(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

Иван Васильевич Чернов (1825-1902) - Ырымбур казак ғәскәренең генерал-майоры, тыуған яҡты өйрәнеүсе, хәйриә ярҙамы күрһәтеүсе. Сығышы менән Һамар казактарынан.
1839-1847 йылдарҙа Каруанһарайҙа урынлашҡан Башҡорт-мишәр ғәскәре командующийы канцелярияһында хеҙмәт итә, белемле булыуы һәм тырышлығы уға урядник чинынан башлап генерал дәрәжәһенә тиклем күтәрелеү мөмкинлеген бирә. 1847-1861 йылдарҙа Ырымбур хәрби губернаторы штабында өҫтәл начальнигы (дәүләт учреждениеларындағы VII класлы түбәнге ҡатлам чиновнигы) дәрәжәһендә эш башҡарыусы була. 1861-1865 йылдарҙа - 1-се, 2-се һәм 3-сө башҡорт кантондары попечителе, 1-се кантон начальнигы вазифаларын башҡара. 1865 йылда башҡорттарҙың ергә хоҡуҡтары буйынса комиссия ағзаһы итеп ҡуйыла, Ырымбур губернаһында крәҫтиәндәр эштәре, ҡала мәсьәләләре менән шөғөлләнә, 1866 йылда Ырымбур дворяндары йыйылышы депутаты итеп һайлана. 2-се һәм 1-се дәрәжә изге Станислав, 4-се һәм 3-сө дәрәжә изге Владимир, 1-се дәрәжә изге Анна ордендары кавалеры. 1874 йылда генерал-майор чинында отставкаға сыға. 1907 йылда, үҙе үлгәндән һуң 5 йыл үтеүгә, Ырымбурҙа уның "Генерал-майор Иван Васильевич Чернов яҙмалары" тигән китабы нәшер ителә. Был әҫәрҙә, башлыса, Ырымбур губернаторҙары эшмәкәрлеге һәм ошо осорға ҡараған ижтимағи-сәйәси ваҡиғалар хаҡында бәйән ителә. "Хаҡлыҡтан һис бер тайпылмайынса, шәхсән үҙем күргәндәр, ышаныслы кешеләрҙән ишеткән нәмәләр йә иһә эштәрҙән һәм башҡа сығанаҡтарҙан алынғандар ошо яҙмаларымдың нигеҙе булып тора", - тип башлай автор үҙенең хеҙмәтен. Уҡыусыларыбыҙға XIX быуатта йәшәгән күренекле дәүләт эшмәкәренең башҡорттар хаҡында яҙып ҡалдырған мәғлүмәттәрен тәҡдим итәбеҙ.

Июлдә граждандар һәм ойошмалар өсөн мөһим федераль закондар ғәмәлгә инәсәк. Был турала үҙенең телеграм-каналында Дәүләт Думаһы рәйесе Вячеслав ВОЛОДИН һөйләне.

Илдә яңы хәүефле мутлашыу төрө тулҡыны бара: сит ил хакерҙары кешенең ватсап йәки телеграмын емереп, уның исеменән бөтә контакттарына ла бер-нисә сәғәткә аҡса биреп тороуҙы һорап хәбәр ебәрә. Мутлашыусылар ҡулына меңәрләгән кеше эләккән дә инде һәм эләгеүен дауам итә.

2024 йыл Башҡортостанда республика халҡы һәм ҡунаҡтары өсөн әһәмиәтле тарихи-мәҙәни объекттарҙың барлыҡҡа килеүе менән иҫтә ҡаласаҡ. Улар - 16 июндә асылған "Салауат ере" тарихи-мәҙәни комплексы һәм июлдә асылған Евразия күсмә цивилизациялар музейының визит-үҙәге. Былар Бөрйән районындағы "Шүлгәнташ" музей комплексы һымаҡ, бөтә Рәсәйгә генә түгел, ә һуңғы йылдарҙа халыҡ-ара танылыу яулаған күп кенә комплекстарға уңышлы өҫтәмә буласаҡ.

3-4 июлдә Ҡаҙағстандың Астана ҡалаһында булып үткән ШОС (Шанхай хеҙмәттәшлек ойошмаһы) саммиты үткән аҙнаның мөһим һәм ҙур ваҡиғаһы булды.

