Бөгөнгө заманда тыуған көн, туй байрамдарын, сығарылыш кисәләрен һәм башҡа тантаналы сараларҙы алып барыусыһыҙ, йырсы-бейеүсеһеҙ күҙ алдына килтереүе ауыр. Һәр кем байрам күңелле үтһен, йыйылған халыҡтың күңеле булһын өсөн тырыша. Ләкин бөтә уйындар ҙа ятланып бөтөп, ҡыҙығы ҡалмаһа, байрамды концертҡа әйләндереп, бер йырсыға ҡарап ултырғы килмәһә, ни эшләргә? Әлбиттә, сараһын табырға булалыр. Белеүебеҙсә, кемдәрҙер ошондай кисәләргә Шишмә районы Әлкә ауылында йәшәүсе фокусник-иллюзионист Шамил Азамат улы ВӘлиевты саҡыра икән. Яңы йылға аяҡ баҫырға торғанда тирә-яғында мөғжизә тыуҙырыусы, тылсымға ышанырға ярҙам итеүсе егет менән бәләкәй генә әңгәмә ҡорҙоҡ.

2016 йылда ике алдынғы белем усағын - Республика башҡорт лицей-интернатын һәм Республика иҡтисад лицей-интернатын берләштереп, Республика инженер лицей-интернаты барлыҡҡа килтерелгәйне. Ошо йылдар эсендә яңы белем усағының да даны алыҫтарға таралып өлгөрҙө: Республика инженер лицей-интернаты педагогик кадрҙары менән дә, уҡыусылары менән дә хаҡлы ғорурлана. Нәҡ бында Бөтә донъя кимәлендә химия буйынса олимпиадаларҙа беренселекте бирмәгән уҡыусылар уҡый, нәҡ бында Рәсәй халыҡ уҡытыусыһы Лиза Ҡыям ҡыҙы Әһәҙуллинаның остазлыҡ мәктәбе дауам итә. Бына шундай шәп лицей-интернаттың быйылғы сығарылыш уҡыусылары Илһам ИЛТЕНБАЕВ, Фаил МӘҠСҮТОВ, Рәмил ДАУЫТОВ һәм Лиана КОЗАДАЕВА менән әңгәмәләшеү форсаты тейҙе. Йәштәр менән бик күп төрлө темаларға фекер алыштыҡ, ҡайһы берҙәрен һеҙҙең дә иғтибарға тәҡдим итәбеҙ.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

Граф В.А. Перовский
(1833-1842 йылдарҙа Ырымбур губернаторы булған).

Перовскийҙың тәүге идаралығында ике шәхси таш йорт була: береһен хәҙер Герштейн аптекаһы биләй, икенсеһендә - Турғай губернаторы фатиры.
Был ике өй сауҙагәр Осоргиндыҡы була, ул һуңынан бөлә, һәм был өйҙәрҙең береһе шәхси кешегә, икенсеһе ҡаҙнаға бурыстарын түләтер өсөн һатыла.

Был аҙнала "Беренсе тирмә" төбәк проекты ҡатын-ҡыҙ ирекмәндәренең икенсе төркөмө Махсус хәрби операция зонаһында эшләп ҡайтты. Улар араһында Башҡортостан юлдаш телевидениеһының "Яңылыҡтар" хеҙмәте хәбәрсеһе, Рәсәйҙең атҡаҙанған журналисы, Башҡортостандың Дәүләт йыйылышы - Ҡоролтай депутаты Рәмзиә Кәримова-Байбулатова ла бар. Уға үҙенең уй-фекерҙәре, тәьҫораттары менән бүлешеүен һорап мөрәжәғәт иттек.

