Әлеге рубрика булыуынан файҙаланып үҙемде ҡыуандырған һәм шулай уҡ борсоған ҡайһы бер мәсьәләләр тураһында әйтеп үтәйем әле. Ҡағыҙға баҫылған күҙгә лә бәрелә, ҡолаҡҡа ла эленә, мейегә инеп һеңеп тә ҡала.

Туҡһан туғыҙ йортло ҙур ғына ауылда бик бәхетле кешеләр йәшәгән. Береһенән-береһе матурыраҡ, зауыҡ менән биҙәлгән өйҙәрҙә йәшәгән улар. Һәр хужалыҡты гүзәл баҡсалар уратып алған. Ауылдаштар йыл әйләнәһенә емеш-еләктән, йәшелсәнән өҙөлмәгән. Яҙҙарҙы дәртләнеп ҡаршы алғандар, йәйҙәрҙе көндәлек хеҙмәт менән күңелле үткәргәндәр. Байрамдарҙа уйнап-көлөп, йырлап-бейеп күңел асҡандар. Көҙ мул уңыш йыйғандар ҙа, ҡышҡыһын рәхәтләнеп ял иткәндәр. Ерҙә йәшәһәләр ҙә, күккә бағып, йондоҙҙарға ҡарап өмөтләнгәндәр, йәшәйеш тураһында уйланғандар, киләсәккә ышаныс менән ҡарағандар, кейеҙ-келәмдәргә йыһан есемдәрен биҙәк итеп төшөргәндәр.

Йыйындар, ҡоролтайҙар элек-электән башҡорт халҡы тормошонда мөһим роль уйнаған. Уларҙа милләт яҙмышы өсөн хәл иткес ҡарарҙар ҡабул ителгән. Бөгөн, V Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы алдынан ҡайһы бер һорауҙарға асыҡлыҡ индереү өсөн редакцияға тарих фәндәре кандидаты, Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт һәм журналистика өлкәһендәге Шәһит Хоҙайбирҙин исемендәге Хөкүмәт премиялары лауреаты Салауат ХӘМИҘУЛЛИН менән социология фәндәре кандидаты Илгиз СОЛТАНМОРАТОВты саҡырҙыҡ.

Табын башҡорттары, башҡа башҡорт ырыу-ҡәбиләләре кеүек үк, меңйәшәр халҡыбыҙҙың берҙәм милләт булып ойошоуында ҡатнашып, ошо уртаҡ тарихыбыҙҙа лайыҡлы урын биләй. Табындар, иң эре этник берләшмәләрҙең береһе булараҡ, әле лә тарихи Башҡортостандың барса тарафтарында көн күрә.

Егерме беренсе тапҡыр ойошторолған һәм Башҡортостан автономияһының 100 йыллығына арналған "Урал батыр" эпосын башҡарыусыларҙың республика конкурсы был юлы Ишембай ерендә үтте. Унда республиканың төрлө райондарынан үҙен тулы хоҡуҡлы Урал батыр вариҫы тип атарға хаҡлы ике йөҙҙән ашыу бала ҡатнашты. Быны улар тәрән фәлсәфәүи мәғәнә һалынған эпос юлдарын рухлы итеп һөйләүе һәм туған телде камил белеүе менән иҫбат итте.

Ҡасандыр барлыҡҡа килеп, башҡа халыҡтар араһында танылыу тапҡан, үҙҙәренең булмышы һәм йәшәйеше хаҡында аҙмы-күпме мәғлүмәт ҡалдырған, бәғзеләре быуаттар төпкөлөндә юғалып, онотолоп бөткән һәм хәҙерге заманда ла тарих аренаһында йәшәп ятҡан меңәрләгән ҡәүемдәр бар. Һуңғылары иҫәбендә беҙҙең өсөн ғәзиздәрҙән ғәзиз халҡыбыҙ - башҡорттар ҙа бар. Нәҫелдән нәҫелгә, быуындан быуынға атай-әсәй йорто, мәктәп тәрбиәһе, йәмғиәт йоғонтоһо, мәғрифәт вә мәҙәниәт аша һеңдерелгән милли тойғоларыбыҙ бар, бөтөнөбөҙҙө бергә беректергән милли үҙаңыбыҙ бар. Башҡортлоҡ, тибеҙ ошо рухи төшөнсәне. Башҡортлоҡтоң үҙ тарихы, бөгөнгөһө бар, һәм уны киләсәк быуындарға халҡыбыҙҙың аҫыл мираҫы итеп тапшыра алһаҡ, милли киләсәгебеҙ ҙә дауамлы буласаҡ.