Рәсәй Президенты Владимир Путин сығышы һайын тиерлек ғаилә ҡиммәттәрен социаль сәйәсәт өлкәһендәге иң мөһим мәсьәләләрҙең береһе тип атай һәм беренсе урынға ҡуя. Һәм был юҡтан ғына түгел. Ғаиләләрҙең тарҡалыуы бөгөн ҡот осҡос хәлгә килеп терәлде. Федераль статистика хеҙмәтенең ошо бер генә мәғлүмәтен алып ҡарайыҡ: быйылғы йыл башынан апрелгә тиклемге арала ғынала 210 215 никах теркәлгән булһа, айырылышыуҙар һаны 3 меңгә артып киткән һәм 213 332 ғаилә юҡҡа сыҡҡан.

Беҙҙең республика матур тәбиғәтле, күркәм кешеләр йәшәгән, иҡтисади йәһәттән тотороҡло төбәк. Мине иң һөйөндөргәне - республикала ауыл хужалығының юҡҡа сыҡмауы. Күпме төбәктәр СССР тарҡалғандан һуң заманаға яраҡлаша алманы, ауыл хужалығы бөтөнләй тиерлек юҡҡа сыҡты, завод һәм фабрикалар ябылды. Был йәһәттән беҙҙең төбәк үҙенең тотороҡлоғон һаҡлап ҡала алды.

Ошо көндәрҙә Шишмә районында Евразия күсмә халыҡтар цивилизацияһы музейының визит үҙәген асыу тантанаһы уҙҙы. Унда Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров, саҡырылған ҡунаҡтар ҡатнашты.

600 квадрат метрҙан ашыу майҙанлы был бина - Алтын Урҙа осорона ҡараған тарихи ҡомартҡылар, йәғни Турахан һәм Хөсәйенбәк кәшәнәләре янында формалашҡан туристик кластерҙың беренсе объекты. Бындағы төп объект яҡынса 20 мең квадрат метр майҙанлы Евразия күсмә халыҡтар цивилизацияһы музейы буласаҡ. Уның эргәһендә Башҡорт аты һәм һунарсы ҡоштар үҙәге, шулай уҡ СПА-шифахана асырға ниәтләйҙәр.

М. Ғафури исемендәге Башҡорт академия драма театры ошо көндәрҙә 104-се ижад миҙгелен ябырҙан алда тамашасыларына мөғжизәле бүләк - "Заятүләк менән Һыуһылыу" спектаклен тәҡдим итте. Ғаилә менән килеп ҡарау өсөн тәғәйенләнгән яңы тамаша башҡорт халыҡ эпосына нигеҙләнеп ҡуйылған.

Башҡортостан "Китап" нәшриәтендә донъяла милли сәнғәтте сағылдырған беренсе башҡорт музыкантының тормошона һәм эшмәкәрлегенә арналған "Йомабай Иҫәнбаев" тигән китап-альбом донъя күрҙе.

Быйыл, 2024 йылда, Әлшәйҙә "Быуаттарҙы ялғар аҫыл еп" - "Веков связующая нить" республика фестивале етенсе мәртәбә үтте. Фестиваль Бөтә Рәсәй мөһим милли-мәҙәни проекттарының "Рәсәй - этник ирәүел" - "Россия - этнический комфорт" бәйгеһендә "Милли йолаларҙы һаҡлау-үҫтереү өсөн абруйлы диплом"ына лайыҡ булды.

Аэродромға ҡайтҡас, Мәғүбә үҙҙәре әрйәләр ырғытҡан окоптарҙа йөрөй алмаған яралылар ғына тороп ҡалғанын белде. Улар, хәлдәренән килгәнсә, оборона тоталар, ҡоралдары етешмәй икән. Ә ҡыҙҙарға буш әрйәләр ташларға бойоралар. Тауыш эфффекты, имеш...
- Һуғышып үлергә мөмкинлек бирәйек! - Оля Санфирова командирға шулай тип мөрәжәғәт итте.
- Командование приказын үтәргә!

