя алмаған сикләнгән ваҡыт булыуға ҡарамаҫтан, яңы программа сығарып, халыҡҡа күрһәтеү юлын тапҡан бит әле сибайҙар.

Күптәребеҙ бала саҡтан ололарҙың ризыҡты ташларға ярамай, тигән тыйыуын ишетеп үҫкәндер, моғайын. Ҡағиҙә булараҡ, быны аслыҡ афәтен күргән олатай-өләсәйҙәр йыш ҡабатлай ине. Ырым-инаныуҙар буйынса ла быны тыйыусылар булғандыр. Әммә беҙҙең көндәрҙә ни өсөн ризыҡты ысынлап та сүплеккә түгергә ярамай икәненә аныҡ фәнни нигеҙ бар.

Билдәле режиссер, Ш.Бабич исемендәге йәштәр премияһы лауреаты, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре Булат Тимербай улы Йосоповтың "Беренсе Республика" фильмы С.Юлаев исемендәге дәүләт премияһына тәҡдим ителде. Һынылышлы мәл алдынан режиссерҙың үҙенә бер нисә һорау менән мөрәжәғәт итек.

Айбулат СИСӘНБАЕВ
(3-сө бүлек).

Төҙөлөштә кран эшләй. Юҡ, төнөн унда бер кем дә юҡ, әлбиттә. Застройщик шулай, клиенттар иғтибарын йәлеп итә. Тәҙрәһеҙ ун биш ҡатлы бинаны тирә-яҡлап дүрт прожектор яҡтырта, ә төҙөүсе фирмаһы яҙылған кран, уттар менән яҡтыртылып, түңәрәк хәрәкәттәр яһай. Бындай шоу төнгө бергә тиклем генә дауам итә. Тимәк, ваҡыт әле бигүк һуң түгел. Әгәр Дим ошо ваҡытта инеп йоҡларға ятһа, иртән эшенә йоҡлап ҡалмаҫ. Тик кран ғына тышта ҡалырға өндәп, үҙ янына саҡырып, ҡул болғаған кеше кеүек борғоланып тора.

Хәҙерге көндә төрлө гәзиттәрҙә мәҡәләләрем сығып торһа ла, төп һөнәремдең хәрби табип икәнен күптәр беләлер. Яҙыша башлағанда (ҡырҡ биш йәштәр тирәһендә) тел буйынса белемем - мәктәп программаһы буйынса үткән кимәлдә генә ине. Сирек быуат хәрби хеҙмәттә йөрөгән арала был белемем дә бер аҙ шыйығая төшкән булғандыр, тип уйлайым. Шунлыҡтан, баштараҡ яҙған хикәйә-маҙарҙарымды тел белгесенән уҡытып, төҙәттереп алыуҙы хәйерлерәк тип һанай инем.

Интернетта фекерле, ҡыҙыҡлы, фәһемле итеп яҙыша торған бер төркөм кешеләр бар. Сәхифәләренә йыш ҡына инеп ҡарап сығам. Ниндәйҙер матур ғына яҙмаһын гәзиткә алырға йәки ул әйтергә теләгәнде үҫтереп ҡулланырға, тигән уй менән үҙҙәренә лә өндәшәм. Барыһы ла тотоп ҡына баҫмаға ҡуйырлыҡ кимәлдә яҙмай, әлбиттә, әммә уларҙағы халыҡсанлыҡ арбай.

Бергилке банк хеҙмәткәрҙәре аҡса тәҡдим итеп аптыратты. Һеҙгә лә шулай итә торғандарҙыр. Көн һайын, хатта төрлө фирма исеменән көнөнә бер нисә тапҡыр шылтыратҡан саҡтары ла булды. Трубканы алмаһаң, смс-хәбәр яҙып ебәрергә лә иренмәйҙәр.

"Киске Өфө" гәзитендә милли идея тураһында һөйләшеүҙәр булып тора. Минеңсә, һәр халыҡ үҙ идеяһын ғәмәлгә ашырыу юлдарын үҙ менталитетынан сығып эҙләргә тейеш. Һәр халыҡтың менталитеты быуындан-быуынға күсә килгән ижадында һаҡлана. "Тормош һабаҡтары" дәреслеген яҙғанда, беҙгә, авторҙарға, башҡорт халҡының ғына түгел, үҙенсәлекле мәҙәниәтен һаҡлап алып ҡала алған һәм донъя кимәленә сығарыу юлдарын эҙләгән байтаҡ халыҡтарҙың ижады менән танышырға, сағыштырырға тура килде. Шул саҡта менталитет менән ижад төшөнсәләрен өйрәнгәндә, беҙ был ике төшөнсәнең үҙ-ара бик тығыҙ бәйле булыуын асыҡланыҡ.

