Рухи ҡомартҡыларыбыҙҙың милли үҙаңыбыҙҙа йылдан-йыл ҙурыраҡ урын ала, тәрәнерәк төшөнөлә һәм хөрмәтлерәк була барыуы һөйөнөслө күренеш. Бөгөн иһә "Урал батыр" кеүек иң бөйөк рухи мираҫыбыҙ хаҡында ла белмәгәндән - белгән, уҡымағандан уҡыған күп. Әле күптән түгел генә Бөрйәндә уҙған сираттағы "Урал батыр" эпосын башҡарыусыларҙың XVIII Республика бәйгеһендә был хәҡиҡәт тағы ла бер ҡат раҫланды.

"Киске Өфө" гәзитенең "Бәйләнештә" социаль селтәрендәге "Башстатус" төркөмө менән берлектә иғлан иткән "Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына ҡушылған уҡыусыларыбыҙҙың тәҡдимдәрен һәр һанда күрһәтә киләбеҙ. Бөтәһе лә уҡырға тейешле китаптар исемлеге яйлап үҫә бара. Әлегә ул бына ниндәй:
1. "Урал батыр" башҡорт халыҡ эпосы
2. М. Аҡмулланың шиғырҙар йыйынтығы
3. Ҡол Ғәли "Йософ ҡиссаһы"
4. Ризаитдин Фәхретдин "Нәсихәттәр"
Артабан Башҡорт дәүләт университетының филология фәндәре кандидаты Рәмилә Йәнмырҙина Ғайса Хөсәйеновтың "Тормош" һәм "Донъя" тип аталған парсалар китаптарын бер ҡасан да актуаллеген юғалтмаҫ, мәңгелек әҫәрҙәр рәтенә индерергә тәҡдим итте.

Сираттағы Рамаҙан айы аҙағына яҡынлаша. Изге көндәр, сәхәрҙәр, ураҙалар, ифтарҙар, тәрәүихтар артта ҡала. Был Рамаҙандың мөбәрәк көндәре үткәргән ғүмеребеҙҙең шаһиты булып, хисап дәфтәрендә сағылыш табасаҡ. Кемдәрҙер Аллаһы Тәғәләнең ярҙамы менән гонаһтары ярлыҡауына, йәннәтте яҡынайтыуға, Аллаһы Тәғәләнең рәхмәтенә өлгәшһә, икенсе берәүҙәр сикһеҙ мөмкинлектәргә эйә булған ошо ваҡыт арауығында буш ҡул менән сыға, ә өсөнсөләр, киреһенсә, ахирәт хәлдәрен ҡатмарлаштыра ғына. Беҙҙе тәүгеләрҙән булырға насип ит, йә, Раббым!

Хозур йәй халҡыбыҙға күңел тантанаһы ла бүләк итә. Хәйбулла далаһы быйыл һөтләнеп торған бәрәкәтле йәшеллек менән ҡапланды. Нур бөркөп тулҡынған бындай йәшеллек тураһында әкиәттәрҙә генә уҡырға мөмкиндер. Ләкин һәр әкиәт ысынбарлыҡты сағылдыра. Йәшеллек тип кенә атау ҙа, бәлкем, дөрөҫ булмаҫ. Күҙ иңләй алмаҫ асыҡлыҡтар ҡыҙыл, һары, зәңгәр, башҡа күп төрлө сәскәләр менән биҙәлгән. Биш йыл буйы ямғыр тамсыһы төшмәгән дала быйыл ямғырға кинәнде. Ә ел даланың айырылмаҫ юлдашы: ҡылғандар талғын ғына бәүелә, йә әләм төҫлө алға саҡырып әйҙәй, урғылып талпына. Улар, гүйә, кешеләрҙе лә туҡталып ҡалмаҫҡа, алға барырға саҡыра.

Билдәле башҡорт шағиры Шәйехзада Бабичтың ижады һәм тормошо хаҡында тулы метрлы нәфис фильм төшөрөлә башлай. Проект БР Мәҙәниәт министрлығы ярҙамында Башҡортостан Республикаһы Башлығы грантына тормошҡа ашырыласаҡ. Был турала кинорежиссер Булат Йосопов журналистар менән осрашыуҙа белдерҙе. Сарала шулай уҡ сценарий авторҙары - Рәсәйҙең һәм Башҡортостандың халыҡ артисы, Өфө дәүләт сәнғәт институтының кафедра мөдире Таңсулпан Бабичева, институттың доценты, филология фәндәре кандидаты Гөлсәсәк Саламатова, композитор Ришат Сәғитов ҡатнашты.

