Өфө халҡы Башҡортостан Республикаһының баш ҡалаһында башҡарылған матур үҙгәрештәр шаһиты бөгөн. Йылдан-йыл, айҙан-ай, көндән көн баш ҡалабыҙ күркәмләнә бара. Башланғыстар һәм эштәр бихисап. Өфө ҡәлғәһенең 450 йыллығына арнап төҙөлгән, яңыртылған биналар, объекттар тураһында Өфө ҡала округы хакимиәте башлығы Ратмир МӘҮЛИЕВ менән әңгәмәләшәбеҙ.

Өфө - минең тыуған ҡалам, балаларымдың донъяға ауаз һалған ҡалаһы, бөтә ғаиләбеҙ менән яратҡан төйәгебеҙ. Өфөлә барған үҙгәрештәрҙең һәр береһен күңелебеҙ аша үткәрәбеҙ, уның менән бергә һөйөнәбеҙ һәм көйөнәбеҙ.

Ҙур түҙемһеҙлек менән буяу еҫтәре аңҡып торған гәзит-журналдарҙы көтөп алған заманалар әле генә кеүек. Өйгә килгән ваҡытлы матбуғатҡа өҫтәп, эшкә барышлай баш ҡаланың Свердлов урамында урынлашҡан "Өфө-баҫма" киоскыһына сират тороп, гәзиттәр һатып алыныр ине. Парк эскәмйәләрендә гәзит һәм журнал тотоп уҡып ултырыусылар ҙа ғәҙәти күренеш булды. Эйе, эйе, бөгөн нисек телефондан күҙҙәрен алмайынса ултырһалар, бынан 10-20 йыл элек кенә әле ҡулдарҙа гәзит булды.

Был фотолағы егеттәр Әбйәлил районы Үтәгән ауылында йәшәйҙәр. Әлеге мәлдә улар атай-олатайҙарына, өлкән ағайҙарына эйәреп, ямғырҙан һуң соҡор-саҡыры күбәйеп киткән ауыл юлдарын төҙөкләндереү эштәрендә ярҙам итә.

Илленсе йылдарҙың башы ине. Һуғыштан һуң яңы аяҡҡа баҫып, мандып килгән колхозда нимә алһалар ҙа шатланалар. Ярлылыҡ биҙҙергәйне кешене. Бер килке Исхаҡов йөк машинаһы һатып алырға уйлай икән, тигән хәбәр сыҡты. Колхозсылар әле иләмәгән-һуҡмаған тигәндәй машинаны дәртләнеп көтә. Исхаҡов машина артынан байтаҡ йөрөнө, буғай, ләкин алып барып сығара алманы, бирмәнеләр. Шунан ҡайҙалыр егерме меңгә йәш айғыр һөйләшеп ҡайтҡан, тинеләр. Колхозсылар быға ла ҡаршы килмәне. Кем колхозы - уларҙыҡы, кем председателе китеп бара - уларҙыҡы. Районға кәңәшмәгә йыйылһалар, колхозына, хатта председателенә түгел, иң элек егеп йөрөгән айғырына, кырандас-сбруйҙарына ҡарайҙар.

2021 йылда Баймаҡ районының Бетерә ауылында ағалы-ҡустылы Илсур һәм Тимур Нәбиуллиндар тәүге тапҡыр Урман һабантуйы үткәрә. Нәбиуллиндар үҙҙәре лә оҙаҡ йылдар ағас эшкәртеү буйынса шөғөлләнә. Ҡыҙғанысҡа күрә, былтыр Тимур Нәбиуллин вафат була һәм ағаһының үлемен ауыр кисергән Илсур һабантуйҙы бер йылға кисектереп тора. Быйыл 29 июндә Баймаҡ районының йәмле Граф күлендә Урман һабантуйы тағы гөрләп үтте. Көндөң һыуыҡ булыуы, туҡтауһыҙ ямғыр яуып тороуы ла байрамда ҡатнашыусыларҙың кәйефен төшөрә алманы. Әйтергә кәрәк, Урман һабантуйы Башҡортостанда ғына түгел, тотош Рәсәйҙә лә өр-яңы башланғыс булыуы менән иғтибарға лайыҡ. Ауыл хужалығы хеҙмәтсәндәре өсөн ойошторолған һабантуйҙарҙан айырмалы рәүештә, унда ат сабышы урынына тракторҙар ярыша, милли көрәш урынына урмансылар үҙ оҫталығын күрһәтә: ағас йыға, ағастан төрлө һындар яһай, балта һаплай, таҡта йыша. Һабантуйҙа ҡатын-ҡыҙҙарға һәм балаларға төрлө мауыҡтырғыс уйындар ойошторолдо. Иң мөһиме - еңеүселәргә мотоциклдарҙан алып мотобысҡыларға тиклем ҡыйбатлы бүләктәр әҙерләнгәйне. Билдәле эшҡыуар Илсур НӘБИУЛЛИН менән осраштыҡ. Ул республикала мәсеттәр төҙөүсе һәм мохтаждарға ярҙам итеүсе "Атайсал" проекты ҡатнашыусыһы булараҡ та билдәле. Илсур үҙенең ағас эшкәртеү предприятиеһы эшмәкәрлеге менән таныштырҙы, тармаҡтағы проблемаларҙы атап үтте, барыбыҙҙы ла борсоған етди мәсьәләләр хаҡында ла һөйләне.