Евразия далаһында көн иткән төрки, монгол халыҡтарының тарихына бәйле Рәсәйҙә бер ниндәй ҙә ҙур музей юҡ. Ике йыл элек Башҡортостан Башлығы Радий Хәбиров Евразия күсмә халыҡтар цивилизацияһы музейын төҙөү тураһында ҡарар сығарҙы һәм был идея йәмәғәтселектә киң хуплау тапты. Проект кураторы, Башҡортостан Премьер-министрының беренсе урынбаҫары Урал Килсенбаев әйтеүенсә, яңы туристик объект Алтын Урҙа дәүерендәге Турахан һәм Хөсәйенбәк таш кәшәнәләрен үҙ эсенә аласаҡ. Унда шулай уҡ музей комплексы, башҡорт аты үҙәге, "Күскенсе" спа-үҙәге буласаҡ, Туҡтамыш шишмәһе рәткә килтереләсәк. Былтыр август айында Турахан визит-үҙәген төҙөргә тотондолар. Һалына башлаған яңы музей күсмә цивилизация һәм күскенселәр тормошон яҡтыртыуҙа башланғыс булараҡ сығыш яһай. Бер үк ваҡытта "Самрау" фонды БСТ телеканалы менән берлектә республика Башлығы грантына "Көс урыны" тигән фильм төшөрә башланы. 11 июлдә киң йәмәғәтселек был фильмды ҡарай аласаҡ. Ошо уңайҙан фильм авторы, БСТ каналының баш мөхәррире Гәүһәр БАТТАЛОВАға өс һорау бирҙек.

Һуңғы йылдарҙа Башҡортостандың мәҙәни-тарихи мираҫын һаҡлау һәм үҫтереү мәсьәләләренә иң юғары кимәлдә айырым иғтибар бирелә.

Көн һайын Башҡортостан халҡы төрлө иҡтисади "тоҙаҡҡа" эләгә, оҫта манипуляторҙар намыҫлы граждандарҙың аҡсаһын һура. БР буйынса Эске эштәр министрлығы мәғлүмәт-коммуникация технологияларын законһыҙ ҡулланыуға ҡаршы көрәш бүлеге начальнигы полиция полковнигы Азат Тимерйәнов "Башинформ" мәғлүмәт агентлығы журналисы Ксения Калинина менән әңгәмәлә мутлашыусыларҙың ниндәй хәйләләргә барыуы, кемдең уларҙың ҡорбаны булыуы һәм ни өсөн әле лә был хәлдең дауам итеүе хаҡында һөйләне.

"Белемлелек - арыҫландан көслө батыр", тигән шиғыр юлдары һәр кемебеҙҙең хәтерендә, был хаҡ һүҙҙәр менән килешмәгәндәр юҡтыр. Быны илебеҙ һәм донъя кимәлендә лә яҡшы аңлайҙар, шуға ла бөгөн фән һәм мәғариф өлкәһенә һәр тарафтан иғтибар юғары. Өфөлә төҙөләсәк Евразия ғилми-белем биреү үҙәге ошо маҡсаттарҙы бойомға ашырыуҙа мөһим роль уйнай.

Үткән аҙналағы (24-30 июнь) төп халыҡ-ара һәм сәйәси ваҡиғаларҙы бер-ике темаға бәйләнешле генә берләштереү мөмкин дә түгел, һәр ваҡыттағыса, улар төрлө һәм күп яҡлы йөкмәткеһе менән айырылып торҙо, шунлыҡтан был юлы "Донъя шаңдауы" ошо аралағы яңылыҡтарға ҡыҫҡаса күҙәтеү тәҡдим итергә булды.

Өфөнөң Совет майҙанында 12-15 сентябрҙә "Әйҙә уйнарға!" Бөтә Рәсәй уйындар фестивале үтәсәк. Икенсе тапҡыр ойошторолған сарала балалар өсөн тауарҙар етештереүселәр бөтә илдән килә, төрлө күргәҙмәләр, интерактив майҙансыҡтар, оҫталыҡ дәрестәре үтә, балалар яратып ҡараған йәнһүрәт геройҙары уйынсыҡтар иленә ишектәрҙе асасаҡ.

450 йыллыҡ тарихы булған Өфөбөҙ, башҡа миллионлы ҡалалар кеүек үк, төрлө яҡлап үҙгәреүен дауам итә. Оҙайлы ялдарҙан файҙаланып, тормош иптәшем менән баш ҡала урамдарын гиҙеп йөрөп килдек. Ауылдан уҡырға килгән ике йәш кешене ҡауыштырып, оло тормош юлына оҙатҡан ҡалала хәҙер инде 50 йылдан ашыу торабыҙ - хәтерләйһе хәтирәләр, иҫләйһе ваҡиғалар бик күп.

Башҡорт халҡының күренекле улы, энциклопедик ҡарашлы олуғ ғалим, оҫта публицист, билдәле яҙыусы һәм шағир, тынғыһыҙ йәмәғәт эшмәкәре Рәшит Закир улы Шәкүров фанилыҡтан баҡыйлыҡҡа күсте.