Үҙенең Telegram-каналында Украина Генштабы яҙып сығыуынса, фронт һыҙығындағы хәлдәр Рәсәй ғәскәре өҫтөнлөгө арҡаһында Украина Ҡораллы көстәре өсөн бик ҡатмарлы булып ҡалыуын дауам итә. Шуға ҡарамаҫтан, Украина лидеры Владимир Зеленский бер ниндәй тыныслыҡ башланғыстарын танырға теләмәй һәм, киреһенсә, Рәсәйҙе һәр төрлө провокацияға этәрергә маташа.

Яңы йыл... Ошо ике һүҙ беҙ белмәгән-һиҙмәгән тылсымға эйә кеүек тойола. Был һүҙҙәр артында беҙҙең быуын кешеләре әле бала ғына саҡтағы декабрь айы һалҡындары, яңы ғына яуып, бар донъяны сафтан-саф, аҡтан-аҡ итеп биҙәгән йәш ҡарҙың һаран ҡояш нурҙарында меңәрләгән гәүһәр бөртөктәреләй баҙлап ятыуы, хеҙмәт дәрестәрендә мәктәбебеҙҙең бер бүлмәһенә ҡуйыла торған шыршыға үҙ ҡулдарыбыҙ менән төрлө биҙәүестәр, уйынсыҡтар әҙерләүебеҙ, нисек итеп булһа ла шыршы байрамына берәй ябай ғына булһа ла битлек табып, хатта тундың эсен тышҡа әйләндереп кейеп килеүебеҙ, һәм, әлбиттә, матур итеп биҙәлгән шыршы тирәләй бер-беребеҙҙең ҡулдарына тотоношоп, "Йәшел шыршым, һин минең, их, нуры урмандың, һин биҙәге Яңы йылда беҙҙең урамдың!" - тип йырлап йөрөүебеҙ кеүек хәтирәләр йәшәй.

Мөхтәрәм уҡыусыларыбыҙ ҡулына 2024 йылдың һуңғы һанын тотторабыҙ - 2002 йылдан башланған, 22 йыл буйы ижад ителгән, 1144-се һанды.

Хәмзә хәҙрәт ХАФИЗОВты республикабыҙҙа белмәгән кеше һирәктер. Махсус хәрби операция башланғас, ул башҡорт батальондарының рухи остазы, полк имамы сифатында алғы һыҙыҡҡа юлланды. Хәмзә хәҙрәт үҙенең сираттағы ялында "Башинформ"ға башҡорт яугирҙарының берҙәмлеге, фронт һәм тылдың эшмәкәрлеге һәм башҡа мөһим мәсьәләләр хаҡында һөйләне.

Үткән аҙнаның иң әһәмиәтле ваҡиғаларының береһе - Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайының VI съезы булды. Йыйында Рәсәйҙең төрлө төбәктәренән, сит илдәрҙән 527 делегат ҡатнашты. Йыйындың ҡунаҡтарына һәм делегаттарына һорауҙарыбыҙҙы йүнәлттек:

Һуңғы йылдарҙа республикабыҙҙа, Рәсәйҙә, шулай уҡ донъя кимәлендә башҡорт атына дөйөм иғтибар барлыҡҡа килде. Йыл һайын үткәрелә килгән "Башҡорт аты" фестивале лә шул иғтибарҙың бер иҫбатламаһы булып тора. Башҡорт аты, башҡорт ҡымыҙы, Ирәндек тауы, башҡорт аш-һыуҙары тигән төшөнсәләр телгә алынғанда башҡорт ҡымыҙы брендын барлыҡҡа килтереүсе, сығышы менән Баймаҡ районының Әхмәр ауылы уҙаманы Динис ӨМӨТБАЕВтың исеме лә бер ҡатар яңғырай. Ҡасандыр юҡҡа сыҡҡан Атанғол ауылында Динис үҙенең хужалығын барлыҡҡа килтереп, милли ризыҡтарыбыҙҙы тергеҙеү юлында фиҙаҡәрлек өлгөһө күрһәтә. Уның менән әңгәмәбеҙ башҡорт аты, милли ризыҡтарыбыҙ хаҡында, әммә улар хаҡында ғына ла түгел.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

Граф В.А. Перовский
(1833-1842 йылдарҙа Ырымбур губернаторы булған).