Күгәрсен районының Тәүәкән ауылында 28 августа Ҡыпсаҡ ырыуы йыйыны үтә. Ул Башҡортостан Республикаһының граждандар йәмғиәтенә булышлыҡ итеү фонды ярҙамында Башҡортостан Республикаһы Башлығы грантына уҙғарыла. Ҙур йыйын уңайынан ҡыпсаҡ ырыуының тарихы хаҡында яҙма тәҡдим итәбеҙ.

Баймаҡ районында үткән "Башҡорт аты" Халыҡ-ара фестивалендә 11,5 мең самаһы кеше ҡатнашты. Улар иҫәбендә Рәсәй төбәктәренән, шулай уҡ Үзбәкстан, Ҡаҙағстан, Ҡырғыҙстан, Һиндостан, Пакистан, Төркмәнстан, Гаити, Мысыр, Камерун, Гана, Нигериянан һыбайлылар, спортсылар, ғалимдар һәм бизнес вәкилдәре бар ине.

АҠШ-ты әйтәм, Украинанан ғарҡ булды мәллә, бөгөнгө көн Израилде Ирандың яуап һөжүме ихтималлығынан ҡурсылап, бөтөн көсөн Яҡын Көнсығышҡа табан борҙо, тип хәбәр итә Рен ТВ каналы The Time of Israel гәзитенә һылтанып. Был маҡсатта АҠШ көтөлмәгән хәлгә әҙер булыуҙарын белдереүсе Франция һәм Бөйөк Британия менән тығыҙ бәйләнештә тора. Шул уҡ ваҡытта баҫма сығанағы белдереүенсә, Вашингтон, йәнәһе, Яҡын Көнсығышта ниндәйҙер дипломатик ғәмәл башҡара, атап әйткәндә, Газа секторына ут туҡтатылған хәлдә ул Ирандың Израилгә һөжүмдән тыйыласағына өмөтләнеүен белдерә.

Республикала традицион август кәңәшмәләре бара. Был ваҡиғаны уҡытыусылар hәр саҡ эске тулҡынланыу менән көтөп ала. Уҙған уҡыу йылы hөҙөмтәләрен байҡау, алдағы бурыстарҙы барлау hәм анализлау сараһы улар өсөн байрамға әйләнә.

Гәзиттә республикаға ҡағылышлы күҙәтеүҙәрҙе ҙур ҡыҙыҡһыныу менән уҡып барам. Әллә күпме күрмәгән матур урындар бар икән, тип һоҡланһам, проблемалар тураһында уҡып борсолам. Гәзиткә яҙышҡан кеше булмаһам да, үҙемдең фекерҙәр менән дә уртаҡлашҡым килде.

"...Донъяға яралғандан бирле эйәр өҫтөнән төшмәгән башҡорттоң йөрәге ат тояғы тауышына көйләнгән. Шуға күрә уны ҡуҙғатыр өсөн дә бейеүебеҙҙә тояҡ тауышы ишетелергә тейеш. Ат тояғы тауышы ишетелдеме, башҡорттоң йөрәге дөпөлдәй, ҡупҡалйый башлай..."

Йәш быуында туған телебеҙгә ҡыҙыҡһыныу уятыу, мәртәбәһен күтәреү өсөн уны интернет киңлектәрендә үҫтереү - заман талабы. Был йәһәттән йәмғиәтебеҙҙә һиҙелерлек уңыштар күҙәтелә.

Фондтың өлөшө

Былтырғы йылдың икенсе яртыһында "Киске Өфө" гәзитенә яҙылып, квитанцияларын редакцияға ебәргәндәр араһынан түбәндәге уҡыусыларыбыҙ ошо матур китаптарға лайыҡ булды.