Халыҡта уны "онкология" тимәйҙәр, хатта шулай тигәнде аңламаҫҡа ла мөмкиндәр. "Рак" тиҙәр уны. Ниндәйҙер ярамаған, ҡурҡыныс һүҙҙе әйткән һымаҡ, һағайып, шыбырлай биреп кенә әйтелә ул. Өмөтһөҙлөк, сараһыҙлыҡ, күнеү тойғоларын да тоймау мөмкин түгел быны әйткәндә. Иң ҡурҡыныс, ҡотолғоһоҙ бәләләрҙең береһе итеп ҡабул итәбеҙ был сирҙе. Был беҙҙең, ябай кешеләрҙең аңлауы, ә белгестәр, ошо ауырыуҙы өйрәнеүсе һәм уға ҡаршы көрәшеүсе табиптарҙың фекере нисек икән? Ошо хаҡта һөйләштек баш ҡаланың 43-сө муниципаль-ара онкология үҙәгенең врач-онкологы Иштуған ИШБАЕВ менән.

Башҡорт халҡының, ырыуҙарының һәм уларҙың үҫешенең тарихын төплө һәм фактик рәүештә өйрәнеүсе, уларҙы халыҡҡа еткереүсе, баҫмалар ижад итеүсе ғалимдарыбыҙ, тарихсыларыбыҙ күп түгел. Улар алтын бәрәбәренә булып, киләсәктә милләт хәтерен һынландырыр китаптары ла ҡәҙерләп һаҡлана. Шундай шәхестәребеҙҙең береһе Йәдкәр Әхәт улы Бәшировтың "Урал һәм Волга буйы халыҡтары тарихына яңы ҡараш" тигән тикшеренеү хеҙмәте тарихтың ҡайһы бер биттәренә яңы ҡараш, яңы фекер тыуҙырҙы. Баҫманы өйрәнгәндән һуң, ҡайһы бер ҡыҙыҡһындырған һорауҙарҙы уның үҙенә лә бирҙек.

Заманалар ниндәй генә булмаһын, милләтебеҙҙең аҫаба рухлы, сая йөрәкле, үҙе артынан башҡаларҙы әйҙәй алырлыҡ йәштәре булған һәм буласаҡ. Төрлө төбәк йәштәренең ошондай сағыу вәкилдәрен берләштереп, үҙ-ара дуҫлыҡты нығытыу, тәжрибә уртаҡлашыу, башҡорт халҡының милли мәҙәниәтен һәм рухи-әхлаҡи ҡиммәттәрен, сәләмәт йәшәү рәүешен пропагандалау, төбәк-ара бәйләнештәрҙе нығытыу маҡсатында Баймаҡ районы Граф күле буйында "Башҡорт йәштәре дуҫтарын йыя" исемле асыҡ йәштәр форумы үтте. Уны Бөтөн донъя башҡорттары ҡоролтайы Башҡарма комитеты, Мәҙәниәт, Йәштәр сәйәсәте һәм спорт министрлыҡтары Баймаҡ районы хакимиәте менән берлектә ойошторҙо. Байрамға Башҡортостан һәм күрше төбәктәр йәштәре саҡырылды.

Үткән аҙнала Өфөлә Рәсәй ҡалалары союзының иң яҡшы муниципаль тәжрибәләренең IV форумы үтеүе, уның эшендә илебеҙҙең 68 ҡалаһынан, 45 муниципаль районынан, 48 субъекттан барлығы 400-ҙән ашыу кеше, шулай уҡ БДБ илдәренән, Ҡытай Халыҡ Республикаһынан, Көньяҡ Кореянан, Бөйөк Британиянан вәкилдәр ҡатнашып, сараның халыҡ-ара статусына эйә булыуы тураһында хәбәр иткәйнек инде. Форум ысын мәғәнәһендә тәжрибә уртаҡлашыу майҙанына әүерелде. Унда Өфөнөң иң яҡшы тәжрибә өлгөләре менән хакимиәт башлығы Ирек Ишмөхәмәт улы ЯЛАЛОВ таныштырҙы. Бөгөн уҡыусыларға ҡала мэрының сығышын тәҡдим итәбеҙ.

