2012 йылда бер төркөм яҙыусылар, шағирҙар менән Мәскәүгә командировкаға барҙыҡ. Делегация составына әҙиптәр Марат Кәримов, Рәшит Шәкүр, Хәсән Назар, Факиһа Туғыҙбаева, Ғәлим Хисамов, Риф Мифтахов, Әмир Әминев, Мәүлит Ямалитдинов, Фәнил Күзбәков, Фәрзәнә Ғөбәйҙуллина, Рәшит Низамов, Мөхәмәт Закиров, Мөнир Вафин, Фәниә Ғәбиҙуллина индек.

һауынсы Һөйәрбикәнең һөйләшеүе

Авторҙан: Гәзитебеҙҙең 23-сө һанындағы "Бер хәреф хикмәте" рубрикаһында Айһылыу Байбахтина яҙған "Ҡыуандыҡтың ҡыуанғаны"н уҡығас, мин дә үҙемде һынап ҡарамаҡсы булдым. Бәлки, күңелегеҙгә хуш килеп, Һөйөндөктө лә һөйөндөрөрһөгөҙ…

Башҡортостан Ҡурайсылар союзының V йыйынында (съезы) төбәк йәмәғәт ойошмаһы рәйесе һайланды. Ул - Республика халыҡ ижады үҙәгенең генераль директоры, Башҡортостандың атҡаҙанған артисы, музыкант һәм педагог Салауат Кирәев.

Был арала республикала милли батырыбыҙ Салауат Юлаевтың тыуыуына 270 йыл тулыу айҡанлы күп төрлө саралар ойошторола. Башҡортостандың Милли музейы ла Салауат Юлаев тураһындағы хәтерҙе һаҡлаған һәм киләсәк быуындарға уның хаҡында мәғлүмәтте еткереүсе булып тора. Музейҙа милли батырыбыҙ исеме менән бәйле уникаль экспонаттар тупланған, уға бағышлап, уның ғүмеренә, яу юлына һәм ижадына арналған күргәҙмәләр һәм башҡа саралар үткәрелә.

"Минән һаҡ булығыҙ!" тип иҫкәрткәндәй, әсе ел һыҙғыра. Өтөп барған һыуыҡ. Ошо декабрь төнөндә осоусы Мәғүбә немец илбаҫарҙары техникаһы йәшеренгән урынға үҙенең тәүге бомбаһын ырғытасаҡ. Фронтҡа, тап ҡатын-ҡыҙҙарҙан төҙөлгән авиация полкына эләгер өсөн, ул күп тапҡырҙар юғарыға мөрәжәғәт итте, хаттар яҙҙы, ахыр, 4-се армияның командующийы генерал-полковник Константин Андреевич Вершинин янына үтеп инә алғас ҡына был мәсьәлә ыңғай хәл ителде. Дөрөҫ, унда ла һөйләшеү еңелдән булманы, ныҡышмал ҡыҙ үҙенең урыны фронтта икәненә барыбер ышандыра алды.

Заман башҡа - заң башҡа, тигәндәй, донъя кимәлендәге төрлө үҙгәрештәр тормошобоҙға туранан-тура йоғонто яһап, йылдан-йыл һәр даирәгә яңылыҡтар индереп тора. Мәғариф өлкәһен дә был прогресс, һис шикһеҙ, урап үтмәй. Мәктәптәрҙә уҡытыу һәм балаларҙың аң-белем кимәленә ҡарата талаптар арта. Был үҙ сиратында йәмғиәттә яңы һөнәрҙәр, эш төрҙәрен, өҫтәмә белем биреү йүнәлештәре барлыҡҡа килеүгә сәбәп. Шундай заман талаптарына яуап биргән эш йүнәлештәренең береһен һайлап, Өфө ҡалаһының Чесноковка биҫтәһендә "Супер ум" тигән шәхси клуб булдырған Лилиә Ғайса ҡыҙы ӘЛМӨХӘМӘТОВА менән әңгәмәләштек.