Халҡыбыҙҙа борон-борондан ямғыр саҡырыу йолаһы ла, ямғыр туҡтатыу (ҡайтарыу) йолаһы ла йәшәп килә. Аллаһы Тәғәләнең ризалығына өмөт итеп, ҡорбан салып, Раббыбыҙға ялбарып, ямғыры, йәшеллеге, муллығы өсөн рәхмәтебеҙҙе белдереп, артабан уңыш йыйыуға ҡоро көндәр биреүен һорауҙан ғибәрәт булған боронғо ямғыр ҡайтарыу йолаһын да башҡарырға ваҡыт еткәндер. Ошо урында күренекле этнограф Зәкирйән Әминевтең ошо темаға яҙылған һәм 2018 йылда гәзитебеҙҙә баҫылып сыҡҡан мәҡәләһен яңынан уҡыусылар иғтибарына тәҡдим итергә булдыҡ.

Һис һүҙһеҙ, ат ҡырағай тәбиғәт тыуҙырған иң матур заттарҙың береһе булып тора, ул көс-ҡеүәт, һомғоллоҡ, икһеҙ-сикһеҙ азатлыҡ һәм нәфислекте кәүҙәләндерә.

Баймаҡ районының Әбделкәрим ауылы ир-уҙаманы, дуҫым Ислам Булатов Өфө урман хужалығы техникумын тамамланы, һөнәре буйынса урмансы. Бөгөн эшҡыуарлыҡ менән шөғөлләнә. Аттарҙы Ислам ниндәйҙер табыш алыр өсөн түгел, ә атһыҙ йәшәй алмағаны өсөн тота. Уға бер нисә һорау менән мөрәжәғәт иттем.

Ауыҙындағы сейә һөйәген үҙ урынына, ҡупшы ғына бәләкәй тоҙ һауытына һалды ла, өҫтөн ап-аҡ ҡулъяулығы менән "бисмилла" итеп япты. Осонмаһын, юғиһә, ауыҙ тирәһе шундуҡ ҡабарсып сыға ла ҡуя Хәҙисәнең. Тамағы кипмәһен өсөн шул сейә һөйәген ауыҙында йөрөтә. Элек сейәле ҡороттан "борсаҡ кәнфит" эшләп киптереп, шуны имә торғайны. Әсәһенән өйрәнеп алғайны быны. Хәҙер һыйыр көтә алмай. Ҡорот эшләгәндәрҙән һатып алып та ҡараны - оҡшатманы, сейә тәме лә сыҡмай, сөсө лә. Эркет ҡорото түгелдер инде. Шул сейә һөйәге менән күңелен алдай. Ап-аҡ булып ағарып бөткәс кенә алыштыра икенсеһенә. "Ауыҙың бер ҙә буш булмай, мөйшәндәй ҙә йөрөйһөң. Нимә ул ауыҙыңда?" тиһәләр, "Йывашкы", тип көлөп яуаплай. Кипкән ҡороттан эшләнгән борсаҡ кәнфите юҡ шууул, ҡана һуң булһа. Туҡ та тота бит ул ҡорот.

Туған телебеҙ - иң ҙур хазинабыҙ. Диалекттарының төрлөлөгөндә лә сағыла ошо байлыҡ. Халҡыбыҙҙың оло хәтере шулай уҡ фольклорҙа үҙенсәлекле сағылыш таба. Мифтахетдин Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университетының Башҡорт филологияһы факультетында матур йола һаҡлана: йыл һайын студенттар төркөмдәргә бүленеп, фольклор һәм диалектология буйынса экспедицияға сығып китә. Бындай сәфәрҙәр уларҙы табыштар-асыштары менән ҡыуандыра. Кемдәрҙер тормошто онлайн күҙәтеп кенә өйрәнһә, был студенттар тормоштоң уртаһында ҡайнай. Улар ниндәйҙер кимәлдә тел һаҡсылары булып кәүҙәләнә, изге башланғыстары ошоға ишара булып тора. Халыҡ ижад ҡомартҡыларына бөгөн ниндәй мөнәсәбәттә, хәтерҙе һаҡлау ниндәй йүнәлештә бара? Педуниверситеттың уҡытыусылары, экспедиция етәкселәре, филология фәндәре кандидаттары Зәки Арыҫлан улы ӘЛИБАЕВ һәм Вадим Зәйнулла улы ТОЛОМБАЕВтан ошо сәфәрҙәр, осрашыуҙар нигеҙендә тыуған фекерҙәре менән бүлешеүҙәрен һораныҡ.

(Генерал-майор И.В. Чернов яҙмаларынан)

П.К. Эссен
(1817 - 1830 йылдарҙа губернатор булған).

Кенәз Волконский урынына Ырымбур губернаторы итеп генерал-лейтенант, тиҙҙән тулы генералға үрләтелгән Петр Кириллович Эссен тәғәйенләнә. Уның генераллыҡ карьераһы осраҡлы тигәндәй килеп сыға.