Бер киренең бер ыңғай яғы була йәки бәхетһеҙлек булмаһа, бәхет булмаҫ ине тиҙәр. Коронавирус донъяға хәүеф менән янап, күптәрҙе эшһеҙ, аҡсаһыҙ ҡалдырһа ла, хөкүмәт яғынан ярҙам күләме артыуы, йәғни 16 йәшкә тиклем балалары булған ғаиләләрҙең төрлө пособиелар алып, ғаилә бюджетын нығытыуы шул турала һөйләмәйме ни? Быға тиклем дә илебеҙҙә икенсе генә түгел, беренсе балаға ла әсәлек капиталы түләүе индерелгәйне. Әммә илдә тыуым кимәле йылдан-йыл кәмей. Уны финанс ярҙамы менән генә арттырыу мөмкинме? Был күренештең тағы ла беҙ уйламаған сәбәптәре бармы? Ошо һәм башҡа һорауҙарға БР Стратегик тикшеренеүҙәр институтының фәнни хеҙмәткәре Рената КОМЛЕВА менән әйҙәүсе фәнни хеҙмәткәре, тарих фәндәре кандидаты Гөлдәр ХИЛАЖЕВА яуап бирә.

Телетапшырыуҙарҙы, айырыуса ҡыҙыҡлыраҡ фильм-сериалдарҙы ҡарап бөткәнсе сәсең ағарыр. Зәңгәр экрандарҙа барған көсөргәнештән дә түгел, ә шундағы әкиәти иллюзиянан ысынбарлыҡҡа ҡайтарыусы һуңғы ваҡыт әүҙемләшә төшкән SOS кадрҙарҙан.

Башҡорт халыҡ йырҙары буйынса ниндәйҙер мәғлүмәт эҙләһәң, Сибай концерт-театр берекмәһенең вокал ансамбле етәксеһе, Башҡортостандың атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре Рәмил Париж улы Туйсинға мөрәжәт итергә кәрәк. Ул башҡармаған йәки тарихын белмәгән йыр юҡ. Репертуарында йөҙҙән ашыу халыҡ йыры бар йырсының. Йәштәргә йыр сәнғәте, халыҡ йырҙары ғилеме буйынса алмаштырғыһыҙ уҡытыусы ла, остаз да ул. Бөгөнгө беҙҙең сәхнәләрҙән яңғыраған башҡорт йыры хаҡында ла уның үҙ фекерҙәре бар.

Утыҙ бер йыл рәттән кантон булып торған Дәүләтша Бикмөхәмәтовтың (Бикмәтовтың) ғаиләһендә алтынсы бала булып донъяға килгән Хужәхмәт сабый сағынан, исем-аты менән генә түгел, ҡылыҡ-фиғеле яғынан да башҡа уландарынан ныҡ айырылып торған. Атай кеше уның исеменә "Йәсәүи" өҫтәмәһен тиккә генә бирмәгәндер. Киләсәктә ул аҡыллы улын шөһрәт ҡаҙанған ир уҙаманы итеп күрергә теләгәндер.

Күптән Си Цзиньпин урамына бындай иғтибар булғаны юҡ ине. Иртәнән алып батҡаҡ ҡатыш асфальт буйлап оператор һәм төрлө халыҡ йүгерә. Баҡтиһәң, Өфөгә Мәскәүҙән ниндәйҙер ғалим килгән, ул ҡалала албаҫты эҙҙәрен эҙләй. Тамара нисектер уның кеүек мистикаға ышаныусылар менән бәйләнешкә сыҡҡан. Урындағы телеканалдарҙың береһе был мөмкинлекте ысҡындырмаҫҡа булып, ғалимға эйәргән. Сенсация бит! Баш ҡала уртаһында малай юғалған, ә урындағы халыҡ быны албаҫты эше, ти. Етмәһә, халыҡ һүҙен ҡеүәтләп, ниндәйҙер ғалим йөрөй. Тамара - бөгөн иғтибар үҙәгендә. Ул йә тегендә, йә бында тороп, камераға фараздарын яңғырата. Кисә генә тиерлек күлдән йыртылған кейем һөҙөп алғандар ине. Был факт Си Цзиньпинға эйәләгән шайтандың төп дәлиле. Ғалим шул сепрәк киҫәген тотоп, албаҫтылар, ғәҙәттә, кешене шулай үлтерә, бында уның тырнаҡ эҙҙәре ҡалған, тип, асыштарын яһай.