Аллаға шөкөр, ҡатын-ҡыҙҙарыбыҙ сәхнәлә генә түгел, тормошта ла башҡортса кейенә башланы. Кейем бит милләт тураһында телдән, исемдән дә алда белдерә. Башҡорт халҡының кейеменең матурлығы, зауыҡлығы тураһында күренекле рус сәйәхәтсеһе Иван Лепехин да яҙып ҡалдырған. Ә француз туристары башҡорт кейемдәре күргәҙмәһендә: "Һеҙҙә әйткәнсә: "Ҡарар иттем, күрһәттем, аптыраттым", - тип яҙып ҡалдырғандар.

Башҡортостан Башлығы Рөстәм Хәмитовтың Рәсәйҙең мәҙәниәт министры Владимир Мединский менән осрашыуы ваҡытында генерал-майор Миңлеғәле Шайморатовтың Ҡыҙыл Йондоҙ орденын һәм данлыҡлы 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһының архив документтарын республикаға тапшырыу тантанаһы ла үтте. Был изге миссияны Рәсәй Президентының дәүләт наградалары буйынса идаралыҡ начальнигы урынбаҫары Рөстәм Латипов башҡарҙы.

17 - 18 июнь баш ҡала тағы ла ҙур кәңәш майҙанына әүерелде - унда Рәсәй ҡалалары союзының иң яҡшы муниципаль тәжрибәләренең IV форумы үтте. Уның эшендә илебеҙҙең 68 ҡалаһынан, 45 муниципаль районынан, 48 субъекттан барлығы 40-тан ашыу кеше, шулай уҡ БДБ илдәренән, Ҡытай Халыҡ Республикаһынан, Көньяҡ Кореянан, Бөйөк Британиянан вәкилдәр ҡатнашып, уның статусын халыҡ-ара кимәлгә сығарҙы.

"Киске Өфө" гәзитенең "Бәйләнештә" социаль селтәрендәге "Башстатус" төркөмө менән берлектә иғлан иткән "Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына сираттағы уҡыусыбыҙ ҡушылды. Ришат Зәйнәғәбдинов Ризаитдин Фәхретдиновтың "Нәсихәттәр" китабын уҡырға тәҡдим итә.

Бөтә донъяла, төрлө ил ҡәүемдәрендә ижтимағи тормошҡа, көнитмешкә, шәхси сифаттарға, әхлаҡ-әҙәпкә бәйле меңәр йылдар буйына ҡулланылған, йола-ҡағиҙәгә әйләнгән эш-ҡылыҡ тәртиптәре, ғөрөф-ғәҙәттәр, аманаттар бар. Улар оҙайлы ваҡыт ҡат-ҡат hыналып, күп ҡабатланып, ырыу, йәмғиәт ағзаларының ғәҙәтенә кергән. Йәшәйешкә ҡағылған, кешеләрҙең холҡон, үҙ-ара мөнәсәбәттәрен көйләүгә ҡоролған йола-ҡағиҙәләр араһында тыйыу, әйтәйек, берәй эш-ҡылыҡҡа рөхсәт бирмәү, уны туҡтатыу, ғәмәлгә ашырмау, бәғзе теләккә, хис-тойғоға, кисереш-ярhыуға, тотанаҡhыҙлыҡҡа, тәртипhеҙлеккә ирек ҡуймау кеүек ғәҙәттәр ҙә бар.

Түбәтәй һәм бәләкәй ҡалпаҡ

Бөгөнгө көндә, заманса кейем милли традицияларыбыҙҙы еңеп алып бара, тип уйлаһаҡ та, ҡайһы бер кейем өлгөләре халыҡ араһында бик популяр булып ҡала килә. Иң йыш кейелгән, барыһына ла билдәле баш кейеме - ул түбәтәй. Борон ир балалар уны атлап өйрәнгәнгә тиклем үк кейә башлаған һәм аҙаҡ ғүмере буйы кейгән.