Хива экспедицияһына, ул саҡтағы иҫәп менән, бер миллион һум аҡса ҡулланыу ҡаралған була, тик был ғына түгел. Поход өсөн кәрәкле провиант һәм башҡа әйберҙәр Ырымбурҙан 1839 йылдың йәйе буйына аттар менән далалала махсус ҡоролған ваҡытлы нығытма пункттарына, Хиваға бара торған этап урындарына ташыла. Бының өсөн башҡорттарҙың ике йә иһә өс атлы арбаларҙан торған нарядтары ебәрелә.

Бала сағымда оло кешеләрҙең шаян малайҙарҙы "Ах, мәшшинник!" тип ҡыҙҙырғандарын ишеткеләй торғайным. Ысынлап та, ул һүҙ тик "шуҡ" тигәнде генә аңлаталыр ҙа, шундайҙар хаҡында әллә ни боҙоҡ әҙәмдәр түгелдер тигән тойғо ҡала ине. Минең үҙемә лә бәләкәй саҡта шулай тип бармаҡ янағандары хәтеремдә.

1950-1980 йылдарҙа Өфө ҡалаһының төп торлаҡ райондары һәм урамдары халыҡтың автомобилгә эйә булыу кимәле бөгөнгө менән сағыштырғанда күпкә түбән булған шарттарҙа проектлана. Бөгөн Башҡортостандың баш ҡалаһында йәмғеһе ярты миллиондан ашыу, йәғни ике кешегә бер машина иҫәбендә еңел транспорт сараһы бар. Ҡайҙа етте, шунда ҡуйылған, шул сәбәпле коммуналь һәм ашығыс хеҙмәт эшсәндәренә ҡамасаулаусы шәхси автомбилдәр айырыуса торлаҡ йорт ихаталарында киҫкен проблема килтереп тыуҙырҙы. Былар бөтәһе лә властарҙы саралар комплексы күрергә мәжбүр итә.

Донъя сәхнәһендә күренештәр сәғәт, минут һайын тип әйтерлек төрләнеп, үҙгәреп тора, әйтерһең дә, калейдоскоп әйләнә лә әйләнә...

Ҡыш әле ныҡлап үҙ хоҡуҡтарына инеп өлгөрмәне, киң мәғлүмәт сығанаҡтары кемуҙарҙан "һөйөнсөләй" ҙә башланы: киләһе йылдың ғинуарынан торлаҡ-коммуналь хеҙмәттәр квитанцияһында яңы пункт пәйҙә буласаҡ, имеш: йорт ихатаһы биләмәһенән ҡарҙы сығарған өсөн һәр фатир майҙаны иҫәбенән... түләү һалынасаҡ. Эйе-эйе, яңылыш ишетмәнегеҙ: ихата майҙаны түгел, ә фатир майҙанының һәр квадрат метрынан 3-тән алып 10 һумға тиклем. Тимәк, 50 кв.м фатирың өсөн 150-нән 500-гә тиклем аҡсаңды сығарып һаласаҡһың. Шуныһы сәйер, ни өсөн түләү фатир майҙанынан сығып иҫәпләнә, ҡар бит фатирҙан түгел, ихатанан сығарыла? Кем әйтмешләй, көлөргәме, иларғамы бында...

Бөгөн кескәй баланан алып өлкән йәштәгеләргә тиклем бөтөн донъя халҡының күҙе интернет селтәренә төбәлгән, ләкин улар унда уҡып, белемен арттырып, етди темалар буйынса фекер алышып ултырамы һуң?