Өфөлә барған "Евразия йөрәге" V Халыҡ-ара сәнғәт фестивале бөгөн ҙур гала-концерт менән тамамланасаҡ. 2013 йылдан алып үткәрелгән "Евразия йөрәге" өфөләрҙең һәм баш ҡала ҡунаҡтарының иң яратҡан мәҙәни сараһына әүерелеп өлгөрҙө. Тәүге йылда 10 мең тамашасы йыйылһа, былтыр 130 мең кеше Өфө амфитеатрында тамаша ҡылған. Ойоштороусылар билдәләүенсә, быйыл тәүге кистә генә лә асыҡ һауала барған был байрамға 45 меңдән ашыу кеше килгән. Шуныһы ҡыҙыҡ, All fests порталы мәғлүмәтенә ҡарағанда, "Евразия йөрәге" фестивале Рәсәйҙә популярлығы буйынса икенсе урында тора.

Беҙҙә һабантуйҙар бер төрлөрәк сценарий буйынса үтә, әлбиттә. Иң тәүҙә сәхнәгә сығарып, баш ҡаланан килгән юғары ҡунаҡҡа һүҙ биреп, йыйылған халыҡты байрам менән ҡотлаталар, шунан район кимәлендәге етәксе ауыл хеҙмәтсәндәрен тәбрикләй, бүләктәр бирә. Ҡотлауҙарҙан һуң шул уҡ ауыл хужалығы хеҙмәтсәндәре, райондарҙың маҡтаулы шәхестәре, спортсылар, балалар, рәттәргә теҙелеп, парадта үтә. Артабан иһә матур концерт программаһы башлана...

Республикабыҙ тарихының һынылышлы осорона тура килгән V Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы ниндәйҙер бер һөйөнөслө өмөт менән көтөлә. Тәҡдим ителгән проекттарҙың, программаларҙың яңыса, ҡыҙыҡлы, үҙенсәлекле булыуы ла, ҡорҙо әҙерләүгә күпләп эшлекле йәштәр йәлеп ителеүе лә, ойошманың етәкселеге алышыныуы ла өмөткә сәбәп бирә шикелле. Был хаҡта беҙ ҡоролтайсыларҙың үҙҙәре менән - Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты етәксеһе Данир ҒӘЙНУЛЛИН һәм Башҡарма комитет аппараты белгесе, проекттар менеджеры Илдар КИНЙӘБУЛАТОВ менән һөйләштек.

Тарихсы һәм журналист Салауат Хәмиҙуллин юрматыларҙың тарихын Урал һәм Волга буйында йәшәгән иран телле ҡәбиләләрҙең фин-уғырлашыу һәм төркиләшеү процестары менән бәйләп өйрәнеүҙе хуп күрә. Ул X быуатта венгрҙар составына ингән Гермат атамалы ырыуҙың савромат-сарматтарға барып тоташыуын фаразлай. Уныңса, сармат исеменең сауромат, сирмат, сюрмат формаларында әйтелеү мөмкинлеген инҡар итеп булмай. Шуға күрә юрматы этнонимын сармат атамаһы менән бәйләп аңлатыусы ғалимдар бар. Әгәр шулай икән, юрматы ырыуының килеп сығышында иран телле боронғо сарматтарҙың ҡатнашлығы булып, уларҙың бер өлөшө башҡорт этносы составына инеүен, ҡалғандары мадъяр-мажарҙар (Мегери) менән Паннонияға юлланыуын күҙалларға нигеҙ бар, тип фекер йөрөтә ул.

25 марттан 5 июнгә тиклем баш ҡалала "Иң яҡшы күп фатирлы йорт советы" муниципаль конкурсы үтте. Уға 67 ғариза бирелеп, ҡала этабына 8 кандидат һайлап алынды. Күп фатирлы йорттар советтарының үҙҙәренең милкендә булған майҙандарҙы төҙөк тотоу буйынса бик күп тәҡдимдәре булғанлығын асыҡлай был конкурс. Тейешле органдарға бары тик уларҙы хупларға һәм ярҙам итергә генә кәрәк. Ҡала хакимиәтендәге сираттағы оператив кәңәшмә тап ошо конкурста еңеүселәрҙе тәбрикләүҙән башланды. Еңеүселәргә дипломдар һәм аҡсалата приздар тапшырылды. Был сумма йорт ихтыяжына тотоноласаҡ. Ә инде күсмә кубокка быйыл Дим районы эйә булды.