Гел генә бер юлдан йөрөүселәр башҡа юл барлығын шәйләмәүсән. Үҙ юлын ғына иң тураһы, иң дөрөҫө тип һанай ундайҙар. Уларҙан айырмалы, икенсерәк тәбиғәтле кешеләр артҡа сигенеүҙе лә, ҡырҡа боролош яһауҙы ла, икеләнеүҙе лә маҡсатҡа илткән юл тип ҡабул итә. Уларға юл түгел, ә тотҡан йүнәлеш ҡиммәт. Әле беҙ һанап үткән кешеләрҙең тәүгеләрен тимер юл буйлап елдереүсе поезд итеп, икенселәрен вертолет итеп күҙ алдына килтереп ҡарайыҡ. Поезд алға вертолеттан шәберәк елдерергә лә мөмкин, әммә тимер юлда тығын барлыҡҡа килһә, юл өҙөлһә, ул мотлаҡ хәрәкәтһеҙ ҡаласаҡ. Яңы юлға төшөү өсөн уға оҙайлы адаптация үтергә тура киләсәк. Ә вертолет өсөн юл өҙөлөү бөтөнләй ҡурҡыныс түгел. Ул башы һуҡҡан яҡҡа осоп китә. Был сағыштырыуыбыҙ фекер юғарылығы тураһында. Урынлымы, урынһыҙмы - үҙегеҙ ҡарағыҙ. Ә бөгөнгө ҡунағыбыҙ борма юлдарҙы, бәлки, вертолет һымаҡ еңел дә үтмәйҙер. Сөнки ул бик ауыр юл һайлаған. Фекер юғарылығы мөмкинлек бирһә лә, оса алһа ла, ул ерҙәгеләрҙең проблемаларын хәл итә, ерҙәгеләр араһында йөрөй. Ул поезд һымаҡ шәп тә йөрөмәйҙер, әммә, ундайҙарҙы, бөгөнгө ҡунағыбыҙ һымаҡ кешеләрҙе, ғәҙәттә, юлһыҙ ерҙә үҙ һуҡмағын ярыусы, тиҙәр. Роберт әле яңыраҡ ғына "Айыҡ Башҡортостан" төбәк йәмәғәт ойошмаһын ойоштороусыларҙың - республикала айыҡлыҡ хәрәкәтен башлаусыларҙың береһе булараҡ хайран итһә, бөгөн иһә Башҡортостанда воркаут (воркаут (ингл.) - турникта ҡалҡыныуҙы, күтәрелеүҙе аңлатҡан спорт төрө) хәрәкәтен популярлаштырыуы менән тағы бер һоҡландыра. Геройыбыҙҙы, Роберт ДӘҮЛӘТШИНды, хәҙер республикала күптәр белә, таный. Роберт был юлы беҙгә бөгөнгө эшмәкәрлеге, айыҡ, сәләмәт тормош яҡлы йәштәр тураһында һөйләйәсәк.

Ф. Мостафина исемендәге 20-се ҡала башҡорт гимназияһы 1970 йылда Өфө ҡалаһында беренсе башҡорт мәктәбе булараҡ асыла. Баш ҡалала йәшәгән милләттәштәрҙең балалары туған телен үҙләштерһен, мәҙәниәтен белһен, башҡорт мөхитендә аралашып үҫһен, тигән ниәттә булдырылған мәктәп 1992 йылда гимназия статусын ала. 1999 йылдан Фатима Мостафина исемен йөрөтә башлай.

Райондарҙа ғына түгел, ҡалаларҙа ла, төрки халыҡтары йәшәгән сит илдәрҙә лә һабантуйҙар гөрләй. Был байрамдар халҡыбыҙҙың йолаларын һаҡларға, иҫкә төшөрөргә тырышыу сараһы булараҡ, күңелде кинәндерә, әлбиттә, әммә уның төп тәғәйенләнешен юғалтҡан байрам-шоу булып ҡына ҡалыуы күңелде ҡыра...

"Киске Өфө" гәзитенең "Бәйләнештә" социаль селтәрендәге "Башстатус" төркөмө менән берлектә иғлан иткән "Башҡорт китабы топ-100+" акцияһына ҡушылып, Ҡол Ғәлиҙең "Ҡиссаи Йософ" китабын уҡырға тәҡдим итәм.

Бөтә донъяла, төрлө ил ҡәүемдәрендә ижтимағи тормошҡа, көнитмешкә, шәхси сифаттарға, әхлаҡ-әҙәпкә бәйле меңәр йылдар буйына ҡулланылған, йола-ҡағиҙәгә әйләнгән эш-ҡылыҡ тәртиптәре, ғөрөф-ғәҙәттәр, аманаттар бар. Улар оҙайлы ваҡыт ҡат-ҡат hыналып, күп ҡабатланып, ырыу, йәмғиәт ағзаларының ғәҙәтенә кергән. Йәшәйешкә ҡағылған, кешеләрҙең холҡон, үҙ-ара мөнәсәбәттәрен көйләүгә ҡоролған йола-ҡағиҙәләр араһында тыйыу, әйтәйек, берәй эш-ҡылыҡҡа рөхсәт бирмәү, уны туҡтатыу, ғәмәлгә ашырмау, бәғзе теләккә, хис-тойғоға, кисереш-ярhыуға, тотанаҡhыҙлыҡҡа, тәртипhеҙлеккә ирек ҡуймау кеүек ғәҙәттәр ҙә бар.