Башҡортостан Республикаһы Башлығының быйылғы тура бәйләнеш ваҡытында башҡорт бал ҡортона хәүеф янауы хаҡында Бөрйән районы ҡортсоһонан һорау булғайны. Радий Фәрит улы ошолай тип яуап бирҙе: "Был ысынлап та етди мәсьәлә. Рәсәйҙең башҡа төбәктәренән, башлыса, көньяҡ зонаһынан ҡорт күстәрен килтереп һатыу килем алыуҙың киң таралған ысулына әйләнде. Һуңынан сит яҡтарҙан килтерелгән күстәр йыйған балды башҡорт балы тип һаталар. Бик йыш ҡына антибиотиктар ҡулланалар, был продукцияның сифатына кире йоғонто яһай һәм беҙҙең репутацияға тап төшөрә. Республикабыҙҙың ветеринар хеҙмәттәре ошо мәсьәләне хәл итергә тейеш. Рейдтар үткәрәбеҙ, махсус айлыҡтар уҙғарыла. Контролде көсәйтәсәкбеҙ, башҡорт балының уникаллеген һаҡлау фарыз".

Бер кеше урам буйлап үтеп барғанда тоҡсай тотоп торған ҡартты һәм уны уратып алған балаларҙы күреп ҡала. Ҡарт балаларҙың һәр теләген үтәй икән. "Мин уйынсыҡ машина теләйем", ти бер малай. Һәм ҡарт тоҡсайҙан уйынсыҡ машина алып бирә. "Ә миңә яңы күлдәк кәрәк", ти ҡыҙыҡай. Ҡарттың тоҡсайынан өр-яңы күлдәк килеп сыға. "Был бит тылсымсы", тип уйлай күҙәтеп торған кеше. Һәм балаларҙың таралышҡанын көтөп ала ла, ҡартты тотоп алып, тоҡсайына тығып, өйөнә алып ҡайта. Тоҡсайҙы сисеп: "Хәҙер һин минең теләктәрҙе генә үтәйәсәкһең", - ти кеше.

Ысынлап та, ни өсөн ботаҡһыҙ ағастың күләгәһенә барырға ярамай икән һуң? Ағасты ғәрәпсәгә тәржемә иткәндә "шәжәрә" тигән мәғәнә килеп сыға. Р. Кузеев шәжәрәне нәҫел йылъяҙмаһы, нәҫел ағасы тип атау яғында. Халҡыбыҙға Ислам дине килгәнгә тиклем шәжәрә нәсәбнамә, нәсәпхат, силсилә, тайра атамалары менән йөрөгән. Хәҙерге ваҡытта Өфө, Ырымбур, Ҡаҙан, Санкт-Петрбург, Мәскәү архивтарында 150-ләп башҡорт шәжәрәләре урын алған. Күп кенә шәжәрәләр ғаилә архивтарында һаҡлана. Бына, шулай итеп, "Ботаҡһыҙ ағастың күләгәһенә барма" тигән әйтемгә һалынған фекер ебе осонан эләктереп тә алдыҡ, буғай. Булмаһа, тағатайыҡ йомғаҡты, сисер өсөн йомаҡты.

Ғаиләм - ҡәлғәм, тип юҡҡа әйтмәйҙәр. Уңыштарҙың нигеҙе ғаилә менән бәйле. Беҙҙең Башҡортостанда үҙ эшен бына тигән итеп алып барған ир-егеттәребеҙ күп. Улар йәмәғәтселек эштәрендә әүҙем ҡатнашыу ғына түгел, бик күп идеяларҙың башында ла тора. Шуларҙың береһе - эшҡыуар, йәмәғәт эшмәкәре, республика Мәғариф министрлығы эргәһендәге ата-әсәләр комиссияһы рәйесе урынбаҫары, Өфөнөң Киров районы ҡоролтайы рәйесе Рәмил ҠОЛТАЕВ. Бөгөн беҙ Рәмил Наил улы һәм уның хәләл ефете, һөнәре буйынса бухгалтер Гөлдәр Мирхәт ҡыҙы менән уларҙың ғаиләлә һалынған матур традициялары, бала тәрбиәләүгә бәйле мәсьәләләр тураһында һөйләшәбеҙ.