Күптән түгел Октябрьский ҡалаһында Ғата Сөләймәнов исемендәге Ҡурай байрамы еңеүсеһе билдәләнде. Республиканың 10 ҡалаһы һәм 19 районынан, шулай уҡ Силәбе һәм Ҡурған өлкәләренән килгән 324 бәйгесе араһынан Шамил КҮСӘМИШЕВ иң оҫтаһы тип танылды. Ошо уңайҙан Шамил Шакир улы менән әңгәмәләшеп алдыҡ.

Мин ҡыҙыҡ ҡына бер мәғлүмәт уҡыным әле һәм ҡоштарҙан, хайуандарҙан беҙгә, кешеләргә, үрнәк алырға кәрәк икәненә инандым! Баҡтиһәң, инә бөркөт үҙенә оя ҡорор, балалар сығарыр өсөн бына нисек пар һайлай икән, тыңлағыҙ:

Журналист булып эшләгән йылдарҙа төрлө кешеләр менән осрашырға, әңгәмәселәрҙең төрлөһөн күрергә тура килә. Әгәр телевидение, радио хәбәрселәре саф башҡорт телендә һөйләшкән әңгәмәсе эҙләп бер булһа, баҫма матбуғат хеҙмәткәрҙәренә ул яҡтан әллә ни ҡыйынлыҡ юҡ - "телдәр бутҡаһы"нан да башҡортса матур мәҡәлә әҙерләргә була. Әммә бөгөнгө әңгәмәсем ундайҙарҙан түгел, уның менән рәхәтләнеп ултырып, ауыҙ тултырып саф башҡортса һөйләшергә мөмкин. Шулай итеп, рубрикабыҙҙың сираттағы геройы, "Вечерняя Уфа" гәзитенең баш мөхәррире, журналист Вячеслав ГОЛОВ.

Бөгөн ауыл ерлегендә эшҡыуар булып китеү ауыр мәсьәләме? Нисек итеп был юлда хаталанмаҫҡа, ҡайһылайыраҡ итеп дөрөҫ йүнәлеш таба белергә? Эшҡыуарҙы ниндәй ауырлыҡтар көтә һәм уларҙы нисегерәк итеп хәл итергә мөмкин? Быларҙы үҙ башынан үткәргән кеше генә һөйләй ала, әлбиттә. Редакциябыҙ ҡунаҡтары яуаплылығы сикләнгән "Бай" ауыл хужалығы тәьминәт-һатыу-ҡулланыу кооперативы етәксеһе Рөстәм Иғдислам улы ӘхмӘтов менән теоретик белгес ролендә Рәсәй Фәндәр академияһы Өфө ғилми үҙәгенең баш ғилми хеҙмәткәре, иҡтисад фәндәре кандидаты, доцент Вилүр Йәмил улы ӘхмӘтов үрҙә телгә алынған мәсьәләләргә асыҡлыҡ индерер, тип уйлайбыҙ.

XIX быуатта йәшәгән билдәле башҡорт мәғрифәтсеһе, ғалим һәм яҙыусы Мөхәмәтсәлим Өмөтбаев һәр аҫаба башҡорт өсөн үҙенең сығышын - ҡайһы ырыуҙан булыуын иҫтә тотоуҙы, йондоҙҙарҙы исемләп аңлата алыуҙы, хандар тарихына ҡараған риүәйәттәрҙе һәм өләңдәрҙе белеүҙе мотлаҡ, тип иҫәпләгән. Ысынлап та, һәр кемебеҙҙең шәхси шәжәрәһе, күк көмбәҙендә балҡыған йондоҙҙар бер бөтөн йыһанды хасил иткән кеүек, һәр беребеҙҙе быуаттар төпкөлөндә көн иткән ырыуҙаштарыбыҙҙың меңйәшәр тормош ағасы менән тоташтырып, башҡорт халҡының ғәжәп бай тарихи мираҫынан бар булған рухи йыһаныбыҙ асылын аңлау мөмкинлеген бирә. Бик тә ышанып әйтәм, ырыуҙарыбыҙ тарихын өйрәнеү өлкәһендә беҙҙе киләсәктә аҫыл асыштар көтә. Ошоларҙы иҫәпкә алып, милләттәштәребеҙ иғтибарына башҡорт ырыуҙары тарихын сағылдырған мәғлүмәттәр тәҡдим итәбеҙ.