Һәр халыҡтың үҙ тарихы булып, һәр ҡайһыһы яҙмышына яҙғанын кисерә, һәм уларҙың береһенең дә тарих боролмаларында юғалып ҡалғыһы килмәй. Милләт яҙмышы өсөн тарих һабаҡтарынан да баһалыраҡ башҡа ҡиммәттәр юҡтыр. Тап шуның өсөн дә боронғо башҡорттар һәм башҡорт иле тураһындағы яҙма мәғлүмәттәр ҙур тарихи әһәмиәткә эйә. Ҡыҙғанысҡа ҡаршы, хатта уларҙың донъя фәнендә билдәле булғандарын да беҙ тейешенсә өйрәнеп бөтә алғаныбыҙ юҡ әле. Мәҫәлән, XII быуатта Сицилияның норман короле Рожер II һарайында йәшәгән ғәрәп географы әл Иҙриси ул замандағы халыҡтар, уларҙың илдәре тураһында киң һәм бай мәғлүмәт туплап, "Донъя гиҙеүҙе хушһынғанға йыуаныс" исемле энциклопедик характерҙағы ҙур хеҙмәт яҙа. Был китапта боронғо башҡорттар тураһында ла шаҡтай ҡыҙыҡлы мәғлүмәт бирелгән. Беҙҙең өсөн бына нимә мөһим: бынан 850 йыл элек һәм унан да әүәлерәк башҡорт халҡы Европала үҙ иле (территорияһы), хужалығы, ғәскәре, ҡалалары, үҙенсәлекле теле булған үҙаллы халыҡ рәүешендә билдәле була. Мәскәү тарихсыһы Ирина Коновалованың "Әл Иҙриси Көнсығыш Европа илдәре һәм халыҡтары тураһында" тигән ҙур ғилми хеҙмәтенән ошо ғәрәп географының башҡорт иленә арналған яҙмаларын һеҙҙең иғтибарығыҙға тәҡдим итәбеҙ.

Донъялыҡта йылмайыу һәм көлөү һәләте тик әҙәми заттарға ғына бирелгән. Донъяға килеп, күп тә үтмәй, бала ата-әсәһенең яғымлы ҡарашына, йылмайып бағыуына үҙе лә йылмайып яуап бирә башлай. Ваҡыты еткәс, баланың ихлас итеп, кеткелдәп көлөүе үҙе үк өйҙәребеҙҙең бер йәменә әйләнә. Бер тикшеренеүҙә иртәнән кискә тиклем балаларҙың көлөүен яҙҙырып алғандар: баҡтиһәң, улар көнөнә 400 тапҡыр көлә ала икән. Ә ололар? Иң күбендә - 15 тапҡыр.

Эшемә бәйле республика буйынса йөрөгәнемдә уҡытыусылар менән даими аралашам. Тәү сиратта уларҙың туған телебеҙгә бәйле фекерҙәре ҡыҙыҡһындыра мине. Күптән түгел Күмертау ҡалаһына юл төштө. Мөхәммәт Исҡужин исемендәге Башҡорт гимназияһында тиҫтә йылдан ашыу башҡорт теле, әҙәбиәтен уҡытҡан Ә.С. Түләгәнова менән осраштым. Халҡына ихлас бирелгән, уның иртәгәһе тураһында борсолоп уйланған шәхес итеп күрҙем Әнисә Сәғит ҡыҙын. Уның менән булған әңгәмә, моғайын, гәзит уҡыусыларҙы ла битараф ҡалдырмаҫ.

24 июндә Өфө ҡалаһында күренекле башҡорт ғалимы һәм яҙыусыһы Рәшит Шәкүрҙе һуңғы юлға оҙаттылар. Ул оҙайлы ауырыуҙан һуң 88-се йәше менән барғанда баҡыйлыҡҡа күсте. Башҡорт дәүләт филармонияһына мәрхүм менән хушлашырға бик күп йәмәғәтселек вәкилдәре килде.

Өфөнөң Әр-Рәхим мәсетенә манара төҙөү эшен тамамлау өсөн грек мәрмәренән эшләнгән изделиеларҙың беренсе партияһы килтерелде.

Үткән аҙнаның 23 июненә ҡарата Махсус хәрби операция барышындағы хәлдәр, Донецкмедиа.ру порталының дөйөм белешмәһендә белдерелеүенсә, дошман тарафынан асыҡтан-асыҡ эскалация, йәғни Рәсәй территорияһы йүнәлешендә хәрәкәттәрҙең көсәйеү күренештәре менән һүрәтләнде. Рәсәйҙең нефть эшкәртеү заводтарына, АЭС-тарға һөжүм итергә маташыуҙар күҙәтелде. Көнбайыш ебәргән ҡорал Белгородҡа ғына түгел, Ростов һәм хатта Курск өлкәләренә ҡаршы ла ҡулланыла башланы.