Балалар күңелендә тылсымға, мөғжизәгә, яҡшылыҡҡа ышаныс уятыусы башҡортса әкиәт һөйләүселәрҙең "Һаумы, һаумы, әкиәт!" конкурсы ошо көндәрҙә баш ҡалала оло байрам булып үтте. Өфө ҡалаһы хакимиәте тарафынан Башҡортостан Башлығының туған телдәрҙе һаҡлауға һәм үҫтереүгә йүнәлтелгән грант аҡсаһына ойошторолған конкурс быйыл төбәк-ара кимәлгә күтәрелде һәм Башҡортостандан ғына түгел, ә күрше республика һәм өлкәләрҙән бик күп конкурсанттарҙы берләштерҙе.

Халыҡ-ара балаларҙы яҡлау көнө уңайынан баш ҡалала ике көн дауамында "Өфө - балалар өсөн ҡала" тигән күмәк уйын-көлкө саралары ойошторолдо. Шул сиктәрҙә Салауат Юлаев майҙанында Өфө ҡала округы хакимиәтенең мәғариф идаралығы тарафынан әҙерләнгән егерменән ашыу тематик майҙансыҡта балалар һабантуйы үтте.

Батырыбыҙҙың тыуына - 265 йыл

Башҡорт хәтерендә һис бер ҡасан юйылмаҫ исемдәр йәшәй, улар ил батырҙарының исемдәре - халҡыбыҙ тарихын шул исемдәр данлап-ҙурлап тора ла инде. Әхмәтзәки Вәлиди, 1923 йылдың февралендә Ашхабад ҡалаһында яҙылған һәм "Башҡорт халҡына хушлашыу хаты" тип аталған мөрәжәғәтендә ошо хаҡта былай тип әйтә: "Беҙ башҡарған эштәр Кесе Солтан, уның улы Морат Солтан, Бишәй Солтан, уның улы Ырыҫмөхәммәт Солтан, Солтангәрәй (Ҡараһаҡал), Батырша, Салауат, Аблай һәм Кинесары хаҡындағы хәҙистәр кеүек бөйөк хәтирәләр йәшәтәсәк". Ил батырҙары эшмәкәрлеген хәҙистәргә тиңләү һис осраҡлы түгелдер: тыуған еребеҙ, ирекле һәм хоҡуҡи дәүләтселегебеҙ өсөн йәндәрен фиҙа ҡылыусылар дин юлындағы хәҡикәтте кеше күңеленә һалыусылар менән берҙәй данлылыр. Мәле еткәс, батыр даны бар донъяға тарала, уның исеме тыуған иленә, ғәзиз халҡына мәртәбә өҫтәй.

Өфөлә "Туғанлыҡ" төрки телле театрҙарҙың VII халыҡ-ара фестивале тамамланды. "Быйыл - Башҡортостандың, Башҡорт дәүләт академия драма театрының 100 йыллығын, Рәсәйҙә иғлан ителгән Театр йылын үҙебеҙ генә түгел, ҡунаҡтар менән байрам итәбеҙ, халҡыбыҙҙың йолаһы шулай", - тине мәҙәниәт министры Әминә Шафиҡова сараны асыу тантанаһында. Ысынлап та, 8 көнгә һуҙылған "Туғанлыҡ" фестивале тамашасылар өсөн дә, Рәсәй төбәктәренән һәм сит илдәрҙән килгән 13 театр өсөн дә аралашыу, тәжрибә уртаҡлашыу майҙанына әүерелде. Фестивалдең Эксперттар советы рәйесе, Рәсәйҙең халыҡ артисы Борис Морозов та "милләт-ара дуҫлыҡ һәм татыулыҡты һаҡлауға йүнәлтелгән сәнғәт байрамы" тип атаны уны.