Башҡортостан Республикаһы Дәүләт Йыйылышы - Ҡоролтай депутаттары "Тамаша-күңел асыу хеҙмәттәре күрһәткәндә ҡулланыусыларҙың хоҡуҡтарын яҡлауҙы тәьмин итеү маҡсатында Рәсәй Федерацияһының айырым закондар сығарыу акттарына үҙгәрештәр индереү тураһында" Федераль закон проектын әҙерләне һәм Дәүләт Думаһына ҡарауға индерҙе.

"Яҡшылыҡ булһын атығыҙ, Кеше булһын затығыҙ", тигән хаҡ һүҙҙәрҙең асылын аңлаған һәм шуға инанған, ата-бабаларының был аманатына тоғролоҡто күңелдәрендә йөрөткән балалар ошо көндәрҙә баш ҡалабыҙҙа йыйылды. Аңлағанһығыҙҙыр, улар - "Урал батыр" башҡорт халыҡ эпосын башҡарыусы йәш сәсәндәр, егерме алтынсы тапҡыр ойошторолған төбәк-ара конкурста ҡатнашыусылар.

Баймаҡ районы Күгиҙел ауылы егете Алмас Сирусин ошо көндәрҙә Ҡаҙан ҡалаһында үткән Рәшит Ваһапов исемендәге халыҡ-ара йыр фестивалендә Гран-при яуланы. Форсаттан файҙаланып, Алмас Сирусинға бер нисә һорау менән мөрәжәғәт иттек:

Ҡырағай хайуандар менән осрашыу тәртип ҡағиҙәләрен белмәү арҡаһында фажиғәгә әйләнергә мөмкин. Хайуандарҙың һөжүмендә күпселек кеше үҙе ғәйепле.

Шундай хәҙис бар. Бер ваҡыт Аллаһ Илсеһе (с.ғ.с.) ҡәбер янында күҙ йәштәрен түгеп ултырған ҡатын янынан үтеп барған. Ҡатындың хәлен күреп уға:
- Аллаһтан ҡурҡ һәм сабыр ит! - тигән. Бәйғәмбәрҙе танымайынса, ҡатын:
- Кит янымдан, мин кисергәнде һинең кисергәнең юҡ бит әле! - тип ҡысҡырып ебәргән.

Баҡса еләге артыҡ ҡатмарлы тәрбиә талап итмәгән культураларҙың береһе. Әммә тәүге йылдарҙа ул мул уңыш бирһә лә, дүрт-биш йылдан һуң уңыштың ҡапыл ғына түбәнәйеүе йәки еләк ҡыуаҡтарының ҡороуы ихтимал. Шуға ла еләктең үҫкән урынын йыш алыштырып торорға кәрәк. Мин үҙем еләкте бер урында ике йыл үҫтерәм, сөнки, күҙәтеүҙәр буйынса, өсөнсө йылына ул насар емеш бирә, сирҙәргә, зарарлы ҡоротҡостарға бирешеп бара, өлөшләтә ҡорой башлай. Шуға ла түбәндәге тәжрибәм менән уртаҡлашам.

Июнь айы - емеш һәм емеш-еләк үҫентеләренең әүҙем үҫкән осоро, уларға тап ошо осорҙа күпләп һыу ҡойорға һәм туҡлыҡлы, бигерәк тә азотлы һәм калийлы матдәләр менән туҡландырырға кәрәк.

Элек һатыу нөктәләрендә емеш-еләк бөтөнләй һатылмай торғайны, бар булған аҙыҡ-түлек: манпасый, перәник, камауай шәкәр, кәнсирле павидло, мискәле көнбағыш майынан ары китмәне. Емеш-еләктәрҙе төҫлө китаптарҙан ғына күреп белә инек, ауыҙ һыуыбыҙ ҡороп, ҡасан ғына шул ожмах емештәренән ауыҙ итербеҙ инде, тип хыяллана ла торғайныҡ.